κλασικισμός και προγονοπληξία

πρώτο μέρος

«Ποίος είναι ο κλασικισμός αυτός, ο οποίος κινδυνεύει; Πού είναι αι ανθρωπιστικαί σπουδαί, κατά των οποίων γίνεται επιβουλή; Απεδείξατε πρώτον, ότι υπάρχει εν Ελλάδι το πράγμα τούτο το πολύτιμο, υπέρ του οποίου υπεραμύνεσθε, ή διά γενικών φράσεων, πομφολυγωδών λέξεων και κενών ρητορειών έρχεσθε να προκαλύψετε τον πολύ γνωστόν πλέον πνευματικόν προκρουστισμόν τον φερόμενο παρ’ ημίν από το ευγενές όνομα του κλασικισμού;» Αυτά θα εδικαιούτο να ερώτηση πας τις και δεν θα είχεν άδικον. Διότι δυστυχώς τούτο το απλούστατον δεν έλαβον τον κόπον πρώτιστα πάντιον να κάμουν οι φερόμενοι του κλασικισμού υπέρμαχοι. Να αποδείξουν δηλαδή, ότι εκείνο το όποιον σήμερον γίνεται εις τα σχολειά μας και όπως γίνεται, είναι τωόντι κλασικισμός, είναι ανθρωπιστικαί και ευγενιστικαί σπουδαί, είναι εκείνο περί ου ομιλούν τα ευγενέστερα   πνεύματα   της ανθρωπότητος.

Αντί τούτου μας είπον: «Ελαττούνται αι ώραι των Ελληνικών. Άρα γίνεται πόλεμος κατά του κλασικισμού». Αν ελαττούνται αι ώραι, θα το ίδωμεν. Ας ίδωμεν όμως πρώτον, τι είδους κλασικισμός είναι αυτός καθ’ ον γίνεται πόλεμος. Και επειδή είμεθα Έλληνες και έχομεν προγόνους τους αρχαίους και ο κλασικισμός μας είναι στενώτατα συνδεδεμένος με τον προγονισμόν μας, ας ίδωμεν ακόμη τι είδους είναι η προς τους προγόνους μας μέχρι τούδε κρατήσασα σχέσις.

δεύτερο μέρος

Η προς μεγάλους και περιδόξους προγόνους σχέσις των απογόνων και δια τα άτομα και διά τα έθνη δύναται να είναι δύο ειδών. Το εν είδος της σχέσεως και της προς τους προγόνους απονεμόμενης τιμής και λατρείας, δύναται να μας αισθητοποιήση ο τύπος του «ξεπεσμένου ευγενούς», ο οποίος άνευ αυτοεκτιμήσεως, άνευ συνειδήσεως αξίας ατομικής, άνευ χρησιμοποιήσεως των πραγματικών του ηθικών και πνευματικών δυνάμεων, χρησιμοποιεί το μέγα όνομα των προγόνων ως τίτλον υπάρξεως του και άξιοι να ζήση, ή να τον ζουν οι άλλοι κατ' ανοχήν, διότι είχε μεγάλους προγόνους. Ο τοιούτος δύναται να εξυμνή ημέρας και νυκτός τους προγόνους του, δύναται να θεοποιή αυτούς, δύναται να τους περιάγη ως σύμβολα πάσης τελειότητος και πάσης αρετής ανθρωπινής, αλλ’ είναι τόση η ανικανότης του εις το να άντληση δυνάμεις αληθείς εκ του παραδείγματος εκείνων, ώστε δύναται να καταντήση και χείρα επαίτιδα να τείνη επ’ ονόματι των. Αύτη είναι η ναρκώνουσα προγονοπληξία, η οποία δεν είναι αρετή, αλλά κακία.

Τον δεύτερον τύπον δύναται να μας αισθητοποιήση ο ευγενής, όστις πιθανόν να ητύχησεν, αλλ’ έχων συνείδησιν εαυτού, αναγνωρίζων εαυτόν και αναλύων, στηριζόμενος εις τας δυνάμεις του, το παράδειγμα των προγόνων του ως κέντρον εν τη ψυχή έχων, την προσήκουσαν τιμήν και λατρείαν εις αυτούς απονέμων, αλλ’ εντρεπόμενος να ζη μόνον εν ονόματι εκείνων, αποδύεται εις την εργασίαν την θετικήν, την συνεχή, την μακράν, την επίπονον· ενδύεται με την βλούζαν του εργάτου ακόμη διά να καταλάβη επαξίως μίαν ημέραν, εν τω σημερινώ κόσμω θέσιν ανάλογον εκείνης, ην κατείχον οι προγονοί του εν τω ιδικώ των κόσμω. Είναι αύτη η υγιής λατρεία των προγόνων και είναι αρετή.

