|
|
|
|
| ||||||
|
εικόνες από την Οδύσσεια απόσπασμα από κείμενο του Α.Β. Μουμτζάκη (για την Γ΄ Γυμνασίου*) επιμέλεια Σωτήρης Γκαρμπούνης
Ο Ερμής είναι γρήγορος και πάει «με την πνοή του ανέμου». Αυτό το προαιώνιο όνειρο του ανθρώπου να πετά στον ουρανό σαν πουλί (πβλ. και το δημοτικό τραγούδι: να 'μουν πουλί να πέταγα), που εδώ το πετυχαίνει ο Ερμής και μας το δίνει ο Όμηρος παραστατικά, πρέπει να το χαρούν τα παιδιά, προσέχοντας τους στίχους ε 46-48 και ε 51-56, με την ωραία παρομοίωση. Οι μαθητές όταν θέλουν να θυμούνται τη δύναμη της περιγραφής του Ομήρου, μπορούν να θυμούνται και μόνο τους στίχους 52-53: «Κι απ’ την Πιερία σαν πέρασε, χύθηκε απ’ τον αιθέρα στο πέλαγο και πήγαινε στο κύμα σαν το γλάρο». Είναι μια εικόνα απλή, γεμάτη όμως κίνηση και ομορφιά. Οι μαθητές μας εδώ πρέπει να δουν τον Ερμή που πετά στον αιθέρα πάνω από πολλά και πελώρια κύματα (ε 56). Να «δουν» -όχι να τους δείξουμε σε πίνακες- κάποιες εικόνες. Να καλλιεργήσουμε το μέσα βλέμμα τους. Η εποπτεία -τόσο γνωστή στη διδακτική- βεβαίως είναι χρησιμότατη, αλλά όταν πρόκειται για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας ισχύει με κάποιες διαφορετικές προδιαγραφές. Ο Ερμής όταν φτάνει στο νησί της Καλυψώς βρίσκει εκεί μιαν άλλη ομορφιά: μια ομορφιά της στεριάς. Εδώ έχουμε αλλαγή του τοπίου. Ο Ερμής θα σταθεί μπροστά σε μια σπηλιά. Οι θαλασσινές σπηλιές είναι αγαπητά θέματα στους ποιητές: θα θυμηθούμε τις μελοποιημένες θαλασσινές σπηλιές του Γ. Σεφέρη, θέμα από τον Τ. Σ. 'Ελιοτ κτλ. Ο Ερμής θα σταθεί για να θαυμάσει ολόγυρα την ομορφιά της φύσης. Πρόκειται για μια ειδυλλιακή ομορφιά. Οι μαθητές μπορούν να βρουν ότι οι εικόνες δεν είναι μόνο οπτικές. Όλες οι αισθήσεις χαίρονται. Αξίζει να βρούμε αυτές τις ομορφιές -που τόσο σπανίζουν στην εποχή του τσιμέντου και της πίσας. Εκτός από τις εικόνες τις οπτικές (αυτές τις βρίσκουν εύκολα), θα βρούμε "εικόνες"-ομορφιές ακουστικές ("γλυκό νερό αναβρύζαν" ε 72, η θεά "γλυκοτραγουδούσε" ε 64 -οι θεές δεν είναι μόνο όμορφες, έχουν και ωραία φωνή, πρέπει να είναι ωραίες σε όλα), γευστικές ομορφιές («σταφύλια φορτωμένη» ε 71) και γιατί όχι - για έναν οδοιπόρο: «Τέσσερις βρύσες στη σειρά γλυκό νερό αναβρύζαν», οσφρυτικές ομορφιές, ε 61, 66. Ο Όμηρος είναι τεχνίτης. Όσα άλλα και αν προσθέσει, πάλι η περιγραφή είναι ατέλειωτη. Τη μεγάλη ομορφιά είναι προτιμότερο να μην την περιγράφεις με λέξεις -είναι κάτι ακατόρθωτο∙ καλύτερα να κάνεις τον άλλο να τη φανταστεί. Η φαντασία είναι πανίσχυρη, γιατί είναι ελεύθερη, απεριόριστη. Μπορούμε να θυμηθούμε το γνωστό ποιητικό εύρημα του Ομήρου στο Γ της Ιλιάδας. Στο Γ της Ιλιάδας ο Όμηρος χρειάζεται να περιγράψει την Ελένη που για την ομορφιά της τόσα τραβούν οι Τρώες και οι Έλληνες. Όταν λοιπόν βγαίνει από το παλάτι της για να πάει στον πύργο, οι γέροντες της Τροίας που κάθονταν εκεί «γήραϊ δή πολέμου πεπαυμένοι, ἀλλ’ ἀγορηταί / ἐσθλοί» (είχαν πάψει να πολεμούν αλλά ήταν δεινοί στο λόγο) -Γ 150-, μόλις είδαν την Ελένη να φτάνει, αυτοί -οι γέροντες- θα πουν: «Δεν είναι κρίμα αν βασανίζονται για μια γυναίκα τέτοια μαζί κι οι Αργίτες οι λιοντόκαρδοι κι οι Τρώες, καιρούς και χρόνια τι φοβερά με τις αθάνατες θεές στην όψη μοιάζει». (Γ 156-158) (Μετάφραση Ε. Καζαντζάκη-I. Θ. Κακριδή) Είναι η περιγραφή με το μέσο της σιωπής. Ποια περιγραφή θα μπορούσε να εκφράσει την ομορφιά της Ελένης; Έτσι κι εδώ στο ε της Οδύσσειας η περιγραφή με τις ομορφιές στο νησί της Καλυψώς κλείνει με τους εύστοχους στίχους: «... που αν τα ’βλεπε κι αθάνατος ακόμα, θα σάστιζε και μέσα του θα ξάνοιγε η καρδιά του». (ε 75-76) Η πιο υπερθετική έκφραση είναι η αναφορά στους θεούς. Αυτοί αποτελούν ένα όριο, είναι αθάνατοι, πιο πάνω από κάθε άνθρωπο. Κι αυτό το όριο το χρησιμοποίησε ο Όμηρος για να δείξει την ομορφιά του τοπίου: το σάστισμα ακόμα και των θεών. Ο Ερμής λοιπόν έκανε όπως θα έκανε κάθε θεός. Όχι μόνο τα είδε και τα θαύμασε, αλλά «στεκόταν» «εκεί», ώσπου «χόρτασαν τα μάτια του να βλέπουν» (ε 78). Και τότε μόνο μπήκε στη σπηλιά της Καλυψώς. Άλλωστε την άφησε να τραγουδάει, καθώς ύφαινε - δε διακόπτει κανείς εύκολα ένα γλυκό τραγούδι...
