Πώς θα αποτρέψουμε τους κινδύνους της διαφήμισης;

Τι μπορεί να κάνει ένας σύγχρονος άνθρωπος για να αμυνθεί απέναντι στην «κατευθυνόμενη» πληροφόρηση; Νομίζω ότι τα βασικά όπλα είναι η συνεχής εγρήγορση και η σωστή κρίση. Και το πιο σημαντικό είναι να προσπαθεί να ελέγχει τον ίδιο τον εαυτό του. Όλες αυτές οι κατευθυνόμενες πληροφορίες δεν μπορούν να μας κάνουν τίποτα, αν δεν τους ανοίξουμε εμείς την πόρτα και αν δεν τις ενισχύσουμε εμείς με τη δική μας θέληση. Έχουν λεχθεί πολλά για «πλύση εγκεφάλου», για «αόρατη» ή υποσυνείδητη διαφήμιση. Επιστημονικά έχει αποδειχθεί ότι ούτε καν να υπνωτίσετε έναν άνθρωπο δεν μπορείτε, αν δεν συγκατατεθεί¹. Ο καλύτερος υπνωτιστής δεν μπορεί να σας υπνωτίσει, δίχως τη θέλησή σας.

Εφόσον, λοιπόν, ζείτε σ΄ έναν φιλελεύθερο χώρο, εφόσον δεν είστε κλεισμένος σ΄ ένα κελί φυλακής, όπου μπορούν να σας υποβάλουν  σε πιέσεις που σπάζουν τις αντιστάσεις και όπου, με ορισμένα φάρμακα, μπορούν να πετύχουν να μειώσουν το «κατώφλι της αντίδρασης» των νεύρων σας, εφ’ όσον, λοιπόν, είστε ένας ελεύθερος, υγιής, άνθρωπος, κανείς δεν μπορεί να σας πείσει να κάνετε κάτι που δεν το θέλετε. Εκτός αν το θέλετε ενδομύχως². Δεν υπάρχει διαφήμιση ή προπαγάνδα που να πείθει τους ανθρώπους παρά τη θέλησή τους. Φυσικά, αν αφήσω τον εαυτό μου να παρασυρθεί, γίνεται εκείνο που είχε πει ο Αριστοτέλης, «ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να πάρει την πρώτη απόφαση, αλλά αυτή η απόφαση τον δεσμεύει για τις επόμενες».

Η κατευθυνόμενη πληροφόρηση παίρνει δύναμη από μας. Συμμαχεί με τις ανάγκες μας, τα αισθήματά μας, τα ένστικτά μας, για να μας πείσει. Αν εμείς μπορέσουμε να την αντιμετωπίσουμε με νηφαλιότητα, με κριτική διάθεση, χωρίς να παραδινόμαστε, χωρίς να δεχόμαστε τίποτα σαν δεδομένο, αν ελέγχουμε τα πράγματα όσο γίνεται ψύχραιμα, αντικειμενικά, τότε μπορούμε να αμυνθούμε. […]

[…] Το βασικότερο πρόβλημα της κατευθυνόμενης πληροφόρησης είναι ότι προσπαθεί να μας στερήσει την ελευθερία να σκεφτόμαστε και να αποφασίζουμε εμείς, για λογαριασμό μας. Αυτό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα του σύγχρονου ανθρώπου. Πρέπει να προσπαθήσουμε να παραμείνουμε ελεύθεροι, κυρίαρχοι της σκέψης και της πράξης μας, όσο γίνεται. Ξέρω πως είναι δύσκολο, πως η σωστή σκέψη, η σωστή απόφαση προϋποθέτει σωστές πληροφορίες. Κι όταν αυτές δεν υπάρχουν, τι κάνουμε; Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι μια συνεχής διύλιση του εισερχόμενου ρεύματος πληροφοριών.

Την «αλήθεια» είναι δύσκολο να τη βρούμε και ίσως να μην τη βρούμε ποτέ, αλλά τουλάχιστον δε θα είμαστε θύματα των πληροφοριών τις οποίες, σκόπιμα ή μη, διοχετεύουν, για να μας κάνουν να κάνουμε αυτά που θέλουν άλλοι και όχι αυτά που θέλουμε εμείς.

