Η πειθώ, επιλογή από το υλικό του ΚΕΕ

Ι.2. α) να αναγνωρίσετε τον βασικό τρόπο πειθούς που εφαρμόζεται στο καθένα από τα κείμενα και να δικαιολογήσετε τους χαρακτηρισμούς σας,

Το να απολαμβάνεις την τέχνη σημαίνει ότι έχεις αξιοποιήσει όλες τις δυνατότητες του εγκεφάλου σου, επομένως έχεις δοξάσει τη φύση σου. Συχνά υπάρχουν άνθρωποι που περνούν μια ολόκληρη ζωή χρησιμοποιώντας τον εγκέφαλό τους -τη φύση τους δηλαδή- για να κάνουν μόνο υπολογισμούς. Τι θα φάμε σήμερα, πόσο θα κερδίσουμε, πόσα αντίτυπα θα πουλήσει το βιβλίο μου, πόσο όμορφος είμαι, πόσα σπίτια έχω ... Ο εγκέφαλος περιορίζεται σε υπολογισμούς αυτού του είδους, γίνεται όργανο πρωτόγονο, άχρηστο, μέσον για να πάει ο άνθρωπος στη χώρα της δυστυχίας.

(Από συνέντευξη του διάσημου Άγγλου φυσικού Ρότζερ Πένροουζ στον Θ. Λάλα, στην εφημερίδα “Το Βήμα”, 4.4.99)

- Πόσο αναγκαίο είναι αυτό το “περιττό” της τέχνης στη ζωή μας; - Είναι η ανάσα μας, το οξυγόνο μας. Το μη απαραίτητο ορίζει τον άνθρωπο. Είναι η ψυχή μας, είναι η απόδειξη της πνευματικότητάς μας αυτό. Είναι αυτό που σηκώνει τον άνθρωπο όρθιο στα πόδια του.

(Από συνέντευξη του Β. Φωτόπουλου στην Β. Κοσκινιώτου στην εφημερίδα “Το Βήμα”, 7.3.99, με τίτλο “Το μη απαραίτητο ορίζει τον άνθρωπο”)

Οι αρσενικοί ας πάψουν να ονειρεύονται τη γλυκιά τηλεοπτική αποχαύνωση. Επιστρέφοντας στο σπίτι, θα πλύνουν τα πιάτα και θα βάλουν πλυντήριο. Ο νόμος πρέπει να υποχρεώνει τους συζύγους να μοιράζονται εξίσου τις δουλειές του σπιτιού, εφόσον εργάζονται και οι δύο. Αυτό απαιτεί το κόμμα των Πρασίνων στη Γερμανία, υποστηρίζοντας ότι έτσι συμβάλλει στην ενίσχυση της ισότητας ανάμεσα στα δύο φύλα.

Ωστόσο, η προσπάθεια να ρυθμιστούν οι ιδιωτικές σχέσεις δια νόμου συνιστά αναδρομή σε μεσαιωνικές πρακτικές. Ανεξάρτητα όμως από αυτό, αν οι Πράσινοι ήθελαν πράγματι να απελευθερώσουν τη γυναίκα από την εθιμική προσδοκία να φροντίζει το σπίτι, θα έπρεπε να νομοθετήσουν πως σε καμιά περίπτωση οι παντρεμένες γυναίκες -και όχι μόνο οι εργαζόμενες- δεν είναι υποχρεωμένες να κάνουν τις δουλειές του σπιτιού. Όσοι αρσενικοί έχουν αντίρρηση ας ... βρωμίσουν.

