Χωρίς πρωταθλητές

Ουμπέρτο Έκο, «Η σημειολογία στην καθημερινή ζωή», απόδοση: Αντώνης Τσοπάνογλου

διασκευασμένο από τους Θεματικούς Κύκλους για το ενιαίο λύκειο

και σε odt και σε doc 

Πριν λίγο καιρό, μέσ' απ' τις σελίδες της «La Stampa», ο Nicola Abbagnano εξέταζε από φιλοσοφική σκοπιά το πρόβλημα του αθλητισμού και τον έβλεπε σαν κάτι προτρεπτικό κι ελπιδοφόρο. Όταν δε μολύνεται από εξωαγωνιστικά στοιχεία, ο αθλητισμός μάς επιτρέπει να δούμε το πρόσωπο του πρωταθλητή, την πραγμάτωση μιας εξαιρετικής επίδοσης και ενός αυτοελέγχου που βρίσκονται πολύ κοντά στην καλλιτεχνική τελειότητα. Το σημαντικότερο πράγμα που έμαθα από τον Abbagnano, όταν ήμουνα μαθητής του στο Τορίνο, ήταν να εξετάζω πάντα με υποψία τις απόψεις των φιλοσόφων. Αυτό ακριβώς θα προσπαθήσω να κάνω και με τις δικές του, για να μείνω πιστός στη διδασκαλία του.

Ο Abbagnano κρίνει το θαυμασμό που εκφράζει αυτός που «κοιτάζει» τον πρωταθλητή σαν ένα είδος «συμμετοχής» στο κατόρθωμά του. Έτσι ο θεατής φαίνεται πως ωφελείται, μέσω του πρωταθλητή, από την ελπίδα που η επιτυχία του προσφέρει στην ανθρωπότητα, και αντλεί απ' αυτήν ερεθίσματα. Προσωπικά πιστεύω αντίθετα ότι το είδος ηδονοβλεψίας που είναι η παρακολούθηση των άθλων κάποιου άλλου λειτουργεί σαν απλό υποκατάστατο μιας εμπειρίας που ο θεατής δε θα αποχτήσει ποτέ. Ο πρωταθλητής τον αποδεσμεύει από την υποχρέωση της βελτίωσης της σωματικής του κατάστασης. Επομένως, σε τελευταία ανάλυση, συμβάλλει στον υποβιβασμό του.

Θα μπορούσαμε επομένως να πιστέψουμε ότι οι πρωταθλητές υπάρχουν σαν επαγγελματική κάστα, ακριβώς γιατί υπάρχει ζήτηση από μέρους των ανθρώπων χωρίς μέλλον που θέλουνε να ικανοποιηθούν βλέποντας αυτόν, τον πρωταθλητή, που πραγματοποιεί ό,τι γι' αυτούς είναι αδύνατο. Αντίθετα με την παραπάνω άποψη θα 'λεγα ότι η κατάσταση είναι αντίστροφη: η υποδεέστερη τάξη των θεατών «αθλητικής παράστασης» δημιουργήθηκε ακριβώς επειδή ο ελληνικός πολιτισμός παρήγαγε την έννοια του «πρωταθλητή» που – κι αυτό είναι το δεύτερο σημείο διαφωνίας με τον Abbagnano – είναι έννοια αρνητική.

