περιθωριοποίηση και νέοι

Επιμέλεια: Θάνος Μπουζινέκης

1^ο κείμενο: Η έννοια της περιθωριοποίησης και του κοινωνικού αποκλεισμού 

Ο υποτιμητικός και περιφρονητικός τρόπος αντιμετώπισης της διαφορετικότητας των ανθρώπων είναι γνωστός από παλιά, σχεδόν ανήκει στην αιωνιότητα της ανθρώπινης ιστορίας. Οι κοινωνίες πάντα συμπεριφέρονταν μειωτικά στους φτωχούς, τους ανάπηρους, τους ψυχικά άρρωστους ακόμα και στους ξένους. Ας μη ξεχνάμε τον Και­άδα των Σπαρτιατών και ότι ακόμα και στην αρχαία Ελλάδα της Δημοκρατίας ήταν ισχυρή η ιδεολογία του «πας μη Έλλην βάρβαρος» και φυσικά οι ξένοι όχι μόνο δεν αμφισβητούσαν την άνιση μεταχείριση που τους είχε επιβληθεί αλλά δέχονταν καρτερικά κάθε συνέπειά της, όπως ήταν η φτώχεια, η υποτίμηση και η στέρηση των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμά­των τους. Η προκατάληψη λοιπόν για τον διαφορετικό άνθρωπο έχει τις ρίζες της στο πολύ μακρινό παρελθόν. Από τότε υπήρχαν οι κοινωνικά αδύναμες ομάδες, με κυρίαρχο χαρακτη­ριστικό τους την διαφορετική «ράτσα». Η λέξη προέρχεται από την αραβική ras και σημαίνει κεφάλι. Οι Άραβες, επειδή αποτελούνταν από πολλές φυλές και ζούσαν τον νομαδικό τρόπο ζωής είχαν καθιερώσει ένα όνομα για κάθε μια από αυτές. Κάθε μέλος έπρεπε να θυμάται την ονομασία της φυλής που ανήκε, «να την κρατά δηλαδή μέσα στο κεφάλι του». Μόνο έτσι ένιωθε ξεχωριστός αυτός και η φυλή του, σε σχέση με τις υπόλοιπες.

Από αυτή τη λέξη προήλθε ο ρατσισμός, δηλαδή ο αποκλεισμός και η περιθωριοποίηση, με βάση τη φυλή, μικρών ομάδων από τα δικαιώματα και τα προνόμια, που απολαμβάνει η ευρύτερη κοινωνία. Η ετερότητα, δηλαδή το να είναι κάποιος διαφορετικός από τους άλλους και να ανήκει σε αριθμητικά μικρότερες πληθυσμιακές ομάδες, δείχνει να είναι ένα από τα κυριότερα στοιχεία του κοινωνικού αποκλεισμού και του ρατσισμού. Η ετερότητα επιφυλάσσει σχεδόν αυτόματα μια θέση αδυναμίας, μια κατάσταση «ευπάθειας» του ατόμου στο κοινωνικό πεδίο. Ένα άτομο, γίνεται θύμα του κοινωνικού αποκλεισμού, επειδή και μόνον ανήκει σε μια ομάδα με συγκεκριμένα και διαφορετικά χαρακτηριστικά, φυλετικά, κοινωνικά, οικονομικά, επαγγελματικά, ή επειδή πάσχει από οργανική, πνευματική ή ψυχική αρρώστια. Την τελευ­ταία 10ετία οι κοινωνικές και ψυχολογικές μελέτες, όπως και οι νομοθετικές παρεμβάσεις αποσκοπούν να εξαλείψουν τις αιτίες και τα αποτελέσματα του κοινωνικού αποκλεισμού και να αποκαταστήσουν χιλιάδες ανθρώπους, που αδικούνται κοινωνικό χωρίς κανένα λόγο. Χιλιάδες άνθρωποι υποφέρουν, εξαιτίας του αδικαιολόγητου στιγματισμού και καταλήγουν να επιβιώνουν στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής..