Α. Β. ΜΟΥΜΤΖΑΚΗ, Διδακτική δοκιμή, Η Οδύσσεια του Ομήρου από μετάφραση. Διδακτική ενότητα: ε 1-93
Παρατηρήσεις 1. Σε ποιους πιστεύετε ότι απευθύνεται το κείμενο και ποιος είναι ο σκοπός του; Μπορείτε να βρείτε χαρακτηριστικά σημεία που το φανερώνουν; 2. Το κείμενο προτείνει μια ενδεικτική προσέγγιση σ’ ένα απόσπασμα από την Οδύσσεια του Ομήρου που διδαχτήκατε στην Α΄ γυμνασίου. Ποια μέσα χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να αναδείξει και να μεταδώσει την αξία του ομηρικού κειμένου ως έργου Τέχνης; 3. Στην πρόταση: «Μου αρέσει να διαβάζω Όμηρο», ποιο από τα παρακάτω σχήματα λόγου ισχύει; μεταφορά, προσωποποίηση, μετωνυμία 4. πετυχαίνει, σπανίζουν, πανίσχυρη, αθάνατοι: να δώσετε τα αντίθετά τους 5. Η φαντασία… είναι ελεύθερη: χρησιμοποιείστε το υπογραμμισμένο επίθετο σε τρεις διαφορετικές φράσεις ώστε να φαίνεται κάθε φορά και μια άλλη σημασία του. 6. Σε ποιο είδος ανήκουν οι υπογραμμισμένες δευτερεύουσες προτάσεις; 7. Ο Ερμής είναι γρήγορος…μόνο τους στίχους 52-53: Να εντοπίσετε στο απόσπασμα αυτό τις δευτερεύουσες προτάσεις. 8. Ποιες μορφές Τέχνης προσεγγίσατε στο σχολείο όλα αυτά τα χρόνια και με ποιο τρόπο; Ποιες είναι οι διαπιστώσεις και οι εντυπώσεις σας από την επαφή αυτή; Προσπαθήστε να φανταστείτε τρόπους δημιουργικούς με τους οποίους θα μπορούσε το σχολείο να φέρνει τους μαθητές σε επαφή με την Τέχνη. Υποθέστε ότι όλα αυτά περιλαμβάνονται σε ομιλία σας στη Βουλή των Εφήβων. (300 λέξεις περίπου)
*η παραπάνω δοκιμή στηρίζεται θεματικά στην 7η ενότητα του σχολικού βιβλίου με τίτλο: Τέχνη: Μια γλώσσα για όλους, σε όλες τις εποχές. Οι ασκήσεις αφορούν περισσότερες ενότητες.
Α. Β. Μουμτζάκης (1929 – 2009)* Ο Α.Β. Μουμτζάκης ήταν φιλόλογος, πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. και διδάκτωρ του ίδιου Πανεπιστημίου. Δίδαξε στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. ως δάσκαλος της Νεοελληνικής Γλώσσας, και από το 1984 ως το 1995 εργάστηκε ως σχολικός σύμβουλος των φιλολόγων στο Νομό Δράμας. Καταγόταν από τη Δράμα όπου και έζησε τα περισσότερα χρόνια. Ασχολήθηκε κυρίως με την αρχαία και τη νέα ελληνική γλώσσα. Εκτός από τις διάφορες εργασίες του που έχουν δημοσιευθεί σε εκπαιδευτικά και φιλολογικά περιοδικά, επτά από τα βιβλία του, που έγραψε μόνος του ή με συνεργασία, είχαν εκδοθεί από τον ΟΕΔΒ και χρησιμοποιήθηκαν ως σχολικά βιβλία γυμνασίου και λυκείου σε όλα τα σχολεία της χώρας (το πρώτο από το 1979). Τα βιβλία αυτά είναι: Αρχαία Ελληνικά για την Α΄ Λυκείου, Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής για το Λύκειο (χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα, 2011-12), Συντακτικό της Νέας Ελληνικής, Νεοελληνική Γλώσσα για την Α' τη Β' και την Γ Γυμνασίου, βιβλία για το μαθητή και τον καθηγητή. Είχε λάβει μέρος ως εισηγητής σε πολλά σεμινάρια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και σε επιτροπές μελέτης και προγραμματισμού εκπαιδευτικών θεμάτων.
Δίδαξε στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ, στις Σχολές Επιμόρφωσης καθηγητών (ΠΕΚ
και παλαιότερα ΣΕΛΜΕ) Καβάλας και Αλεξανδρούπολης.
|
|