Αυτό που επαγγέλλονται οι βουλευτές των Πρασίνων αποκαθιστά φαινομενικά η δικαιοσύνη, περιορίζει όμως την ελευθερία των συζύγων. Φαινομενικά, γιατί αφορά μόνο τις εργαζόμενες -κάτι που αντιτίθεται στον οικουμενισμό του διαφωτισμού- και θεσμοθετεί έμμεσα την υποχρέωση των μη εργαζομένων γυναικών να κάνουν τις δουλειές του σπιτιού, διαιωνίζοντας την υποτέλειά τους. Άρα, οι Πράσινοι ενδιαφέρονται να αποκαταστήσουν την ισότητα μεταξύ των συζύγων μόνο στον επαγγελματικό στίβο. Αν τα καθήκοντα των γυναικών στο σπίτι περιοριστούν, αυτές θα αποδίδουν καλύτερα στην επιχείρηση. Αυτό μπορεί να ευνοήσει την καριέρα τους, ευνοεί όμως και την απόδοση του κεφαλαίου –για όσους θυμούνται τους κλασικούς οικονομολόγους. Μήπως τα λεγόμενα “προοδευτικά” κόμματα της Ευρώπης τελούν σε πλήρη σύγχυση;

(Άρθρο, ελαφρά συντομευμένο και διασκευασμένο, του Π. Γαλιατσάτου, σε μόνιμη στήλη με τίτλο “Μια ιστορία”, στην εφημερίδα “Τα Νέα” 29.5.99)

α) Αποδίδοντας τους συλλογισμούς του κειμένου που μόλις διαβάσατε α διατυπώσετε το επιχείρημα υπέρ του εν λόγω νόμου και δύο από τα επιχειρήματα εναντίον του νόμου αυτού.

β) Να αναγνωρίσετε το είδος των τεκμηρίων (παραδείγματα, αλήθειες, γεγονότα, αυθεντίες κλπ) που χρησιμοποιεί ο συντάκτης του κειμένου, για να υποστηρίξει τα επιχειρήματά του.

γ) Ποια είναι η δική σας γνώμη για τον νόμο στον οποίο αναφέρεται το κείμενο; Να την υποστηρίξετε σε 200 περίπου λέξεις, σε μια επιστολή προς τη εφημερίδα, διαμαρτυρόμενοι για τον νόμο ή επικροτώντας τον. Μπορείτε να αναπτύξετε δικά σας επιχειρήματα ή και να αξιοποιήσετε αυτά του κειμένου.

ΙΙ.Α.1.4. Να αντιστοιχίσετε τα κείμενα της στήλης Α με το είδος των τεκμηρίων που περιέχουν, όπως παρουσιάζονται στη στήλη Β. Ένα ή περισσότερα από αυτά τα κείμενα είναι πιθανό να αντιστοιχούν σε περισσότερα από ένα στοιχεία της στήλης Β΄. Ένα στοιχείο της στήλης Β δεν θα χρειαστεί.

ΙΙ.Α.2. Ανάπτυξη επιχειρηματολογίας με την παραγωγική και την επαγωγική μέθοδο

Το 1998 πουλήθηκαν συνολικά 100 εκατομμύρια προσωπικοί υπολογιστές και από αυτούς οι εννέα στους δέκα ήταν εφοδιασμένοι με λογισμικά Windows. Ως το 2005 ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι θα έχουν συνδεθεί με το Διαδίκτυο. Οι δύο αυτές διαπιστώσεις συνοψίζουν το πρόβλημα. Υπάρχει φόβος για ένα μέγα χάσμα ανάμεσα σε αυτούς που θα έχουν πληροφόρηση και αυτούς που δεν θα έχουν και κυρίως υπάρχει μεγάλος κίνδυνος από έναν ενδεχόμενο μονοπωλιακό έλεγχο της ροής των πληροφοριών.

(Από άρθρο του Χρ. Χαλκιά με τίτλο “Να θυμόμαστε σωστά”, στην εφημερίδα “Το Βήμα”, 28.2.99)

Τα ηλεκτρονικά δίκτυα είναι κατάκτηση και απειλή. Το πρόβλημα της Δύσης το συνιστά η σταδιακή κατάργηση της κοινότητας των πολιτών σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, όπου η αγορά, η στατιστική και τα ψηφιακά δεδομένα υποκαθιστούν τις αξίες της δημοκρατίας, του διαφωτισμού και του ανθρωπισμού.

