ο ρόλος των ΜΜΕ και άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την γλώσσα

(τρεις απαντήσεις από συνέντευξη του Α.-Φ. Χριστίδη στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία, Τρίτη 3 Δεκεμβρίου 1996)

Eρ. Ποιος διαμορφώνει σήμερα γλώσσα. Τα MME ή η λογοτεχνία;

* Ένας άλλος μύθος είναι, ότι η λογοτεχνία διαμορφώνει τον καθημερινό λόγο. Ποτέ η λογοτεχνία δεν διαμόρφωσε τον καθημερινό λόγο και ποτέ δεν ήταν αυτός ο ρόλος της. Δηλαδή, αυτό είναι πάλι μια προκατάληψη. H λογοτεχνία έχει τη δική της λειτουργία κι ο καθένας μας έχει ή δεν έχει τη σχέση του με τη λογοτεχνία, αλλά η καθημερινή ζωή δεν λειτουργεί με λογοτεχνικά πρότυπα.

Eρ. Ο ρόλος των MME στη γλώσσα, ποιος είναι;

* Ως προς τα ακούσματα που διαμορφώνουν τον λόγο μας, σημαντικό ρόλο παίζουν και τα MME, τα οποία έχουν πλέον ένα πολύ κυρίαρχο ρόλο στη ζωή μας. Κι εδώ θέλω να πω ότι είναι λάθος να μιλάει κανένας για τα MME σε σχέση με τη γλώσσα, με όρους ενός γλωσσικού προβλήματος. Επειδή το πρόβλημα με τα MME δεν είναι γλωσσικό. Δηλαδή, κυκλοφορεί ευρέως η άποψη ότι η χρήση της γλώσσας από τα MME και ιδιαίτερα τα ιδιωτικά κανάλια κάνει κακό στη γλώσσα. Διότι είναι πρόχειρη, διότι είναι ατημέλητη, διότι κάνουν λάθη και τα λοιπά. Αισθάνομαι ότι αυτό δεν είναι το βασικό ζήτημα. Το βασικό ζήτημα δεν είναι η γλώσσα που χρησιμοποιείται από τα MME κι εδώ μπαίνει ένα ζήτημα υποκειμενικής εκτίμησης και προτύπων. Το πρόβλημα είναι τα περιεχόμενα που μεταδίδουν τα MME και τα μεταδίδουν βέβαια με γλώσσα. Μιλάω για τη γλώσσα ως φορέα περιεχομένου κι επομένως δεν μιλάω για καλή-κακή γλώσσα. Λέω ότι το κρίσιμο πρόβλημα που τίθεται σήμερα σε σχέση με τα MME δεν είναι ζήτημα γλωσσικής μορφής, αλλά ζήτημα περιεχομένου. Τι μεταφέρεται ως μήνυμα.

Eρ. Πώς τελικά διαμορφώνεται η γλώσσα σήμερα;

* H γλώσσα διαμορφώνεται μέσα στην καθημερινή χρήση της. Συμβάλλουν βέβαια κι άλλες παράμετροι. Το σχολείο διαμορφώνει γλώσσα, διότι αξιολογεί γλωσσικές χρήσεις. Προφανώς, τα ακούσματα στην τηλεόραση κι αυτά δημιουργούν κάποιου είδους γλωσσικά πρότυπα με την έννοια ότι πριμοδοτούν κάποιου είδους εκφραστικά μέσα. Π.χ. «Κι άλλα όχι». Το ότι όλα τα ιδιωτικά κανάλια έχουν ξένα ονόματα, αυτό αυτομάτως σημαίνει μια πριμοδότηση της ξένης λέξης.  H, αν θέλετε, μια μυθοποίηση της ξένης λέξης. Αυτό δεν είναι χωρίς επίδραση στην ευρύτερη γλωσσική πραγματικότητα. Και με αυτό δεν υπονοώ ότι κινδυνεύει να καταστραφεί η ελληνική γλώσσα από ξένες λέξεις.