Δεν προϋποθέτει αύτη καταφρόνησιν των ίδιων ηθικών και πνευματικών δυνάμεων, αλλά χρησιμοποίησιν αυτών, δεν προϋποθέτει διαγραφήν του αμεσωτέρου παρελθόντος και του παρόντος με όλας τας ατυχίας του, αλλά την δέουσαν εκτίμησίν του, δεν προϋποθέτει τίμησιν του εξωτερικού τύπου της εμφανίσεως εκείνων με την αφελή ιδέαν, ότι ούτω αποκτάται και η εσωτερική αξία.

Δημήτρης Γληνός, Εκλεκτές Σελίδες, τ. 3, Στοχαστής, 1972: 61-63 (προγονοπληξία – προγονολατρεία, τα δύο είδη του κλασικισμού, 1914)

και για τα δύο μέρη μαζί 

Α1. Απαντήστε σύντομα με μια φράση 10-15 λέξεων στις παρακάτω ερωτήσεις:

α) ποιο είναι το θέμα του κειμένου;

β) ποια είναι η άποψη του συγγραφέα;

γ) για ποιο λόγο γράφει το κείμενο; σε ποιους απευθύνεται;

δ) τι είδος κείμενο είναι;

ε) πότε γράφτηκε το κείμενο;

Β1. Χαρακτηρίστε τη γλώσσα του κειμένου. Πώς εξηγείτε διαφορές από τη γλώσσα που χρησιμοποιούμε επίσημα σήμερα; 

Γ. Ποια μαθήματα στο σημερινό σχολείο εντάσσονται στα πλαίσια των ανθρωπιστικών σπουδών; Κατά πόσο είστε ευχαριστημένοι από το περιεχόμενό τους και από τον τρόπο που συνδέονται με τη σημερινή πραγματικότητα; Τελικά, ποια είναι η θέση της ανθρωπιστικής παιδείας στο σημερινό σχολείο;

μόνο για το πρώτο μέρος 

Α2. Υπάρχουν ανθρωπιστικές σπουδές στο σχολείο σύμφωνα με τον συγγραφέα;

Α3. Δώστε σύντομα τα χαρακτηριστικά και το περιεχόμενο της κινδυνολογίας σχετικά με τις ανθρωπιστικές σπουδές.

Α4. Σε ποιο ερώτημα μετατοπίζει το θέμα του ο Γληνός; 

Β2. Να προσεγγίσετε το νόημα των παρακάτω λέξεων από τα συμφραζόμενά τους (ακόμα και αν γνωρίζετε τις λέξεις): επιβουλή, πομφολυγωδών, προκρουστισμόν. Να εξηγήσετε πώς σκεφτήκατε.

Β3. Τι ύφος διαμορφώνει το ερώτημα στην αρχή του κειμένου;

Β4. Ποια είναι η νοηματική σχέση των δύο παραγράφων;

Β5. Εξηγήστε ποιος είναι ο ρόλος των παρακάτω διαρθρωτικών λέξεων/ φράσεων: δηλαδή, Αντί τούτου, Άρα, κι επειδή.

μόνο για το δεύτερο μέρος 

Α2. Με ποιες αναλογίες προσεγγίζει τη σχέση των νεοελλήνων με το παρελθόν;

Α3. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά και το περιεχόμενο της προγονοπληξίας;

Α4. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά και το περιεχόμενο της προγονολατρίας;  

Β2. Να προσεγγίσετε το νόημα των παρακάτω λέξεων από τα συμφραζόμενά τους (ακόμα και αν γνωρίζετε τις λέξεις): περιδόξους, αισθητοποιήση, επαίτιδα. Να εξηγήσετε πώς σκεφτήκατε.

Β3. Να αξιολογήσετε/ κρίνετε τους αναλογικούς συλλογισμούς στις δύο πρώτες παραγράφους.

Β4. Ποια είναι η νοηματική σχέση των δύο πρώτων παραγράφων;

Β5. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η πρώτη και η δεύτερη παράγραφος; Αιτιολογήστε.