(Από άρθρο του Α. Βιστωνίτη με τίτλο «Η Αλίκη στη χώρα του Macworld», στην εφημερίδα «Το Βήμα», 28.3.99)

Όσοι ασχολούνται με το Διαδίκτυο γνωρίζουν ότι τα πάντα σ’ αυτό ξεκίνησαν από τα Πανεπιστήμια. Ο σχεδιασμός του μεγαθηρίου που αυτή τη στιγμή συνδέει τους υπολογιστές του πλανήτη, η έρευνα για τις μεγαλύτερες ταχύτητες σύνδεσης και χρήσης, οι περιοχές (sites) με το πλούσιο περιεχόμενο, όλα έγιναν από φωτισμένους καθηγητές και ομάδες φοιτητών που δούλεψαν αμέτρητες ώρες.

Το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης είναι μια τέτοια περίπτωση. Οι σελίδες του ξεχειλίζουν από περιεχόμενο για καθετί ελληνικό, ενώ το μεγαλύτερο τμήμα του υλικού υπάρχει και στα αγγλικά, σαν ένας οδηγός για τους επισκέπτες της χώρας. Ας σταθούμε στην περιοχή που ασχολείται με το Άγιον Όρος. Και αυτό επειδή πρόκειται για μια μοναδική δουλειά σε περιεχόμενο και σε πληρότητα.

Ένας χάρτης του ανατολικού “ποδιού” της Χαλκιδικής καλωσορίζει τον επισκέπτη στις σελίδες που απαντούν στη διεύθυνση http://www.duth.gr.Athos. Ο χάρτης συνοδεύεται από ένα εκτενέστατο κείμενο - παρουσίαση του Αγίου Όρους και των 20 μονών που θα συναντήσει ο επισκέπτης, εξιστορώντας παράλληλα και την πορεία του μοναδικού αυτού φαινομένου στα 1.000 χρόνια που πέρασαν από το 936 που χτίστηκε η πρώτη μονή, αυτή της Μεγίστης Λαύρας. Φωτογραφικό υλικό, κείμενα με την ιδιαίτερη ιστορία της κάθε μονής και επιλογές από τα έργα τέχνης που μπορεί να δει ο επισκέπτης αποτελούν το βασικό κομμάτι της κάθε ενότητας.

(Από άρθρο του Γρ. Μηλιαρέση με τίτλο “Μια δικτυακή περιπλάνηση στον Άθω”, στην εφημερίδα “Το Βήμα”, 6.6.99)

Κανείς δεν αμφισβητεί ότι το Διαδίκτυο ανοίγει τις πόρτες για τους θησαυρούς της γνώσης και της πληροφόρησης, που θεωρητικά θα έκαναν τον κόσμο μας καλύτερο. (Να αφαιρεθεί) Όμως ποιος γονιός μπορεί να μείνει ήσυχος, όταν το παιδί του έχει πρόσβαση σε ηλεκτρονικές σελίδες με τίτλους του είδους “Πλαστά χρήματα” ή “Θερμικές βόμβες”; Όλη η κουλτούρα της κοινωνίας μας, με τα σκουπίδια της μαζί, βρίσκεται εκεί. Η παραμικρή διαστροφή παρατάσσεται πλάι στον Μπαχ, στις φιλανθρωπικές δραστηριότητες και στις φωτογραφίες από τον Άρη. Μέσα στο Ίντερνετ ανθούν εκατομμύρια λουλούδια και άλλα τόσα ζιζάνια. Αλλά ακόμη και αν με κάποιον τρόπο εμποδιζόταν η ελεύθερη πρόσβαση στο Διαδίκτυο, το μόνο που θα πετύχαινε θα ήταν να το μετατρέψει σε ένα δελεαστικό απαγορευμένο καρπό. Έτσι, ο μόνος που μπορεί να προστατέψει αυτά τα παιδιά είναι το ίδιο τους το σπίτι.