Για να στηρίξει αυτή την έννοια, ο Abbagnano λέει ότι η ύπαρξη του ανθρώπου, από την εμφάνισή του μέχρι σήμερα, υπήρξε ουσιαστικά μια διαδικασία επιλογής, κατά την οποία όποιος ξέρει και οργανώνεται καλύτερα, είναι πιο δυνατός ή πιο μορφωμένος, καταφέρνει να επιβιώσει. Ο πρωταθλητής παρουσιάζει επομένως πρότυπο φυσικής επιλογής. Αλλά το θέμα είναι ότι η φυσική επιλογή είναι ένας αποκλειστικά «φυσικός» νόμος και επομένως ανήκει σ' εκείνο το είδος των νόμων που ο άνθρωπος προσπάθησε πάντα να διορθώσει με «πολιτιστικούς» νόμους. Αν ένας άνθρωπος πέσει στο νερό και αρχίσει να κινείται όπως το ένστιχτό του τού υπαγορεύει, πνίγεται. Να ένας φυσικός νόμος. Γι' αυτό ο πολιτισμένος άνθρωπος επινόησε πρώτα το κολύμπι, έπειτα τη βάρκα, έπειτα το σωσίβιο, τέλος τις πισίνες με δασκάλους κολύμβησης. Δηλαδή αποφάσισε ότι δεν έπρεπε να αφήνει να πνίγεται όποιον δεν ήξερε να κολυμπάει, αλλά έπρεπε να μάθει σε όλους να κολυμπάνε και, στην ανάγκη, να σώζει αυτούς που δε μάθαιναν. Τη φυσική επιλογή επομένως συμπλήρωσε ένας νόμος κοινωνικής αλληλεγγύης.

Αλλά αν είναι έτσι τα πράγματα, τότε πρέπει να κλονιστεί η έννοια του πρωταθλητή (καρπός του συναγωνισμού): το πρότυπο του αθλητή πρέπει να αντικατασταθεί με τον κοινό άνθρωπο που αθλείται καλά ή κακά, με τη βοήθεια της κοινωνίας. Το ότι έπειτα θα εμφανιστούνε τα ξεφτέρια είναι φυσικό: όταν όλοι τρέχουνε, πηδάνε, ψαρεύουν, δεν πειράζει καθόλου αν υπάρχουνε κάποιοι που θα τρέχουνε καλύτερα, άλλοι που θα ψαρεύουνε καλύτερα και πάει λέγοντας. Πάντως δε θα υπάρχουν πια άτομα αποκλειστικά θεατές κι επομένως δε θα υπάρχουν πια πρωταθλητές σαν αξιοθέατα όντα. Ο ένας θα κοιτάζει τον άλλο.

[…]

Στον αθλητισμό το πρόβλημα είναι επομένως να ξαναδοθεί σε όλους η δυνατότητα άσκησης. Αλλά πρέπει ακριβώς να μην υπάρχει πια κοινωνία στην οποία να κυριαρχεί ο συναγωνισμός που ξεχωρίζει αυτούς που δρουν από αυτούς που δε θα δράσουν ποτέ, αλλά θα είναι αντικείμενα χαλιναγώγησης.

Α1. Να συντάξετε περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις.

Απαντήστε σύντομα με μια φράση 10-15 λέξεων στις παρακάτω ερωτήσεις:

α) ποιο είναι το θέμα του κειμένου;

β) ποια είναι η άποψη του συγγραφέα;

γ) για ποιο λόγο γράφει το κείμενο; σε ποιους απευθύνετε;

δ) τι είδος κείμενο είναι;

Α2. Ποια νομίζετε ότι είναι τα «εξωαγωνιστικά στοιχεία» στα οποία αναφέρεται η φράση της πρώτης παραγράφου;

Α3. Για ποιον λόγο ο Ουμπέρτο Έκο ισχυρίζεται ότι πρέπει να εξετάσει τις απόψεις του δασκάλου του;

Α4. Στην τρίτη παράγραφο («Θα μπορούσαμε… έννοια αρνητική») ο Ουμπέρτο Έκο εκφράζει την άποψή του για τη σχέση «θεατών» και «πρωταθλητών». Εξηγήστε την σύντομα με πενήντα (50) περίπου λέξεις.

Α5. Ποια είναι η συνεισφορά του ελληνικού πολιτισμού σύμφωνα με την τρίτη παράγραφο; («Θα μπορούσαμε… έννοια αρνητική»). Αν αυτή η άποψη γινόταν αντιληπτή από την ελληνική κοινωνία, ποιες αντιδράσεις νομίζετε ότι θα προκαλούσε;

Α6. Εξηγήστε σε σύντομη παράγραφο εκατό το πολύ λέξεων τη σημασία της παρακάτω φράσης «Ο πρωταθλητής παρουσιάζει επομένως πρότυπο φυσικής επιλογής». Ποια είναι η άποψη του Έκο και ποια η δική σας;

Α7. Αναπτύξτε την παρακάτω φράση σε παράγραφο μικρότερη από εκατό λέξεις: «το πρότυπο του αθλητή πρέπει να αντικατασταθεί με τον κοινό άνθρωπο που αθλείται καλά ή κακά, με τη βοήθεια της κοινωνίας».