ευρύτερο απόσπασμα 

«Ο κλασικισμός ευρίσκεται εν κινδύνω», είναι το λάϊτ - μοτίβ της κατά, των νομοσχεδίων αρθρογραφίας και υπομνηματογραφίας. Και ιδίως εδόθη ευκαιρία να υμνηθώσι και πάλιν αι κλασικαί σπουδαί. Και ούτως ετέθησαν και πάλιν εν χρήσει οι κοινοί ρητορικοί τόποι. Ούτως επεστρατεύθησαν πάλιν ή ευρίσκονται εν τω επιστρατεύεσθαι αι γνώμαι των Γλαδστώνων και των Γοιθίων, των Βοικχίων και των Ρισεπινίων περί της άφθαστου αξίας, περί της μορφωτικής δυνάμεως, περί της κατ’ εξοχήν ανθρωπιστικής ενεργείας της μελέτης των αρχαίων συγγραφέων. Και τούτο το λάϊτ - μοτίβ αντηχεί το έτερον περί προσβολής κατά της λατρείας των προγόνων.

«Νέα πάλιν απόπειρα αποσπάσεως μας από των προγόνων», νέαι «κακόβουλοι, επιθέσεις» προς διάρρηξιν των τρυφερών μας προς αυτούς σχέσεων. Αλλ’ οι εύκολοι θρίαμβοι, οι διά των τοιούτων επιχειρημάτων επιζητηθέντες, δεν ήλθον. Διατί άραγε; Διότι απλούστατα οι τοιαύτα κραυγάζοντες ομοιάζουν εν τω πνευματικώ επιπέδω προς τους πολιτευόμενους της μακαρία τη λήξει εποχής, οίτινες εις πάσαν περίστασιν, καθ’ ην εβλεπον την πολιτικήν κατάστασιν ασύμφορον εις αυτούς, εκραύγαζον προς τον λαόν: «Κινδυνεύουσιν οι θεσμοί. Σπεύσατε εις περιφρούρησιν των θεσμών». Και ο λαός μέχρι τινός επλανάτο και τους ήκουε. Αλλ’ όταν αντελήφθη, ότι επρόκειτο περί πράγματος, το όποιον αυτοί οι κραυγάζοντες καθιστών ανύπαρκτον, έπαυσε να τους ακούη και τους εγκατέλειψε. Διά τούτο δικαιούται και τώρα πρώτιστα πάντων να ερωτήση τους κοπτομένους υπέρ του δήθεν κινδυνεύοντος κλασικισμού.

«Ποίος είναι ο κλασικισμός αυτός, ο οποίος κινδυνεύει; Πού είναι αι ανθρωπιστικαί σπουδαί, κατά των οποίων γίνεται επιβουλή; Απεδείξατε πρώτον, ότι υπάρχει εν Ελλάδι το πράγμα τούτο το πολύτιμο, υπέρ του οποίου υπεραμύνεσθε, ή διά γενικών φράσεων, πομφολυγωδών λέξεων και κενών ρητορειών έρχεσθε να προκαλύψετε τον πολύ γνωστόν πλέον πνευματικόν προκρουστισμόν τον φερόμενο παρ’ ημίν από το ευγενές όνομα του κλασικισμού;» Αυτά θα εδικαιούτο να ερώτηση πας τις και δεν θα είχεν άδικον. Διότι δυστυχώς τούτο το απλούστατον δεν έλαβον τον κόπον πρώτιστα πάντιον να κάμουν οι φερόμενοι του κλασικισμού υπέρμαχοι. Να αποδείξουν δηλαδή, ότι εκείνο το όποιον σήμερον γίνεται εις τα σχολειά μας και όπως γίνεται, είναι τωόντι κλασικισμός, είναι ανθρωπιστικαί και ευγενιστικαί σπουδαί, είναι εκείνο περί ου ομιλούν τα ευγενέστερα   πνεύματα   της   ανθρωπότητος.