Α1. Διασαφηνίζει ο Χριστίδης τη λειτουργία της λογοτεχνίας; Ποια είναι η επίδραση της λογοτεχνίας στη γλώσσα; (1^η απάντηση)

Α2. Ποια είναι η άποψη του Χριστίδη για τη γλώσσα των ΜΜΕ; (2^η απάντηση)

Α3. Ποιο είναι το πρόβλημα σχετικά με τα ΜΜΕ σύμφωνα με την απάντηση του Χριστίδη; (2^η απάντηση)

Α4. Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τη γλώσσα; Με ποια σειρά σπουδαιότητας; (3^η απάντηση)

Α5. Με ποιον τρόπο τα ΜΜΕ επηρεάζουν τη γλώσσα; (3^η απάντηση)

Α6. Απαντήστε σύντομα με μια φράση 10-15 λέξεων στις παρακάτω ερωτήσεις:

α) ποιο είναι το θέμα του κειμένου;

β) ποια είναι η άποψη του συγγραφέα;

γ) για ποιο λόγο γράφει το κείμενο; σε ποιους απευθύνεται;

δ) τι είδος κείμενο είναι;

Β1. Αναπτύξτε σε μία παράγραφο με παραδείγματα την παρακάτω φράση που θα την θεωρήσετε θεματική περίοδο: «Το πρόβλημα είναι τα περιεχόμενα που μεταδίδουν τα MME». (η φράση βρίσκεται στη 2^η απάντηση)

Β2. Εξηγήστε πώς καταλαβαίνετε την παρακάτω φράση του κειμένου: Μιλάω για τη γλώσσα ως φορέα περιεχομένου κι επομένως δεν μιλάω για καλή-κακή γλώσσα. (η φράση βρίσκεται στη 2^η απάντηση)

Β3. Να διατυπώσετε και να τεκμηριώσετε την άποψή σας για την παρακάτω κρίση: «Το σχολείο διαμορφώνει γλώσσα, διότι αξιολογεί γλωσσικές χρήσεις». (η φράση βρίσκεται στην 3^η απάντηση)

Β4. Να διατυπώσετε και να τεκμηριώσετε την άποψή σας για την παρακάτω κρίση: «H γλώσσα διαμορφώνεται μέσα στην καθημερινή χρήση της». (η φράση βρίσκεται στην 3^η απάντηση)

Β5. Να διατυπώσετε και να τεκμηριώσετε την άποψή σας για την παρακάτω κρίση: «δεν υπονοώ ότι κινδυνεύει να καταστραφεί η ελληνική γλώσσα από ξένες λέξεις». (η φράση βρίσκεται στην 3^η απάντηση)

Β6. Να βρείτε στο κείμενο στοιχεία προφορικού λόγου.

Β7. Εξηγήστε τη σημασία των παρακάτω διαρθρωτικών λέξεων του κειμένου: Δηλαδή, αλλά, Επειδή, Διότι, Προφανώς.

Β8. Ι. Να εξηγήσετε σύντομα τις φράσεις: «γλωσσικά πρότυπα», «πριμοδότηση της ξένης λέξης».

ΙΙ. Να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις πρότυπο και πριμοδότηση σε δικές σας φράσεις.

ΙΙΙ. Ποια είναι η σημασία της λέξης «ιδιωτικά» στο λεκτικό σύνολο «τα ιδιωτικά κανάλια»; Να χρησιμοποιήσετε την ίδια λέξη με διαφορετική σημασία σε μία δική σας φράση.

Γ1. «Το κρίσιμο πρόβλημα που τίθεται σήμερα σε σχέση με τα MME δεν είναι ζήτημα γλωσσικής μορφής, αλλά ζήτημα περιεχομένου». Σύμφωνα με την προηγούμενη κρίση του Α.-Φ. Χριστίδη πρέπει να εστιάσουμε το πρόβλημα στο περιεχόμενο όσων μεταδίδουν τα ΜΜΕ. Ποια μπορεί να είναι αυτά τα προβλήματα; Να γράψετε ένα κείμενο περίπου 400 λέξεις που θα δημοσιευτεί στη σχολική εφημερίδα.

