α΄ λυκείου

H αναγκαζιάρα και ο ξαπλουριάρης

Διασκευασμένο απόσπασμα από κείμενο του Γιάννη Χάρη στα «Νέα»

«Παιδιόπλαστα» έχει ονομάσει ο Παντελής Μπουκάλας τα προϊόντα της γλωσσικής αθωότητας των παιδιών, λέξεις που τις πλάθουν χωρίς συνείδηση της διαδικασίας αυτής. Άλλες ηχομιμητικές, άλλες αυστηρά προσωπικές, αξεκλείδωτες ακόμα και για τους πιο οικείους της οικογένειας, όλες τους δοξάζουν τη γλώσσα, αυτήν που άλλοι τη θρηνολογούν για πεθαμένη. Ορισμένες από αυτές θέλησα να τις μεταφέρω εδώ. Βέβαια λέξεις φτιάχνουν και οι μεγάλοι. Εδώ όμως μας ενδιαφέρει η αυθόρμητη λεξιπλασία ενός παρθένου νου.

Μάλωναν τα παιδιά κάποιου φίλου, όταν το ένα διεκδικούσε όλο τον καναπέ: ξαπλουριάρη κατηγόρησε τον αδερφό το κοριτσάκι, αναγκαζιάρα τη χαρακτήρισε εκείνος. Εδώ δηλαδή, σε συνθήκες διαπληκτισμού, οι εκφραστικές ανάγκες είναι ιδιαίτερα πιεστικές, και έδωσαν δύο εξαιρετικούς τύπους, τον προφανούς ετυμολογίας ξαπλουριάρη και την αναγκαζιάρα από το αναγκάζω. Σαν τι θα έπρεπε να ξέρει και να πει το κοριτσάκι; Πως είναι επεκτατικός ο αδερφός της; Κι εκείνος να την πει καταπιεστική; Και πώς χαρακτηρίζεται από τον έκθαμβο μπόμπιρα ο μπαμπάς που όλα τα καταλαβαίνει; καταλαβεστής. Άλλου φίλου η κόρη ξεβράχηκε, όταν στέγνωσε, αφού σημασία είχε να ανατρέψει το κακό αποτέλεσμα του ότι βράχηκε. Ίδια και με το ξενυχτώνει. Κηλίαση έχει το κοριτσάκι, όταν του πονάει η κοιλιά, και έξω βροχαλίζει. Άλλο πιάνει και κρεμώνεται, αλείφεται δηλαδή με κρέμες, κι όταν περάσει ο θυμός της μαμάς, τη ρωτάει αν είναι τώρα μέσα φρενών. Ή παίζοντας, γίνεται τίγρης που θα βγάλει τα γρατζούνια του. Καταδίψαστο είναι άλλο. Άλλο παραπονιέται που το μαρκαδόρισε το αδερφάκι του. Περισσότερο προφανή είναι ο ψωμιάρης για τον φούρναρη, ξυστατζής αυτός που πουλάει Ξυστό, και χαρακτηριστικές οι «μεταφράσεις» ματογιατρός και δρομοστρωτήρας.

Παραμένοντας στην ενστικτώδη λεξιπλασία σε ιδιωτικό επίπεδο, δίνω ελάχιστα παραδείγματα από μεγαλύτερα σε ηλικία άτομα: Φίλος διηγήθηκε τη σκηνή όπου νεαροί χαζεύουν μια βιτρίνα, και ένας αναφωνεί: «μα τι απαισιότητα είναι αυτή!». Βέβαια, η «απαισιότητα» υπάρχει σε λεξικά, όπως και τόσες λέξεις που όμως ποτέ δεν χρησιμοποιούνται· έτσι, στη συγκεκριμένη περίπτωση, έχουμε και πάλι παραγωγή και όχι μεταφορά λέξης που οι νεαροί την είχαν συναντήσει σε κάποιο λεξικό. Στην παραλία κάποιος αποφασίζει να κολυμπήσει λίγο μακρύτερα, για να δει πώς είναι από κοντά αυτή η γυναίκα που από απόσταση μοιάζει εντυπωσιακή: «έχω αινιγματιστεί» μου είπε, και δεν μπορώ να βρω πιο εύγλωττο τύπο. Όχι, δεν είχε προβληματιστεί· είχε ίσως ιντριγκαριστεί; του είχε «εξαφθεί η περιέργεια»; Μα τι λέμε τώρα; Είχε αινιγματιστεί!