(Από άρθρο με τίτλο “Ο κακός λύκος παραφυλάει στο Internet”, στην εφημερίδα “Καθημερινή” 6.6.99)

Με τα ηλεκτρονικά δίκτυα οι πληροφορίες και οι γνώσεις είναι πλέον προσιτές σε κάθε ενδιαφερόμενο και δεν προορίζονται για μία μειονότητα προνομιούχων, όπως συνέβαινε για αιώνες στις διάφορες κοινωνίες. Ο απλός χρήστης του Διαδίκτυο έχει πρόσβαση σε βιβλιοπωλεία, βιβλιοθήκες και βάσεις δεδομένων, τα οποία προηγουμένως ήταν εντελώς απρόσιτα, αν υπολογίσουμε το κόστος και τον χρόνο του ταξιδιού για να φθάσει κανείς σ’ αυτά. Αν συνυπολογίσουμε και τη δυνατότητα επικοινωνίας με διάφορους μελετητές και επιστήμονες σε όλο τον κόσμο, τότε καταλαβαίνουμε πόσο μεγάλη είναι η ώθηση που παρέχουν αυτά τα δίκτυα στην ερευνητική δραστηριότητα και γενικά στη διεύρυνση των οριζόντων των απλών πολιτών.

ΙΙ.Α.2.2. Να αντιστοιχίσετε κάθε στοιχείο της στήλης Α με το κατάλληλο στοιχείο της στήλης Β. Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.

ΙΙ.Α.3. Εγκυρότητα, αλήθεια, ορθότητα ενός επιχειρήματος.

Είμαστε προνομιούχοι και μόνο επειδή γεννηθήκαμε και υπάρχουμε. Επειδή μπορούμε να χαρούμε το θαύμα της ζωής σ’ αυτόν τον πλανήτη. Ακόμα, επειδή μας δίδεται η ευκαιρία να καταλάβουμε γιατί υπάρχουμε κι εξελισσόμαστε. Γι’ αυτό υπάρχει η επιστήμη: η Βιολογία, η Χημεία και η Φυσική. Σκεφθείτε το –ο καθένας μας είναι μια μεγαλούπολη κυττάρων και κάθε κύτταρο μια πόλη βακτηριδίων. Είμαστε, δηλαδή, ο καθένας μια γιγαντιαία μεγαλούπολη βακτηριδίων που περπατά! Δεν είναι θαύμα;

Αφού ακόμη και το ότι ζούμε είναι θαύμα μοναδικό. Οι εν δυνάμει άνθρωποι που θα μπορούσαν να βρίσκονται τώρα εδώ, στη θέση μας, αλλά που ποτέ δεν θα δουν το φως της ημέρας είναι πολύ περισσότεροι απ’ όλους τους κόκκους της άμμου που υπάρχουν στη Σαχάρα. Οι συνδυασμοί των πιθανών ανθρώπων που θα μπορούσαν να προκύψουν από το DNA μας ξεπερνούν κατά πολύ τον σημερινό πληθυσμό της γης. Και όμως, παρά τις αντίξοες πιθανότητες είμαστε εμείς –εσείς κι εγώ- που βρισκόμαστε τώρα εδώ. Σ’ εμάς έπεσε το πρώτο λαχείο. Τη στιγμή της σύλληψής μας οι αστρονομικά υψηλές πιθανότητες να μη γεννηθούμε εμείς, αλλά άλλοι στη θέση αυτή, έγιναν μονοψήφιες και, σταδιακά, μηδενίστηκαν.

(Απόσπασμα από συνέντευξη που έδωσε ο νομπελίστας βιολόγος Ρίτσαρντ Ντόκινς στην Α. Νεγρεπόντη και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Το Βήμα», 25.4.99, με τίτλο «Να γιατί θα παραμείνουμε αθάνατοι»)

1. Να εντοπίσετε δύο συλλογισμούς βασιζόμενους σε αναλογία, να τους χαρακτηρίσετε και να τους αξιολογήσετε.