Γ2. Οι σχολικές εφημερίδες σε πολλές περιπτώσεις προσπαθούν να μιμηθούν τις «κανονικές» εφημερίδες. Μπορείτε να βρείτε στοιχεία μίμησης και στοιχεία πρωτοτυπίας που τις διαφοροποιούν; Ποια από αυτά έχουν περισσότερο ενδιαφέρον για σας; Η γλώσσα της σχολικής εφημερίδας θα πρέπει να προσαρμόζεται στη γλώσσα διδασκαλίας ή να είναι πιο κοντά στους εκφραστικούς τρόπους του διαλείμματος; Το κείμενό σας θα αξιοποιηθεί από τους συντάκτες της σχολικής εφημερίδας για να βελτιωθεί το περιεχόμενό της. (400 λέξεις)

Αναγνωσιμότητα κειμένου, αποτελέσματα αξιολόγησης

http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/foreign/tools/readability/index.html

Αριθμός προτάσεων 33

Αριθμός Λέξεων 365

Αριθμός συλλαβών 781

Λέξεις ανά πρόταση 11.06

Συλλαβές ανά λέξη 2.14

Δείκτης αναγνωσιμότητας Flesch 69.36 μέσο, Γ' Γυμνασίου - Α' Λυκείου

Δείκτης αναγνωσιμότητας SMOG 10.48 επίπεδο Γ' Γυμνασίου

Δείκτης αναγνωσιμότητας FOG 17.77 εύκολο

ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη του Α.-Φ. Χριστίδη στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία, Τρίτη 3 Δεκεμβρίου 1996

http://archive.enet.gr/1996/12/03/on-line/keimena/greece/greece5.htm

Eρ. Θεωρείτε ότι σήμερα, 20 χρόνια μετά την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, μιλάμε καλύτερα ελληνικά;

* H ελληνική γλώσσα ως δημοτική και ως μητρική γλώσσα, μιλιόταν πάντα εξίσου καλά. Οι γλώσσες είναι όργανα επικοινωνίας και με αυτή την έννοια, μιλιούνται πάντοτε καλά. Δεν υπάρχει ζήτημα παθολογίας των γλωσσών. Απλώς, η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, με το να κάνει επίσημη γλώσσα της διοίκησης και της εκπαίδευσης τη δημοτική, αποκατέστησε μια ομαλότητα η οποία στο παρελθόν δημιουργούσε διάφορα προβλήματα. Το γεγονός, δηλαδή, ότι το επίσημο μέσον έκφρασης ήταν μία τεχνητή γλώσσα, η οποία ποτέ δεν μιλήθηκε.

Eρ. Δηλαδή θεωρείτε ότι δεν βελτιώθηκε η γλώσσα από το '76 μέχρι σήμερα;

* Θεωρώ ότι δεν υπάρχει τέτοιο ζήτημα και πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τι θα πεί βελτιώνω τη γλώσσα. Το ζήτημα του σωστού ή του λάθους είναι ζήτημα προτύπων. Δηλαδή, γενικώς οι κρίσεις για το τι είναι σωστή γλώσσα, ξεκινάνε από κάποιες απόψεις που συχνά είναι και προκαταλήψεις, που σχετίζονται με ένα γλωσσικό πρότυπο. Ένας καθαρευουσιάνος του παρελθόντος, θα θεωρούσε τη δημοτική ως ένα είδος παρεθφαρμένης ελληνικής γλώσσας. Στις αξιολογήσεις που κάνει κάποιος για τη γλώσσα υπάρχουν υποκειμενικά κριτήρια.

Eρ. H γνώμη σας είναι ότι καλώς έγινε η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση;

* H απάντηση είναι, καλώς έγινε και φυσικά καθυστέρησε. Δεν είναι τυχαίο ότι έγινε το '76. Hδη η καθαρεύουσα, με τη δικτατορία που είχε προηγηθεί, είχε ηθικά καταρρακωθεί διότι ήταν το όργανο της έκφρασης ενός μισητού καθεστώτος. Επομένως, η καθιέρωση της δημοτικής στη μεταπολιτευτική περίοδο ήταν αναπόφευκτη.