Πραγματικά, τα άτομα που βιώνουν τον αποκλεισμό δοκιμάζονται σκληρά, συναντούν συνεχώς εμπόδια στην άσκηση των φυσικών δικαιωμάτων τους, όπως είναι η ελευθερία και η αυτοπραγμάτωση, μέσα στην κοινωνία, που ζουν. Η παραβίαση των ατομικών και ανθρώπι­νων δικαιωμάτων τους είναι γι αυτούς μια διαρκής τραυματική εμπειρία, που τα αναγκάζει να ζουν σε συνθήκες κυριολεκτικά ανεπίτρεπτης εξαθλίωσης. 0 κοινωνικός αποκλεισμός οδηγεί μοιραία στη φτώχεια κι αυτό δεν μπορεί παρά να αποτελεί σκάνδαλο.

Επιστημονική αρθρογραφία, Ράδιο Νεφέλη, 25/09/2010

2^ο κείμενο: Η περιθωριοποίηση του παιδιού

     Οι μεγάλες αλλαγές που έχουν συμβεί τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελληνική κοινωνία και στη δόμηση των πόλεων αγγίζουν κάθε οικογένεια και έχουν θέσει στο περιθώριο σε μεγάλη έκταση τις φυσικές και ψυχολογικές ανάγκες του παιδιού. Η παραδοσιακή κουλτούρα της ευρύτερης οικογένειας που φρόντιζε τα παιδιά αν οι γονείς ήταν απόντες έχει εκλείψει εκτός από εξαιρέσεις. Τώρα τη θέση των απάντων γονέων συνήθως παίρνουν απαίδευτοι "τροφοί" από κάποια ξένη χώρα ή παιδικοί σταθμοί. Ο ρόλος των γονέων εκτός από την οικιακή φροντίδα έχει περιορισθεί σε βιαστικές προσπάθειες να "διαβάσουν το παιδί" τις απογευματινές ώρες ή να το περιφέρουν από φροντιστήριο σε φροντιστήριο για ξένες γλώσσες, χορό, εκμάθηση μουσικών οργάνων και άλλα παρόμοια. Όταν πια η ημέρα έχει τελειώσει με ευχαρίστηση γονείς και παιδιά εγκαταλείπονται στην τηλεοπτική θέαση μέχρι να έρθει η ώρα του ύπνου.

Η γειτονιά επίσης όπου τα παιδιά παλιότερα γνωρίζονταν μεταξύ τους και έφτιαχναν με το παιχνίδι τη δική τους μικρή κοινωνία έχει και αυτή εξαφανισθεί ακόμη και σε μικρές πόλεις. Οι δρόμοι και τα άδεια οικόπεδα-αλάνες έχουν αλωθεί από τα αυτοκίνητα και από πολυώροφες οικοδομές. Ακόμη και τα πεζοδρόμια δεν είναι πια διαθέσιμα για τα παιδιά. Έτσι το παιδί που έχει τελειώσει με όλες τις «μορφωτικές του δραστηριότητες» (μαθήματα κλπ) δεν μπορεί να ακολουθήσει τη φυσική του διάθεση για αναζήτηση παρέας και παιχνιδιού. Μένει στο σπίτι-διαμέρισμα, αναζητώντας επικοινωνία με άλλους μέσω κινητών τηλεφώνων και του διαδικτύου ή αφοσιώνεται σε μοναχικό ηλεκτρονικό παιχνίδι

Δεν έχω άμεσα υπόψη μου κάποιες συστηματικές μελέτες πού να έχουν δείξει πειστικά και με αριθμούς ότι αυτά που υποστηρίζω πράγματι συμβαίνουν, όμως κοιτάξετε γύρω σας και τα αποδεικτικά στοιχεία βρίσκονται κοντά σας. Ίσως δεν τα έχετε αξιολογήσει μέχρι τώρα επειδή οι αλλαγές έχουν γίνει με βραδείς ρυθμούς και δεν σας έχουν ξαφνιάσει. Η ώρα όμως έχει έρθει να συνειδητοποιήσουμε τις αλλαγές. Όπως θα υποστηρίξω πιο κάτω οι αρνητικές συνέπειες των αλλαγών στις νέες γενιές πιστεύω θα είναι σημαντικές και δεν επιτρέπεται σαν οργανωμένη κοινωνία να αδιαφορούμε ή να τις αντιμετωπίζουμε μοιρολατρικά (…)

Σ. ΚΩΤΣΟΠΟΥΛΟΣ, Κέντρο Ημέρας για παιδιά με Αναπτυξιακές Διαταραχές, Μεσολόγγι, 30 / 5 / 2012

3^ο κείμενο: «Η περιθωριοποίηση της κουτσής...» 