2. Γιατί νομίζετε ότι ο ομιλητής επέλεξε αναλογίες για να στηρίξει τους συλλογισμούς του;

ΙΙ.Α.4.2. Να αναγνωρίσετε τον τρόπο ανάπτυξης των συλλογισμών της στήλης Α, αντιστοιχίζοντάς τους με τα δεδομένα της στήλης Β, κάποια από τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν περισσότερες από μία φορές. Έπειτα, να αξιολογήσετε κάθε συλλογισμό.

ΚΕΙΜΕΝΟ Α. Συγγνώμη, δεν σας ακούω, γιατί έχει πολύ θόρυβο

Οι Αρχές στην αρχαία Ρώμη έβρισκαν τόσο ενοχλητικούς τους θορύβους στην πόλη τους, ώστε θεσμοθέτησαν τον πρώτο νόμο στην Ιστορία κατά της ηχορύπανσης: απαγόρευσαν την κυκλοφορία αμαξών μετά τη δύση του ηλίου.

Τον 19ο αιώνα ο γερμανός φιλόσοφος Σοπενχάουερ συνόψισε το ζήτημα με τον δικό του τρόπο: θεωρούσε ότι η ένταση του θορύβου που μπορεί να αντέξει ένας άνθρωπος είναι αντιστρόφως ανάλογη προς τις πνευματικές του ικανότητες.

Μία έρευνα από την Υ.Π.ΠΕ. (Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος) των Ηνωμένων Πολιτειών βρήκε ότι η ηχορύπανση αποτελεί κίνδυνο για την υγεία περίπου 80 εκατομμυρίων ανθρώπων σ’ αυτή τη χώρα. Κάποτε οι “επικίνδυνοι” θόρυβοι εντοπίζονταν στα εργοστάσια και στα εργοτάξια, αλλά τώρα πλέον τα επικίνδυνα επίπεδα θορύβου μετρώνται στους δρόμους των πόλεων έξω από τα σπίτια μας αλλά και μέσα σ’ αυτά.

Παρόλο που δεν διαθέτουμε ακόμη οριστική απόδειξη, πολλοί ερευνητές συμφωνούν ότι υπάρχει σαφής σχέση ανάμεσα στα επίπεδα θορύβου στο Λονδίνο και στον αριθμό των ασθενών στις ψυχιατρικές κλινικές αυτής της πόλης.

Οι 7.000 μαθητές και φοιτητές που πήραν μέρος σε μία μακροχρόνια έρευνα έπρεπε να ακούσουν μία σειρά ήχων σε ακουστικά και μετά να πιέσουν ένα κουμπί για κάθε ήχο ξεχωριστά, ώστε να δείξουν ότι τον άκουσαν. Ενώ ένα ποσοστό 3,8% των μικρών μαθητών παρουσίασαν προβλήματα ακοής, το ποσοστό ανέρχεται σε 10% για τους μαθητές της Γ΄ Γυμνασίου και της Α΄ Λυκείου και σε ένα ανησυχητικό 30% για τους πρωτοετείς φοιτητές. Δηλαδή πολλοί από τους φοιτητές παρουσιάζουν τα προβλήματα που έως τώρα παρατηρούσαμε σε άτομα 50 – 60 ετών.

Οι επιστήμονες γνωρίζουν από καιρό ότι η μόνιμη έκθεση σε δυνατό θόρυβο μπορεί να προκαλέσει βλάβες στην ακοή ενός ατόμου, καμιά φορά μόνιμη. Αυτό ενισχύεται από πρόσφατες έρευνες που έδειξαν ότι εργαζόμενοι σε θορυβώδη επαγγέλματα είναι πιο ευάλωτοι σε ωτορινολαρυγγολογικά νοσήματα απ’ ό,τι οι εργαζόμενοι σε ήσυχα γραφεία.

Ο θόρυβος των τροχοφόρων σε μια μεγάλη πόλη σε ώρες της αιχμής μπορεί να ανέλθει στα 90 ντεσιμπέλ, επίπεδο ήχου που θεωρείται βλαβερό για την ακουστική λειτουργία. Παρά τις μονώσεις στις οικοδομές και τους βελτιωμένους ως προς την παραγωγή θορύβου κινητήρες αυτοκινήτων και αεροσκαφών, ο μέσος σημερινός πολίτης εκτίθεται σε όλο και περισσότερους θορύβους.