Eρ. Το φαινόμενο της λεξιπενίας, όπως διαπιστώνουν κάποιοι γλωσσολόγοι, είναι υπαρκτό;

* Κι εδώ υπάρχει ένα φανταστικό πρόβλημα, που το δημιουργούν ορισμένοι ειδικοί με βάση ορισμένες προκαταλήψεις γλωσσικές που έχουν. Ειδικοί, γλωσσολόγοι δηλαδή, οι οποίοι ξεχνάνε την επιστήμη τους και παραδίδονται στις δικές τους γενικότερες προκαταλήψεις. Ποτέ δεν μετρήθηκε αυτό το πράγμα, απλώς κατατέθηκε σαν ένα γεγονός που έχει απλώς φαντασματική διάσταση και συνδέθηκε με ορισμένες ομάδες. Δεν είναι τυχαίο που συνδέθηκε με τους νέους και πρωτοδιαπιστώνεται αυτή η φανταστική ασθένεια αμέσως μετά το '76 με την καθιέρωση της δημοτικής.

Eρ. Μόνο που αυτή η άποψη περί λεξιπενίας έχει κορυφωθεί σήμερα.

* H άποψη περί λεξιπενίας, και ειδικά των νέων σχετίζεται με κάποιες συγκυρίες. Οι συγκυρίες είναι η καθιέρωση της δημοτικής, που σημαίνει ότι πλέον η καθαρεύουσα δεν κυκλοφορεί. Για ορισμένους αυτό σημαίνει ρητά η υπόρρητα μια γλωσσική καταστροφή. Που διατυπώνεται και μάλιστα ρητά. Αποκοπή από τις ρίζες. Αυτό είναι το πρώτο δεδομένο που αισθάνομαι ότι παράγει αυτή τη φανταστική ασθένεια. Το γεγονός, δηλαδή, ότι οι νεότεροι, επειδή δεν ακούν την καθαρεύουσα, παύουν να κατανοούν ορισμένες λέξεις οι οποίες προέρχονται από το λεξιλόγιο της καθαρεύουσας. Αυτό, για ορισμένους, θεωρείται καταστροφή. Και θεωρείται ότι οι νέοι, επειδή αρχίζουν να εμφανίζουν κενά ως προς το λόγιο λεξιλόγιο, είναι γλωσσικά ανάπηροι.

Eρ. Για την άποψη που διατυπώνεται ότι δεν μπορούμε να μιλήσουμε σωστά τη νέα ελληνική εάν δεν γνωρίζουμε την καθαρεύουσα, τι λέτε;

* Πίσω από αυτή την αντίληψη ότι οι νέοι είναι γλωσσικά ανάπηροι, υπάρχει η ευρέως διαδεδομένη προκατάληψη που ακούγεται και σήμερα, ότι η νέα ελληνική γλώσσα και ο χρήστης δεν μπορεί ποτέ να είναι επαρκής αν δεν ξέρει αρχαία ελληνικά και καθαρεύουσα. Αυτό δεν έχει καμία γλωσσολογική υπόσταση. Κανένας από μας για να είναι ομιλητής της μητρικής του γλώσσας δεν χρειάζεται την ιστορία της γλώσσας του. Άλλωστε από τη μάνα μας και τον πατέρα μας, μάθαμε τη φυσική μας γλώσσα χωρίς λεξικά και ιστορικές γραμματικές. Επομένως, η λεξιπενία παράγεται μέσα από μια προκατάληψη, η οποία υπερτιμά την αρχαία και την καθαρεύουσα και υποτιμά τη δημοτική.

Eρ. Αυτή η μεταφορά λόγιων τύπων στη νέα ελληνική δημιουργεί κάποιους προβληματισμούς.

