ΝΕΑ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ (1880-1922)

(Εισαγωγή από το β΄ τεύχος, σελ. 7-16)

επιμέλεια: Δώρα Ραβανίδου 

Από το 1880 η ποίηση και η πεζογραφία στρέφονται προς άλλες κατευθύνσεις και χρησιμοποιούν νέα εκφραστικά μέσα. Ο καινούργιος αυτός προσανατολισμός οφείλεται:

1.  Σε ιστορικές συνθήκες (π.χ. αναδιοργάνωση του κράτους με το Χαρίλαο Τρικούπη, προσχώρηση στην Ελλάδα της Θεσσαλίας και της Άρτας το 1881, αύξηση του πληθυσμού, μετατόπιση στα αστικά κέντρα)

2.  Σε αλλαγές στην πνευματική ζωή:

α) στροφή προς τη μελέτη του λαϊκού πολιτισμού και ανάπτυξη της λαογραφίας (Ν. Πολίτης)

β)  αγώνες για την επικράτηση της δημοτικής γλώσσας (Ψυχάρης)

Η ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Την περίοδο αυτή η πεζογραφία κινείται στο χώρο της ηθογραφίας. Με τον όρο ηθογραφία εννοούμε τη στροφή των λογοτεχνών προς την ύπαιθρο με στόχο την περιγραφή και απεικόνιση των ηθών και εθίμων του ελληνικού λαού (ιδέες, συνήθειες, παραδόσεις). Κυριότεροι εκπρόσωποι: Δ. Βικέλας, Γ. Βιζυηνός, Αλ. Παπαδιαμάντης, Α. Καρκαβίτσας.

Οι συγγραφείς στην προσπάθειά τους για πιστή απεικόνιση της ζωής της υπαίθρου χρησιμοποίησαν δύο βασικές τεχνοτροπίες: το ρεαλισμό και το νατουραλισμό.

Ο ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ξεκίνησε από τη Γαλλία με το Φλωμπέρ. Οι ρεαλιστές μυθιστοριογράφοι επιδιώκουν να δώσουν μια εντύπωση αλήθειας στα πλαστά πρόσωπα ή στις φανταστικές ιστορίες, παρουσιάζουν τα γεγονότα με τρόπο που να μας πείσει ότι έτσι γίνεται και στην πραγματικότητα.

Βασικά χαρακτηριστικά του ρεαλισμού:

ü      δείχνει μια τάση προς την αντικειμενικότητα

ü      αφήνει τα γεγονότα να μιλήσουν μόνα τους

ü      παρουσιάζει κοινές εμπειρίες

ü      επιλέγει κοινά θέματα

ü      τηρεί κριτική στάση απέναντι στην κοινωνία (οι ήρωες= θύματα της κοινωνίας)

Ο ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ = εξέλιξη του ρεαλισμού. Εισηγητής ήταν ο Ε. Ζολά με το έργο του Νανά.

Ομοιότητες με το ρεαλισμό:

ü      ο νατουραλιστής μυθιστοριογράφος τείνει σε μια μιμητική απεικόνιση της πραγματικότητας

ü      επιλέγει κοινά θέματα από την καθημερινή ζωή

Διαφορές: Ο νατουραλιστής ξεκινά από κάποιες θέσεις

α) μελετά την ηθική συμπεριφορά, για να δείξει ότι οι άνθρωποι είναι δέσμιοι εξωτερικών δυνάμεων (π.χ. κοινωνία) και εσωτερικών παρορμήσεων (γενετήσιο ένστικτο, πείνα, σκληρότητα, μοχθηρία). Όλα αυτά αφαιρούν από τον άνθρωπο την ιδιότητα του λογικού όντος και τον υποβιβάζουν στο επίπεδο του ζώου.

β) παρουσιάζει τη συμπεριφορά του ανθρώπου ως αποτέλεσμα διαθέσεων της στιγμής ή κληρονομικών παρορμήσεων

γ) επιλέγει προκλητικότερα θέματα

δ) επιμένει στην εξονυχιστική περιγραφή.

Από τις αρχές του αιώνα η πεζογραφία ανανεώνεται. Δεσπόζουν δύο συγγραφείς, ο Κ. Θεοτόκης και ο Κ. Χατζόπουλος, στο έργο των οποίων είναι έκδηλος ο κοινωνικός προβληματισμός.

Διήγηση:   ακούμε την ιστορία από μια απρόσωπη φωνή, δηλαδή από κάποιον αφηγητή που έχει αφομοιώσει στο λόγο του όλες τις άλλες φωνές που περιέχονται στην αφηγηματική του ύλη. Έτσι, ο ίδιος ο αφηγητής μας μεταφέρει και τα λόγια των άλλων (πλάγιος λόγος)

Μειονεκτήματα:

ü      υποκειμενική παρουσίαση της ιστορίας

ü      πώς μπορεί ο αφηγητής να γνωρίζει τα πάντα;

Μίμηση:    έχουμε τρεις περιπτώσεις:

1.     όταν αφηγείται ένα πλαστό – φανταστικό πρόσωπο.

Πλεονέκτημα: αμεσότητα, ζωντάνια, ο λόγος αποκτά την αξία της προσωπικής μαρτυρίας.

Μειονέκτημα: περιορισμένη εμπειρία ενός μόνο προσώπου

2.     όταν υπάρχει μόνο διάλογος. Απουσιάζει εντελώς ο αφηγητής. Θεατρική τεχνική.

3.     μεικτός τρόπος: ο συνηθέστερος. Εναλλάσσεται η αφήγηση με το διάλογο (δηλ. υπάρχει ένας αφηγητής (απρόσωπος ή πλαστός) και παρεμβάλλονται τα άλλα πρόσωπα που διαλέγονται σε ευθύ λόγο). Η αφήγηση κερδίζει σε αντικειμενικότητα.

α) δραματοποιημένος αφηγητής: συμμετέχει στην ιστορία ως ένα από τα πρόσωπα (βασικό ή κάποιο από τα δευτερεύοντα) και αφηγείται συνήθως σε α΄ πρόσωπο.

β) μη δραματοποιημένος ή απρόσωπος αφηγητής: συνήθως δε συμμετέχει στα γεγονότα και αφηγείται συνήθως σε γ΄ πρόσωπο. 

1.   μηδενική: έχουμε έναν παντογνώστη αφηγητή (αφηγητή-Θεό) που γνωρίζει ακόμη και τις μύχιες σκέψεις των προσώπων.

2.   εσωτερική: έχουμε έναν αφηγητή που αναφέρει μόνο όσα ξέρει, όσα έχουν υποπέσει στην αντίληψή του (αφηγητής –άνθρωπος).

3.   εξωτερική: ο αφηγητής ξέρει λιγότερα από τα πρόσωπα της ιστορίας τα οποία εμφανίζονται να δρουν μπροστά στα μάτια του αναγνώστη (ή θεατή) χωρίς να ξέρει τις προθέσεις και τα αισθήματά τους (έργα μυστηρίου, αστυνομικά)

Ο συγγραφέας είναι πρόσωπο υπαρκτό (γέννηση, ζωή, θάνατος). Αντίθετα, ο αφηγητής είναι πρόσωπο φανταστικό, πλασμένο από το συγγραφέα. Πολλές φορές, βέβαια, ο συγγραφέας δίνει στο πρόσωπο του αφηγητή πολλά στοιχεία από την ίδια του τη ζωή (τότε αναζητούμε αυτοβιογραφικά στοιχεία).