Ο ΤΟΜΑΣ ΚΟΥΝ ΚΑΙ Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΑΛΗΘΕΙΑ

Ντίνος Γιώτης, περιοδικός τύπος, 1996 (http://www.klik.gr/113/natural/index4.htm)

Αλλά τι μπορεί να σημαίνει αυθεντίες στην επιστήμη; Μια εύκολη όσο και ακριβής απάντηση είναι ότι πρόκειται για ανθρώπους με αποδεδειγμένο κύρος και γενικά παραδεκτές επιστημονικές απόψεις. O Πτολεμαίος, ο Νεύτωνας ήταν στην εποχή τους αυθεντίες. Και όμως το επιστημονικό οικοδόμημα του μεν πρώτου ήρθε να σαρώσει o Κοπέρνικος με την ηλιοκεντρική θεωρία του, του δε δεύτερου ο Αϊνστάιν με τη Σχετικότητα. Ξαφνικά, απόψεις που ήταν το ευαγγέλιο, επί αιώνες, για την επιστημονική κοινότητα κονιορτοποιούνται από την έλευση μιας καινούριας θεωρίας. Τι αληθινά συμβαίνει; Ο Νεύτων παύει να είναι αυθεντία; Γιατί αν και τελικά μια θεωρία αποδεικνύεται λάθος, την εποχή που βγαίνει λειτουργεί μια χαρά; Με άλλα λόγια, γιατί, ενώ ο Νεύτωνας και η βαρύτητά του δούλευαν μια χαρά τον 18ο και 19ο αιώνα, στον 20ο δείχνει παρωχημένος;

Είναι μια σειρά ερωτήματα που περιστρέφονται γύρω από ένα κεντρικό: τι είναι αυτό που καθορίζει τη βαθιά αλλαγή των επιστημονικών αντιλήψεων μέσα στον χρόνο; Ο Τόμας Κουν (ο γνωστός Αμερικανός επιστημολόγος που πέθανε τον περασμένο Ιούνιο και μαζί με τον Πόπερ ήταν ίσως οι δύο κορυφαίοι στον κόσμο) αφιέρωσε τη ζωή του για να δώσει μια απάντηση. Με το έργο του “Η Δομή Tων Επιστημονικών Επαναστάσεων” άλλαξε ριζικά την εικόνα που έχουμε για την επιστήμη.

Σύμφωνα λοιπόν με τον Κουν, η ιστορία της επιστήμης δεν είναι μια συνεχής και γραμμική διαδικασία συσσώρευσης νέων γνώσεων, αλλά αντίθετα σημαδεύεται από σοβαρές ασυνέχειες, τομές και άλματα, που καθιερώθηκαν να λέγονται επιστημονικές επαναστάσεις. Κάθε εποχή έχει τις δικές της επιστημονικές αλήθειες και αυτές για τον Κουν εκφράζονται συνολικά με τη λέξη “παράδειγμα”. Κάθε ιστορική περίοδος λοιπόν έχει το δικό της “παράδειγμα”, τις δικές της αναγνωρισμένες επιστημονικές θεωρίες. Ακόμα και αν πάψουν να ισχύουν στο μέλλον, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρξαν αληθινές, αφού, όταν αυτές διατυπώθηκαν, μπορούσαν να απαντήσουν στα ερωτήματα που έθεταν οι επιστήμονες της εποχής. Αρκεί όμως ένα αναπάντητο ερώτημα για να καταρριφθεί μια συγκεκριμένη θεωρία για χάρη κάποιας καινούριας. Η νέα θεωρία γίνεται, τότε, ανώτερη, γιατί μπορεί να απαντάει στο ερώτημα που δεν μπορούσε να απαντήσει η προηγούμενη, να εξηγεί μεγαλύτερο αριθμό φαινομένων και να διατυπώνει ακριβέστερες προβλέψεις.

Μια νέα θεωρία πατάει με το ένα πόδι στη συσσωρευμένη γνώση, αλλά με το άλλο δίνει μια κλωτσιά και αναποδογυρίζει ό,τι ίσχυε μέχρι κείνη τη στιγμή. Φαίνεται πως η επιστημονική πρόοδος (όπως κάθε πρόοδος εξάλλου) είναι περισσότερο το προϊόν μιας ρήξης με την παράδοση παρά η συνέχειά της. Αν όντως συμβαίνει έτσι, τότε κάποιος νέος “τρελός” επιστήμονας, σε κάποιο εργαστήριο, σε κάποια χώρα, ετοιμάζεται να γκρεμίσει τον Αϊνστάιν από το βάθρο του και να μας φέρει πιο κοντά στην κατανόηση αυτού του “ακατανόητου” κόσμου.

1.      Να συντάξετε περίληψη του κειμένου  σε 100-120 λέξεις.

Πριν γράψεις την περίληψη φρόντισε να απαντήσεις στα παρακάτω ερωτήματα:

α) ποιο είναι το θέμα του κειμένου;

β) ποια είναι η άποψη του συγγραφέα;

γ) για ποιο λόγο γράφει το κείμενο;

δ) τι είδος κειμένου είναι;

2.      Σε μια παράγραφο 80 – 100 λέξεων να αναπτύξετε το περιεχόμενο της παρακάτω φράσης του κειμένου: «Μια νέα θεωρία πατάει με το ένα πόδι στη συσσωρευμένη γνώση, αλλά με το άλλο δίνει μια κλωτσιά και αναποδογυρίζει ό,τι ίσχυε μέχρι κείνη τη στιγμή».