* Δεν θεωρώ ότι σήμερα επαναφέρονται λέξεις της καθαρεύουσας. Στο λεξιλόγιο της δημοτικής γλώσσας υπάρχουν λέξεις οι οποίες είναι αναβιώσεις από την αρχαία ελληνική ή νέα δημιουργήματα. Το λεξιλόγιο της νέας ελληνικής γλώσσας δημιουργήθηκε με εσωτερικό και εξωτερικό δανεισμό. Ο εσωτερικός ήταν να χρησιμοποιηθούν λεξιλογικά στοιχεία από τις αρχαιότερες φάσεις της ελληνικής γλώσσας. Εξωτερικός δανεισμός είναι να χρησιμοποιηθούν δάνειες λέξεις από άλλες γλώσσες.

Eρ. Θεωρείτε ότι η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας γίνεται σωστά ή υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης;

* Πάντα υπάρχει περιθώριο για βελτίωση στη διδασκαλία της γλώσσας. Πιστεύω ότι ένα ζήτημα στο οποίο χρειάζεται να σταθεί κανένας με πολλή προσοχή είναι ο τρόπος με τον οποίο διδάσκονται τα αρχαία στο Γυμνάσιο.

Eρ. Δεν συμφωνείτε με την επαναφορά της διδασκαλίας των αρχαίων στο Γυμνάσιο;

* Είμαι από αυτούς που δεν συμφώνησα με την επαναφορά των αρχαίων στο Γυμνάσιο. Πίστευα πάντοτε ότι η πληρέστερη επαφή με την αρχαιότητα θα μπορούσε να γίνει με μεταφράσεις, γιατί έχεις ταχύτερη, αμεσότερη και ευρύτερη πρόσβαση στα περιεχόμενα των αρχαίων κειμένων. Εάν θέλουμε να διδάσκεται η αρχαία ελληνική γλώσσα, θα πρέπει να διδάσκεται με την αντίληψη ότι είναι μία γλώσσα η οποία για τους νεότερους είναι απρόσιτη, άρα πρέπει να διδάσκεται ως ξένη γλώσσα και όχι με τη μυθολογία ότι απλώς είναι μια παλαιότερη φάση της ελληνικής η οποία κατά κάποιον τρόπο τρέχει στις φλέβες μας και θα την αναγνωρίσουμε μόλις έρθουμε σε επαφή, με έναν πρόχειρο τρόπο με τα κείμενα. Αυτό το λέω γιατί τα βιβλία με τα οποία διδάσκονται τα αρχαία στο Γυμνάσιο είναι γραμμένα με αυτή τη λογική.

Eρ. Στο μέρος της διδασκαλίας που αφορά τη νέα ελληνική γλώσσα.

* Για τη διδασκαλία της νέας ελληνικής, υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης. Δεν μπορώ να μπω σε λεπτομέρειες. Αισθάνομαι ότι το κρισιμότερο ζήτημα και το προβληματικότερο δεν είναι η διδασκαλία των νέων ελληνικών, αλλά η διδασκαλία των αρχαιοτέρων φάσεων της γλώσσας και η ιδεολογία με την οποία γίνεται αυτή η διδασκαλία.

Eρ. Ποιος διαμορφώνει σήμερα γλώσσα. Τα MME ή η λογοτεχνία;

* Ένας άλλος μύθος είναι, ότι η λογοτεχνία διαμορφώνει τον καθημερινό λόγο. Ποτέ η λογοτεχνία δεν διαμόρφωσε τον καθημερινό λόγο και ποτέ δεν ήταν αυτός ο ρόλος της. Δηλαδή, αυτό είναι πάλι μια προκατάληψη. H λογοτεχνία έχει τη δική της λειτουργία κι ο καθένας μας έχει ή δεν έχει τη σχέση του με τη λογοτεχνία, αλλά η καθημερινή ζωή δεν λειτουργεί με λογοτεχνικά πρότυπα.