ΚΕΙΜΕΝΟ Β. Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου γίνεται … με θόρυβο.

Παρόλο που οι περισσότεροι από εμάς δεν θα δίσταζαν να καταδικάσουν τους θορύβους, μάλλον δεν θα μας ενοχλούσε η πόρτα του δικού μας αυτοκινήτου που κτυπάμε δυνατά μέσα στην ησυχία του μεσημεριού ή το δικό μας κασετόφωνο που παίζει μουσική με όλη του την ένταση τα μεσάνυχτα του Σαββάτου. Αλλά, βέβαια, οι θόρυβοι των άλλων είναι πολύ πιο ενοχλητικοί. Και προσοχή, όταν πρόκειται για γείτονες που είναι φίλοι μας, τότε σηκώνουμε τους ώμους και ανεχόμαστε τους θορύβους τους. Ενώ οι γείτονες που αντιπαθούμε κάνουν κατά σύμπτωση περισσότερο θόρυβο -αρκετό για να τους εκφράζουμε παράπονα ή και για να τους κηρύξουμε τον πόλεμο.

Έπειτα, έχουμε τον ανώνυμο, ενοχλητικό αλλά αποδεκτό θόρυβο στα εργοτάξια μέσα στα οικοδομικά μας τετράγωνα αλλά και από τους κινητήρες των τροχοφόρων στο δρόμο έξω από το σπίτι μας. Κατά καιρούς παραπονιόμαστε για τον θόρυβο, αλλά τον δεχόμαστε ως αναγκαίο κακό της ανάπτυξης.

Μήπως όμως έχουμε χάσει το στόχο μας; Ποιος είναι ο σκοπός της ανάπτυξης της τεχνολογίας και της οικονομίας; Είναι να μας υπηρετεί και να εμπλουτίζει τη ζωή μας. Και αξίζει να διακινδυνεύουμε το νευρικό μας σύστημα προκειμένου να μη χάσουμε καμιά από τις εφαρμογές της;

Πρέπει να αντισταθούμε στους θορύβους -ενεργητικά! Πρέπει να υποστηρίξουμε κάθε μέτρο περιορισμού τους, γιατί, πιστέψτε με, η κατάσταση θα επιδεινωθεί στα χρόνια που έρχονται, αν δεν αρχίσουμε να κάνουμε κάτι τώρα.

Όσοι παραπονούνται για τους θορύβους μερικές φορές θεωρούνται ρομαντικοί ή οπισθοδρομικοί που νοσταλγούν παλιές εποχές. Αλλά δεν είναι καθόλου έτσι. Οι ειδικοί γνωρίζουν ότι η τεχνολογία αλλά και ο σχεδιασμός των πόλεων μπορούν να βρουν λύσεις για ένα περιβάλλον με επίπεδα θορύβου σύμμετρα με την ανθρώπινη φύση.

Αν η γνώση των κινδύνων που προέρχονται από τους θορύβους με κατατάσσει στους ρομαντικούς, τότε, ναι, παραδέχομαι την ενοχή μου. Είμαι ρομαντικός!

(Τα δύο ανωτέρω κείμενα προέρχονται από το βιβλίο των P. B. Walker & Hagéus: Our Enviroment, Heinemann Educational Books Ltd, London 1975, σ. 36 και 60 αντιστοίχως)

1. Να αναγνωρίσετε τα είδη των τεκμηρίων σε καθένα από τα δύο κείμενα.

2. Σε ποιο από τα κείμενα η τεκμηρίωση είναι περισσότερο ισχυρή; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

3. Να αναφέρετε τουλάχιστον μία περίσταση στην οποία θα ήταν καταλληλότερο το κείμενο Α και τουλάχιστον μία όπου θα ήταν πιο αποτελεσματικό το κείμενο Β.