Μα τι να πρωτοθυμηθώ! Το κλάμα της μάνας μου για το στραπατσαρισμένο καλούπι μου, το θυμό του πατέρα μου για το ρεζιλίκι που τον χρέωσα ή τη μουριά, την τελευταία μουριά στον περιβάλλοντα χώρο του σχολείου, εκείνη δίπλα στα βάτα που κούρνιαζα και έκλαιγα γιατί κανείς δε με έπαιζε, γιατί κανείς δε με φώναζε με το όνομά μου, γιατί για όλους ήμουν η κουτσή.

«Την έχει σημαδέψει ο θεός για να μας προστατέψει» έλεγε η κυρά Μαρίκα κάθε φορά που πέρναγα μπροστά από το γραφείο των δασκάλων και εκείνη τους καθάριζε το χώρο ή τους έφτιαχνε καφέ, όσο και αν η γλυκιά μου δασκάλα η Σία την παρακαλούσε να σταματήσει να με πληγώνει και να με ξεχωρίζει από τ' άλλα παιδιά, με τα όσα έλεγε!

Κανένας συμμαθητής μου δεν ήθελε να με κάνει παρέα, κανένας δεν ήθελε να καθίσει δίπλα μου στο θρανίο, μέχρι και η Ευγενία που με το ζόρι η δασκάλα μου την έβαλε τελικά δίπλα μου, με ανάγκασε να ζητήσω αλλαγή θέσης, καθώς με είχε ταράξει στις τσιμπιές, τις κλωτσιές και τα καρφώματα στον πισινό μου, από την παραμάνα που η μάνα της, της την είχε βάλει για να κρατάει την ποδιά της που για καιρό ήταν δίχως το τελευταίο κουμπί...

Πονούσα, έκλαιγα από μέσα μου για το κακό που με είχε βρει, κατηγορούσα τον εαυτό μου για κάτι που σίγουρα δεν έφταιγα, αλλά επειδή κάπου έπρεπε να ξεσπάσω, βαφτιζόμουνα θύμα και αυτομαστιγωνόμουνα..

Απόσπασμα διηγήματος, 04/05/2012

Θέματα

Α.1

α. Να δώσετε σύμφωνα με τα στοιχεία του 1ου κειμένου τα χαρακτηριστικά της περιθωριοποίησης.

Μονάδες 5

β. Αντλώντας πληροφορίες από το 1^ο κείμενο να καταγράψετε τους λόγους που εντείνουν το φαινόμενο της περιθωριοποίησης.

Μονάδες 15

γ. Να περιγράψετε τον ψυχικό κόσμο της αφηγήτριας του 3ου κειμένου. Να εντοπίσετε λέξεις ή φράσεις που τεκμηριώνουν την άποψη σας.

Μονάδες 5

Α.2

α. Πως οργανώνεται ο λόγος της δεύτερης παραγράφου του 1 ου κειμένου;

Μονάδες 2

β. Να εξετάσετε τον αφηγηματικό χρόνο του 3ου κειμένου.

Μονάδες 2

γ. Να δώσετε τα χαρακτηριστικά του γραμματειακού είδους στο οποίο ανήκει το 2^ο κείμενο.

Μονάδες 3

Β1.

Σε μια παράγραφο 60-80 λέξεων να εξηγήσετε τη φράση του 2^ου κειμένου: "Όταν πια η ημέρα έχει τελειώσει με ευχαρίστηση γονείς και παιδιά εγκαταλείπονται στην τηλεοπτική θέαση…"

Μονάδες 10

Β2.

Να δικαιολογήσετε τη χρήση α’ ενικού προσώπου και την εισαγωγικών στο 2^ο κείμενο.

Μονάδες 10

Γ.

Ως πρόεδρος του δεκαπενταμελούς συμβουλίου του σχολείου σας παίρνετε μέρος σε μια ημερίδα του δήμου με θέμα "Περιθωριοποίηση και νέοι". Να μετατρέψετε το 1^ο επιστημονικό άρθρο που διαβάσατε σε ομιλία (400-500 λέξεις) με θέμα τα αίτια της περιθωριοποίησης και τις επιπτώσεις της στη ζωή των παιδιών μέσα στο σχολικό χώρο.

Μονάδες 50