Eρ. Ο ρόλος των MME στη γλώσσα, ποιος είναι;

* Ως προς τα ακούσματα που διαμορφώνουν τον λόγο μας, σημαντικό ρόλο παίζουν και τα MME, τα οποία έχουν πλέον ένα πολύ κυρίαρχο ρόλο στη ζωή μας. Κι εδώ θέλω να πω ότι είναι λάθος να μιλάει κανένας για τα MME σε σχέση με τη γλώσσα, με όρους ενός γλωσσικού προβλήματος. Επειδή το πρόβλημα με τα MME δεν είναι γλωσσικό. Δηλαδή, κυκλοφορεί ευρέως η άποψη ότι η χρήση της γλώσσας από τα MME και ιδιαίτερα τα ιδιωτικά κανάλια κάνει κακό στη γλώσσα. Διότι είναι πρόχειρη, διότι είναι ατημέλητη, διότι κάνουν λάθη και τα λοιπά. Αισθάνομαι ότι αυτό δεν είναι το βασικό ζήτημα. Το βασικό ζήτημα δεν είναι η γλώσσα που χρησιμοποιείται από τα MME κι εδώ μπαίνει ένα ζήτημα υποκειμενικής εκτίμησης και προτύπων. Το πρόβλημα είναι τα περιεχόμενα που μεταδίδουν τα MME και τα μεταδίδουν βέβαια με γλώσσα. Μιλάω για τη γλώσσα ως φορέα περιεχομένου κι επομένως δεν μιλάω για καλή-κακή γλώσσα. Λέω ότι το κρίσιμο πρόβλημα που τίθεται σήμερα σε σχέση με τα MME δεν είναι ζήτημα γλωσσικής μορφής, αλλά ζήτημα περιεχομένου. Τι μεταφέρεται ως μήνυμα.

Eρ. Πώς τελικά διαμορφώνεται η γλώσσα σήμερα;

* H γλώσσα διαμορφώνεται μέσα στην καθημερινή χρήση της. Συμβάλλουν βέβαια κι άλλες παράμετροι. Το σχολείο διαμορφώνει γλώσσα, διότι αξιολογεί γλωσσικές χρήσεις. Προφανώς, τα ακούσματα στην τηλεόραση κι αυτά δημιουργούν κάποιου είδους γλωσσικά πρότυπα με την έννοια ότι πριμοδοτούν κάποιου είδους εκφραστικά μέσα. Π.χ. «Κι άλλα όχι». Το ότι όλα τα ιδιωτικά κανάλια έχουν ξένα ονόματα, αυτό αυτομάτως σημαίνει μια πριμοδότηση της ξένης λέξης.  H, αν θέλετε, μια μυθοποίηση της ξένης λέξης. Αυτό δεν είναι χωρίς επίδραση στην ευρύτερη γλωσσική πραγματικότητα. Και με αυτό δεν υπονοώ ότι κινδυνεύει να καταστραφεί η ελληνική γλώσσα από ξένες λέξεις.

Eρ. Αυτή η στροφή στο πολυτονικό που παρατηρείται σήμερα, τι σημαίνει;

* Aν το δούμε στενά, γλωσσολογικά, οι τόνοι και τα πνεύματα δεν χρειάζονται, διότι δεν αντιστοιχούν σε καμία γλωσσική πραγματικότητα. Καλώς λοιπόν καταργήθηκαν. Για κάποιους ανθρώπους υπάρχει μία νοσταλγία μέσα σε μία γενικότερη νοσταλγία για χαμένους παραδείσους. Υπάρχει μία νοσταλγία για το πολυτονικό. Αυτό το σέβομαι, αλλά δεν το συμμερίζομαι. Θεωρώ ότι ήταν θετική η κατάργηση των τόνων, απαιτούσαν μια περιττή προσπάθεια εκμάθησης κι επομένως καλώς καταργήθηκαν. Όσοι το ανάγουν σε μείζον ζήτημα και το συνδέουν πάλι με μια καταστροφολογία, ότι χωρίς τους τόνους η ελληνική γλώσσα φτωχαίνει, κάνουν τουλάχιστον δύο χοντρά λάθη. Δεν τίθεται κανένα ζήτημα γλωσσικής καταστροφής, όπως κάποιοι το θέτουν.