Θα κλείσω με επώνυμη δημιουργία, αλλά στο μήκος κύματος των «παιδιόπλαστων»: είναι ο σταλεγάκιας από το Πλαθολόγιο λέξεων του Λύο Καλοβυρνά. Όπου λοιπόν «σταλεγάκιας: το εκνευριστικό είδος ανθρώπου που επισημαίνει κάποιο λάθος σου και σου ρίχνει αλάτι στην πληγή, λέγοντας "Σ' τα 'λεγα εγώ, δεν σ' τα 'λεγα;"». Και τελευταίο που θα μπορούσε να συσχετιστεί και με τη γλώσσα, η «καθεπερσία: η μεμψίμοιρη τάση των ηλικιωμένων να δηλώνουν κάθε στιγμή ότι παλιά ήταν όλα καλύτερα ενώ τώρα με τους νέους που κυκλοφορούν...»

πλήρες κείμενο στη διεύθυνση http://ta-nea.dolnet.gr/print_article.php?e=A&f=18216&m=P15&aa=1

ΘΕΜΑΤΑ

Προφορική και ουσιαστική άσκηση: να χαρακτηρίσετε τη γλώσσα του κειμένου (λεξιλόγιο, συντακτικό, σχήματα λόγου, γραμματικοί τύποι). Εντοπίστε στοιχεία που σας αρέσουν και στοιχεία που δε σας αρέσουν.

Α. Να συντάξετε περίληψη του κειμένου, περίπου εκατό (100) λέξεων.

Πριν γράψεις την περίληψη φρόντισε να απαντήσεις στα παρακάτω ερωτήματα:

α) ποιο είναι το θέμα του κειμένου;

β) ποια είναι η άποψη του συγγραφέα;

γ) για ποιο λόγο γράφει το κείμενο;

δ) τι είδος κείμενο είναι;

Μονάδες 25/100

Β1. Να βρείτε στο κείμενο δύο παραδείγματα μεταφορικής λειτουργίας της γλώσσας. Να εξηγήσετε που συνίσταται η μεταφορά (ποια είναι η σημασία της).

Μονάδες 6/100

Β2. Ποια σημασία (αιτία, επεξήγηση, αντίθεση, έμφαση, συμπέρασμα, χρονική σχέση) έχουν καθεμιά από τις παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις/φράσεις του κειμένου που συμβάλλουν στη συνοχή του: ακόμα και, όταν, δηλαδή, αφού, όμως, έτσι.

Μονάδες 6/100

Β3. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: συνείδηση, προσωπικές, οικείους, διεκδικούσε, διαπληκτισμού.

Μονάδες 5/100

Β4. Ποια είναι η προσωπική θέση/οπτική γωνία του συγγραφέα (θετική ή αρνητική) σχετικά με την αυθόρμητη, ενστικτώδη παραγωγή λέξεων. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με δύο συγκεκριμένες αναφορές στο κείμενο.

Μονάδες 8/100

 Γ. Παραγωγή λόγου.

Γράφετε ένα κείμενο για τη σχολική εφημερίδα περίπου τριακόσιες πενήντα με τετρακόσιες (350- 400) λέξεις. Σ’ αυτό θα αναφέρεστε: Στα βασικά χαρακτηριστικά του τρόπου που εκφράζονται οι έφηβοι και του λεξιλογίου που χρησιμοποιούν. Στον τρόπο που αντιμετωπίζει το σχολείο τις περιπτώσεις κατά τις οποίες οι νέοι εκφράζονται με το δικό τους τρόπο και το δικό τους λεξιλόγιο. Επίσης, απαντάτε τεκμηριωμένα στο ερώτημα αν η ομιλία που διαμορφώνουν οι νέοι αποτελεί πλούτο ή υποβάθμιση της νεοελληνικής γλώσσας.

Μονάδες 50/100