Αντί τούτου μας είπον: «Ελαττούνται αι ώραι των Ελληνικών. Άρα γίνεται πόλεμος κατά του κλασικισμού». Αν ελαττούνται αι ώραι, θα το ίδωμεν. Ας ίδωμεν όμως πρώτον, τι είδους κλασικισμός είναι αυτός καθ’ ον γίνεται πόλεμος. Και επειδή είμεθα Έλληνες και έχομεν προγόνους τους αρχαίους και ο κλασικισμός μας είναι στενώτατα συνδεδεμένος με τον προγονισμόν μας, ας ίδωμεν ακόμη τι είδους είναι η προς τους προγόνους μας μέχρι τούδε κρατήσασα σχέσις.

Η προς μεγάλους και περιδόξους προγόνους σχέσις των απογόνων και δια τα άτομα και διά τα έθνη δύναται να είναι δύο ειδών. Το εν είδος της σχέσεως και της προς τους προγόνους απονεμόμενης τιμής και λατρείας, δύναται να μας αισθητοποιήση ο τύπος του «ξεπεσμένου ευγενούς», ο οποίος άνευ αυτοεκτιμήσεως, άνευ συνειδήσεως αξίας ατομικής, άνευ χρησιμοποιήσεως των πραγματικών του ηθικών και πνευματικών δυνάμεων, χρησιμοποιεί το μέγα όνομα των προγόνων ως τίτλον υπάρξεως του και άξιοι να ζήση, ή να τον ζουν οι άλλοι κατ' ανοχήν, διότι είχε μεγάλους προγόνους. Ο τοιούτος δύναται να εξυμνή ημέρας και νυκτός τους προγόνους του, δύναται να θεοποιή αυτούς, δύναται να τους περιάγη ως σύμβολα πάσης τελειότητος και πάσης αρετής ανθρωπινής, αλλ’ είναι τόση η ανικανότης του εις το να άντληση δυνάμεις αληθείς εκ του παραδείγματος εκείνων, ώστε δύναται να καταντήση και χείρα επαίτιδα να τείνη επ’ ονόματι των. Αύτη είναι η ναρκώνουσα προγονοπληξία, η οποία δεν είναι αρετή, αλλά κακία.

Τον δεύτερον τύπον δύναται να μας αισθητοποιήση ο ευγενής, όστις πιθανόν να ητύχησεν, αλλ’ έχων συνείδησιν εαυτού, αναγνωρίζων εαυτόν και αναλύων, στηριζόμενος εις τας δυνάμεις του, το παράδειγμα των προγόνων του ως κέντρον εν τη ψυχή έχων, την προσήκουσαν τιμήν και λατρείαν εις αυτούς απονέμων, αλλ’ εντρεπόμενος να ζη μόνον εν ονόματι εκείνων, αποδύεται εις την εργασίαν την θετικήν, την συνεχή, την μακράν, την επίπονον· ενδύεται με την βλούζαν του εργάτου ακόμη διά να καταλάβη επαξίως μίαν ημέραν, εν τω σημερινώ κόσμω θέσιν ανάλογον εκείνης, ην κατείχον οι προγονοί του εν τω ιδικώ των κόσμω. Είναι αύτη η υγιής λατρεία των προγόνων και είναι αρετή.

Δεν προϋποθέτει αύτη καταφρόνησιν των ίδιων ηθικών και πνευματικών δυνάμεων, αλλά χρησιμοποίησιν αυτών, δεν προϋποθέτει διαγραφήν του αμεσωτέρου παρελθόντος και του παρόντος με όλας τας ατυχίας του, αλλά την δέουσαν εκτίμησίν του, δεν προϋποθέτει τίμησιν του εξωτερικού τύπου της εμφανίσεως εκείνων με την αφελή ιδέαν, ότι ούτω αποκτάται και η εσωτερική αξία.

Η προγονοπληξία   είναι   κακία, ή προγονολατρεία αρετή. Και είναι προφανές ποία είναι η μόνη ορθή προς τους προγόνους μας σχέσις. Και ο λαός ο Ελληνικός ο αγνός και αδιάφθορος το συναισθάνεται πολύ καλά.

Και εις τους πνευματικούς εκείνους ιθύντορας, οι όποιοι επέμειναν να τον ναρκώνωσι με το πρώτον είδος της σχέσεως ταύτης, ήλθεν ήμερα, καθ’ ην ο Ελληνικός λαός απήντησε διά των έργων, όχι.

Δημήτρης Γληνός, Εκλεκτές Σελίδες, τ. 3, Στοχαστής, 1972: 61-63 (προγονοπληξία – προγονολατρεία, τα δύο είδη του κλασικισμού, 1914)