4. Συμμετέχοντας, μέσω μιας κίνησης πολιτών, σε μια προσπάθεια του δήμου ή

της κοινότητάς σας για αισθητική ανάπλαση μιας περιοχής (λ.χ. παραλίας, γειτονιάς με αξιόλογα κτίσματα), χρειάζεστε δύο κείμενα, στα οποία παρουσιάζετε τις συνέπειες της αισθητικής ρύπανσης (οπτικής ή ακουστικής) και υποστηρίζετε την ανάγκη αντιμετώπισής της. Το ένα από αυτά τα κείμενα είναι η εισήγησή σας στο δημοτικό συμβούλιο, γι’ αυτό θα περιέχει τεκμήρια όπως αυτά του κειμένου Α. Το δεύτερο το απευθύνετε στο κοινό της πόλης ή του χωριού σας κατά τη διάρκεια σχετικής δημοτικής / κοινοτικής εκδήλωσης και το αναπτύσσετε με τεκμήρια όπως αυτά του κειμένου Β.

Να συνθέσετε τα δύο κείμενα (προσχεδιασμένος προφορικός λόγος).

ΙΙ.Γ. Επίκληση στο “ήθος” του πομπού. Επίκληση στην αυθεντία. Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου

Στο βιβλίο του “Ο γυμνός πίθηκος” ο εθνολόγος Ντέσμοντ Μόρις έγραφε το 1967: υπάρχει κάθε λόγος να πιστεύουμε ότι πριν από το τέλος του αιώνα η ανθρωπότητα θα αυτοκαταστραφεί. Την ίδια περίοδο, ο Κορνήλιος Καστοριάδης προσπαθούσε να αποδείξει ότι ένας Γ΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, τον οποίο θα προκαλούσε το στρατιωτικοπολιτικό σύμπλεγμα της Σοβιετικής Ένωσης, ήταν αναπόφευκτος. Διαψεύσθηκαν και οι δύο. Όμως ο πόλεμος δεν αφοπλίστηκε. Ο κόσμος αλλάζει, ο πόλεμος παραμένει.

Παρά την έλλειψη μιας κοινωνιολογίας του πολέμου και μιας αντίστοιχης επιστήμης, της πολεμολογίας, όπως την είχε φανταστεί ο στοχαστής Γκαστόν Μποστούλ αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, οι σύγχρονες αιματηρές συρράξεις ανά τον κόσμο έχουν κοινά χαρακτηριστικά: Γιουγκοσλαβία, Ερυθραία. Σουδάν, Αφγανιστάν, Περσικός Κόλπος αποτελούν θερμές εστίες εθνικισμού με σημαντική την παρέμβαση του ξένου παράγοντα σε μια προσπάθεια ελέγχου οικονομικοπολιτικών στρατηγικών θέσεων. Στην ίδια λογική εγγράφονται και οι εμφύλιες διαμάχες στην Αλγερία, την Κολομβία και την Αγκόλα.

Από την αυγή της φιλοσοφίας, ο πόλεμος δεν έπαψε να απασχολεί τα ανήσυχα πνεύματα. «Πόλεμος, πατήρ πάντων», έλεγε ο Ηράκλειτος, ενώ για τον Σωκράτη το αντικείμενο του πολέμου ήταν η σχετική διάσταση ανάμεσα στο δίκαιο και το άδικο. Ανασκευάζοντας τη διατύπωση, ο Μακιαβέλι θεωρούσε ότι κάθε πόλεμος είναι δίκαιος στον βαθμό που είναι απαραίτητος. Με μια φαινομενική παραδοξολογία ο Νίτσε προειδοποιούσε τον κόσμο ότι η ειρήνη δεν είναι παρά το μέσον για μελλοντικούς πολέμους και πως σε τελευταία ανάλυση νομιμοποιείται αν είναι για το καλό της ανθρωπότητας. Σήμερα, η συμβολική δύναμη του πολέμου δεν έπαψε να είναι παρούσα μέσα από την καθημερινή βία και τα παιχνίδια των νεαρών αγοριών που παρά τον φιλειρηνισμό των γονέων, ξεκληρίζουν καθημερινά φανταστικούς αντιπάλους.