3.      Με ποιο τρόπο αναπτύσσεται η πρώτη παράγραφος του κειμένου; («Αλλά τι μπορεί … δείχνει παρωχημένος;»).

4.      Ποια είναι η νοηματική σχέση της δεύτερης με την τρίτη παράγραφο; («Είναι μια σειρά … για την επιστήμη» και («Σύμφωνα λοιπόν με … ακριβέστερες προβλέψεις»).

5.      Να ερμηνευτεί η μεταφορά και η προσωποποίηση στην παρακάτω φράση: «ο Νεύτωνας και η βαρύτητά του δούλευαν μια χαρά τον 18ο και 19ο αιώνα».

6.      Να βρεθούν λέξεις που μπορούν να αντικαταστήσουν τις παρακάτω λέξεις του κειμένου και να αποδίδεται το ίδιο νόημα: κονιορτοποιούνται, κορυφαίοι, αναγνωρισμένες, καταρριφθεί, αναποδογυρίζει.

7.      Στο κείμενο τίθεται το ζήτημα της επιστημονικής αυθεντίας. Ο επιστήμονας θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από σεβασμό προς τη γνώση και όσους δούλεψαν πριν απ’ αυτόν και παράλληλα από κριτική στάση απέναντί τους. Μπορείτε να γράψετε τις σκέψεις σας απέναντι στο θέμα αυτό; Το κείμενο σας είναι γραπτό που γράφετε στον πανελλαδικό διαγωνισμό, απευθύνεται στον βαθμολογητή και θα κρίνει, σ’ ένα βαθμό, την είσοδό σας σε κάποιο ΑΕΙ. (500 λέξεις)

Προφορική και ουσιαστική άσκηση:

να χαρακτηρίσετε τη γλώσσα του κειμένου (σύνταξη, λεξιλόγιο, γραμματικοί τύποι). Εντοπίστε δύο χαρακτηριστικά στοιχεία που σας αρέσουν (π.χ. λόγιο λεξιλόγιο, χρήση επιθέτων, κλπ) και στοιχεία που δε σας αρέσουν (π.χ. δομή του κειμένου, παράγραφοι, κλπ).

Δείκτες Αναγνωσιμότητας των κειμένων, από το http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/foreign/tools/readability/index.html

Αριθμός προτάσεων 21

Αριθμός Λέξεων 430

Αριθμός συλλαβών 979

Λέξεις ανα πρόταση 20.48

Συλλαβές ανα λέξη 2.28

Δείκτης αναγνωσιμότητας Flesch 51.72 αρκετά δύσκολο, Β'-Γ' Λυκείου

Δείκτης αναγνωσιμότητας SMOG 13.82 επίπεδο Γ' Λυκείου

Δείκτης αναγνωσιμότητας FOG 36.41 αρκετά δύσκολο

Τόμας Κουν, η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων (σχηματική παρουσίαση όλου του βιβλίου)

Σχηματική παρουσίαση των σελίδων 98-99 του σχολικού βιβλίου

σελ. 98 κ.ε

εξέλιξη και γρήγορος ρυθμός εξέλιξης της επιστήμης.

Συνεπώς είναι δύσκολο να την παρακολουθήσουμε. Αυτό που μαθαίνουμε γρήγορα ξεπερνιέται.

κείμενο του Stephen W. Hawking

ΖΗΤΗΜΑ προς ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Ηθικές – αξιολογικές κρίσεις, πολιτιστικές παραδόσεις, οι πολιτικές τοποθετήσεις

και

επιστημονική γνώση.

1^η άποψη για την επιστημονική γνώση

Δεν υπάρχει "καλό" και "κακό" στην επιστημονική γνώση.

κείμενο του Γαλιλαίου

2^η άποψη για την επιστημονική γνώση

δηλαδή

όπως κάθε κοινωνικός θεσμός έχει ποικίλες εξαρτήσεις,

κοινωνικές, πολιτικές, πολιτιστικές, οικονομικές κλπ

Στη συνέχεια να διαβάσετε το παρακάτω θέμα, καθώς και τα συνοδευτικά του κείμενα, και να διατυπώσετε τις απόψεις σας σχετικά με την κοινωνική ευθύνη ή την ουδετερότητα της επιστήμης.

Μερικοί επιστήμονες, κυρίως μετά τη Χιροσίμα και τη δίκη της Νυρεμβέργης, αναγνώρισαν ότι σε μία τεχνολογική κοινωνία η επιστήμη δεν είναι και ούτε μπορεί να είναι πολιτικά ουδέτερη. Άλλοι, όμως, συνεχίζουν να υποστηρίζουν ότι η επιστήμη θα ‘πρεπε να είναι μία ασταμάτητη αναζήτηση της αλήθειας, αναζήτηση που δεν είναι δυνατό να υποβληθεί σε πολιτική ή ηθική κριτική.

Ο Ρόμπερτ Οππενχάιμερ, ο άνθρωπος που ευθύνεται για το σχέδιο Λος Άλαμος της κατασκευής και της δοκιμής της πρώτης ατομικής βόμβας, δήλωσε το 1967:

«Ή δουλειά μας άλλαζε τις ανθρώπινες συνθήκες ζωής. Η χρησιμοποίηση που της έγινε είναι υπόθεση των κυβερνήσεων και όχι των επιστημόνων».

(Αυτο)κριτική της επιστήμης, εκδ. Βέργος, 1973