Θα μου πείτε «εσύ, διαφημιστή, που βγάζεις το ψωμί σου πείθοντας τον κόσμο, μας λες να μην πιστεύουμε στις διαφημίσεις;». Ναι, σας λέω να μην πιστεύετε στις διαφημίσεις! Να διαβάζετε μια διαφήμιση, αλλά να την αντιμετωπίζετε με το πνεύμα του σκεπτικισμού, που ξέρω πως ήδη έχετε απέναντι στη διαφήμιση. Να προσπαθείτε να καταλάβετε τι ακριβώς λέει αυτή η διαφήμιση και να μην βασίζεστε μόνο σε μία διαφήμιση, για να αγοράσετε, να βλέπετε και τις διαφημίσεις των ανταγωνιστικών προϊόντων, να βλέπετε και το ίδιο το προϊόν, να ελέγχετε, να ρωτάτε ειδικούς και μετά να αγοράζετε.

Στην περίπτωση αυτή η διαφήμιση δεν είναι μόνο χρήσιμη στο σύστημα (όπου παίζει ένα βασικό ρόλο για τη διακίνηση των αγαθών), είναι χρήσιμη και σε σας. Σας δίνει πληροφορίες. Σας βοηθάει να γνωρίσετε νέα προϊόντα, νέες ευκολίες, νέες απολαύσεις. Και μην ακούτε τους πουριτανούς³ που χτυπάνε την «καταναλωτική» κοινωνία. Η κατανάλωση δεν είναι κακό. Φτάνει να καταναλίσκει κανείς τα σωστά πράγματα στις σωστές δόσεις. Το φαΐ δεν είναι κακό, η βαρυστομαχιά είναι. […]

Απόσπασμα από άρθρο του Νίκου Δήμου, διαφημιστή-δημοσιογράφου

1. Συγκατατίθεμαι = συναινώ, συμφωνώ, δίνω την άδεια

2. Ενδομύχως = εσωτερικά, μέσα από την ψυχή, ενδόμυχα, μύχια

3. Πουριτανός = συντηρητικός, άνθρωπος με απαρχαιωμένες ιδέες

Ερωτήσεις-Ασκήσεις

Α. Να κάνετε την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις                        

(25 μονάδες)

Β1. «Όλες αυτές οι κατευθυνόμενες πληροφορίες δεν μπορούν να μας κάνουν τίποτα, αν δεν τους ανοίξουμε εμείς την πόρτα και αν δεν τις ενισχύσουμε εμείς με τη δική μας θέληση». Να αναπτύξετε αυτήν την άποψη σε μία παράγραφο 80-100 λέξεων           

 (15 μονάδες)

Β2. Να εντοπίσετε και να γράψετε τις λέξεις ή φράσεις που δίνονται στο κείμενο σε εισαγωγικά. Να σχολιάσετε το ρόλο των εισαγωγικών για κάθε μία περίπτωση.

 (5 μονάδες)

Β3. Ποιον-ποιους τρόπους χρησιμοποιεί ο αρθρογράφος στην 6^η παράγραφο;

       Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας

                                                                                                                          (5 μονάδες)

Β4. πληροφόρηση, δεσμεύει, νηφαλιότητα, αντικειμενικά, προϋποθέτει 

α) Να σχηματίστε προτάσεις ή περιόδους λόγου με τις παραπάνω λέξεις

β) Να γράψετε ένα συνώνυμο για κάθε μία από τις λέξεις αυτές       

(10 μονάδες)

Γ. Παραγωγή λόγου

Το σχολείο σας οργανώνει μία εκδήλωση με θέμα «Καταναλωτική συνείδηση και διαφήμιση» με καλεσμένους φορείς της τοπικής κοινωνίας, εκπαιδευτικούς και μαθητές. Ως εκπρόσωπος της τάξης σας καλείστε να εκφωνήσετε ομιλία 500-600 λέξεων στην οποία να σχολιάζετε την εικόνα της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας και να αναλύετε όχι μόνο τα αρνητικά, αλλά και τα θετικά αποτελέσματα της διαφήμισης. Τέλος να προτείνετε τρόπους αντιμετώπισης και αντίστασης των καταναλωτών απέναντι στο φαινόμενο του καταναλωτισμού.

(40 μονάδες)