Β1. Εξηγήστε την μεταφορά στην παρακάτω φράση της πρώτης παραγράφου: «μολύνεται από εξωαγωνιστικά στοιχεία».

Β2. Τι εννοεί ο  συγγραφέας όταν στην πρώτη παράγραφο γράφει «να εξετάζω πάντα με υποψία τις απόψεις»; Πώς συσχετίζεται η πρόθεσή του με τη θεωρία πειθούς που διδαχτήκατε;

Β3. Ποιον τρόπο ανάπτυξης παραγράφου αναγνωρίζετε στην δεύτερη και τρίτη παράγραφο; («Ο Abbagnano κρίνει… είναι έννοια αρνητική»).

Β4. Εντοπίστε δύο τρόπους ανάπτυξης της τέταρτης παραγράφου («Για να στηρίξει… κοινωνικής αλληλεγγύης»).

Β5. Στην δεύτερη παράγραφο («Ο Abbagnano κρίνει… στον υποβιβασμό του»), βρείτε τρεις διαρθρωτικές λέξεις και εξηγήστε το ρόλο τους.

Β6. Για ποιον λόγο νομίζετε ότι ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ένα εκτενές παράδειγμα στην τέταρτη παράγραφο; («Για να στηρίξει… νόμος κοινωνικής αλληλεγγύης»).

Β7. Βρείτε στο κείμενο πέντε (5) σύνθετα ρήματα και αναλύστε τα στα συνθετικά τους.

Β8. Βρείτε στο κείμενο πέντε (5) σύνθετα ουσιαστικά και αναλύστε τα στα συνθετικά τους.

Γ. Σε εκδήλωση του σχολιού σας σχετική με τον αθλητισμό πρέπει να πείτε 500-600 λέξεις για το θέμα. Έχετε διαβάσει το κείμενο του Έκο και σκέφτεστε να συνεχίσετε τη σκέψη του από το σημείο που τελειώνει: «Στον αθλητισμό το πρόβλημα είναι επομένως να ξαναδοθεί σε όλους η δυνατότητα άσκησης. Αλλά πρέπει ακριβώς να μην υπάρχει πια κοινωνία στην οποία να κυριαρχεί ο συναγωνισμός που ξεχωρίζει αυτούς που δρουν από αυτούς που δε θα δράσουν ποτέ, αλλά θα είναι αντικείμενα χαλιναγώγησης». Εξηγήστε πως μπορεί να πραγματοποιηθεί η πρόταση του Έκο ή για ποιον λόγο δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί (ανάλογα με την οπτική σας).

Οι ερωτήσεις του βιβλίου

1. Ποιο είναι το ζήτημα που τίθεται στο άρθρο και ποιες οι διαφορετικές θέσεις αναφορικά με αυτά; Να κωδικοποιήσετε σε ένα σχεδιάγραμμα τις αντίπαλες θέσεις και τα επιχειρήματά τους και να τεκμηριώσετε τη συμφωνία ή τη διαφωνία σας με αυτά.

2. Συμφωνείτε με την πρόταση του Έκο για την αντικατάσταση του προτύπου του αθλητή από τον κοινό άνθρωπο που αθλείται με τη βοήθεια της κοινωνίας; Είναι δυνατόν να συνυπάρξουν τα δύο πρότυπα;

3. «Στην τέχνη όπως και στον αθλητισμό... που δε θα δράσουν ποτέ». Πιστεύετε ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα παρέχει τη δυνατότητα άσκησης των μαθητών στην τέχνη και τον αθλητισμό κατά το νόημα της προτεινόμενης άποψης του U. Εco;