Ξαναγράφοντας την Ιστορία

διασκευασμένο κείμενο της Aμαντας Mιχαλοπουλου, Καθημερινή, 28 Iανoυαρίου 2007

Το 1935, στη Βιέννη, ένας ανεπάγγελτος μεταπτυχιακός φοιτητής ιστορίας της τέχνης απάντησε στην έκκληση ενός εκδότη για τη συγγραφή μιας παγκόσμιας ιστορίας για νεαρούς αναγνώστες. Το βιβλίο έπρεπε να γραφτεί μέσα σε έξι εβδομάδες και, παρότι οι εραστές της βραδύτητας μάλλον θα έφριτταν με την προοπτική μιας τέτοιας χρονικής συμπίεσης, ήταν ένα αριστούργημα. Ο συγγραφέας της «Μικρής Ιστορίας του Κόσμου», ο Ερνστ Γκόμπριτς, μας είναι κυρίως γνωστός σήμερα για την ιστορία της τέχνης που έγραψε, αλλά εκείνη η απόπειρα συγγραφής μιας διαβαστερής, «αντικειμενικής» παγκόσμιας ιστορίας που κυκλοφόρησε έκτοτε σε δεκαοχτώ γλώσσες θα μπορούσε να φανεί χρήσιμη στη σημερινή σχολική ιστοριογραφία. Πώς; Προσδίδοντας στα σχολικά εγχειρίδια λίγη από τη λάμψη, λίγο από τον ενθουσιασμό της. Το στοιχείο της απόλαυσης και της ανακάλυψης που τους λείπει.

Το βιβλίο του Γκόμπριτς ξεκινάει ζητώντας από το παιδί να τοποθετήσει τον εαυτό του ανάμεσα σε δύο καθρέφτες και να παίξει με την Ιστορία το παιχνίδι των αντανακλάσεων. Κι είναι αυτό ακριβώς το παιχνίδι που φοβίζει. [...] Το πρόβλημα που είχε προκαλέσει η ιστορία του Γκόμπριτς στα χρόνια του ναζισμού -οπότε και σταμάτησε να τυπώνεται- ήταν η φιλειρηνική της προοπτική. Ασφαλώς και το δημοκρατικό της πνεύμα, το παιχνίδι, το χιούμορ, η άρνηση του ρατσισμού.

Θυμάμαι ακόμη το βιβλίο Ιστοριογραφίας στην τελευταία τάξη του Λυκείου, στα χρόνια μας - «το κόκκινο βιβλίο» λέγαμε, εξαιτίας της ασπροκόκκινης ζωγραφιάς στο εξώφυλλο. Χρειάστηκαν δώδεκα χρόνια εκπαίδευσης για να αναρωτηθούμε για πρώτη φορά, στα δεκαεπτά μας χρόνια, χάρη σ' αυτό το μικρό, στρυφνό βιβλίο πώς και γιατί γράφεται η ιστορία των πολέμων, των θρησκειών, των αρχηγών, της τροπαιοφόρας σιγουριάς για το δικό μας δίκιο. Νοιαζόμασταν, μελετούσαμε, αλλά έως εκείνη τη στιγμή η Ιστορία ήταν μια γραμμική αφήγηση περιπετειών, χωρίς καθρέφτες, χωρίς κριτική σκέψη, χωρίς τον ιστορικό πίσω από τις γραμμές.

Ο Γκόμπριτς παρότι δεν είναι επαγγελματίας ιστορικός δίνει στα παιδιά μερικά σπουδαία μαθήματα προοπτικής, οπτικής γωνίας. Παραδέχεται ότι έκανε λάθη γράφοντας, αλλά δίνει στη λέξη αυτή την υποκειμενικότητα που της αξίζει. Και στο τέλος του βιβλίου σημειώνει, καθόλου αφοριστικά, ότι ο μέσος εργαζόμενος σήμερα ζει σε καλύτερες συνθήκες από τον ιππότη του Μεσαίωνα: τρέφεται καλύτερα, ζει περισσότερα χρόνια. Το επιχείρημα αυτό τον βοηθάει να εκφράσει μια άποψη που απεχθάνονται οι συντηρητικοί άνθρωποι: ότι το μέλλον μπορεί να είναι ωραίο, γεμάτο ελπίδα. Κι ότι η Ιστορία δεν φουσκώνει τα πνευμόνια μας από εθνική περηφάνια, αλλά από περηφάνια -και δέος και φόβο- μπροστά στην ανθρώπινη περιπέτεια. Αν είχαμε διδαχτεί στα σχολεία μας Ιστορία με αυτές τις αρετές -τερπνή, περιπετειώδη, συγκλονιστική, γεμάτη όχι μόνο επεισόδια, αλλά και εξηγήσεις των επεισοδίων- θα είχαμε αναπτύξει την κριτική σκέψη που κόβει τους δεσμούς με την αναχρονιστική Ελλάδα, τη χώρα που φοβάται το μέλλον της.

1.             Να συντάξετε περίληψη του κειμένου σε εκατό (100) περίπου λέξεις.

2.             Να αναπτύξετε το περιεχόμενο της παρακάτω φράσης του κειμένου: «Προσδίδοντας στα σχολικά εγχειρίδια λίγη από τη λάμψη, λίγο από τον ενθουσιασμό της. Το στοιχείο της απόλαυσης και της ανακάλυψης που τους λείπει».

3.             Να ερμηνεύσετε τις τρεις μεταφορικές εκφράσεις του κειμένου: «εραστές της βραδύτητας», «της τροπαιοφόρας σιγουριάς», «η Ιστορία δεν φουσκώνει τα πνευμόνια μας».

4.             Να βρείτε λέξεις συνώνυμες, που μπορούν να αντικαταστήσουν τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: απόπειρα, απόλαυσης, χρειάστηκαν, στρυφνό, εκφράσει, τερπνή.

5.             Γιατί η συγγραφέας γράφει για το μάθημα της ιστορίας τεκμηριώνοντας τη σκέψη της σε δύο βιβλία;

6.             Αφού διαβάσετε το κείμενο:

α. Να βρείτε τα χαρακτηριστικά της ιστορίας που έγραψε ο Γκόμπριτς. Να τα αποδώσετε σε μία παράγραφο.

β. Να εντοπίσετε ποια είναι η ομοιότητα του «κόκκινου βιβλίου» με το βιβλίο του Γκόμπριτς.

γ. Να αναπτύξετε σύντομα ποια είναι η σχέση του σχολικού βιβλίου ιστορίας με την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης.

7.              Γράφετε σε μαθητικό περιοδικό ένα άρθρο σχετικό με τα σχολικά βιβλία. Σ’  αυτό κρίνετε γενικά τα σχολικά βιβλία και τα προβλήματα που νομίζετε ότι προκαλούν στη διδασκαλία. Επίσης περιγράφετε πώς θα θέλατε να είναι (τα σχολικά βιβλία) τόσο ως προς τη μορφή και την αισθητική τους, όσο και ως προς το περιεχόμενο.