Η θεμελιώδης, βέβαια, ερώτηση είναι αν ο πόλεμος επιφέρει μια απαραίτητη ρύθμιση στις ανθρώπινες υποθέσεις. Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα πολλές ερμηνευτικές απόπειρες φιλοδόξησαν να την απαντήσουν. Δημογράφοι, οικονομολόγοι, βιοκοινωνιολόγοι και θεωρητικοί της συλλογικής ψυχολογίας φώτισαν πλευρές του ζητήματος, χωρίς ωστόσο να φτάσουν στον πυρήνα του, σε μια στέρεη και ολοκληρωμένη θεωρία. Μήπως οι ρίζες του πολέμου δεν βρίσκονται στην αντιπαλότητα μεταξύ των λαών ή των ομάδων της ανθρωπότητας, αλλά στον ανταγωνισμό των γονιδίων, όπως θα το ήθελε μια απλουστευτική ανάγνωση του δαρβινισμού; Όμως τα μεγάλα πιθηκοειδή δεν παρουσιάζουν καμιά συμπεριφορά που να μοιάζει με τον πόλεμο. Πράγματι, και αντίθετα από αυτό που πίστευε ο Χόουμπς, ο πόλεμος δεν είναι παρά μια σχετικά πρόσφατη εξέλιξη της δομής των κοινωνιών, πιο πρόσφατη και από τη θρησκεία ή την τέχνη.

Μερικοί ερευνητές υποθέτουν πως ο άνθρωπος του Νεάντερνταλ εξοντώθηκε από τον Homo Sapiens με στρατιωτικά μέσα, ήδη 30.000 χρόνια π.Χ. Πρόκειται για μια υπόθεση μάλλον αυθαίρετη. Ίσως στη διάρκεια της Παλαιολιθικής εποχής να υπήρχαν αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ οργανωμένων ομάδων, αλλά τίποτα δεν το αποδεικνύει. Οι πρώτες μαρτυρίες για πολεμικές συγκρούσεις είναι τα τείχη της Ιεριχούς, μόλις το 8.000 π.Χ. Είναι η μονιμότητα της εγκατάστασης, η συγκέντρωση σε αστικά κέντρα και η ιδιοποίηση των φυσικών πόρων που γεννούν τη στρατιωτική οργάνωση και την ανάδυση της έννοιας της επικράτειας και των συνόρων. Το πρώτο εργαλείο του πολέμου, η λαξευμένη πέτρα, εμφανίζεται αρκετά αργότερα, μόλις στην αρχή της Εποχής του Χαλκού. Αν όμως ο πόλεμος δεν βρίσκεται μέσα στα γονίδια αλλά απλώς στα κεφάλια των ανθρώπων, το μόνο που μας μένει είναι να ξαναγράψουμε τα 10.000 χρόνια ιστορίας. Πάντως η απλούστευση περί καλών και κακών σίγουρα δεν προάγει τη γνώση μας, ούτε αποτρέπει τους μελλοντικούς πολέμους.

(Άρθρο, ελαφρά διασκευασμένο, του Ηλία Ευθυμιόπουλου στην εφημερίδα “Τα Νέα”, 27.5.99)

α) Τι είδους μπορεί να είναι το κείμενο που διαβάσατε; Τι ρόλο παίζει συνήθως σ’ αυτό το κειμενικό είδος η επίκληση στην αυθεντία;

β) Με ποιον ειδικότερο τρόπο πραγματοποιούνται οι επικλήσεις στην αυθεντία στο ανωτέρω κείμενο; (λ.χ. έχουμε παράθεση αποσπασμάτων;)

γ) Ο συντάκτης επικαλείται τις αυθεντίες άλλοτε για να συμμεριστεί τις απόψεις τους και άλλοτε για να τις αντικρούσει. Μπορείτε να διακρίνετε στο κείμενο αυτές τις περιπτώσεις;

δ) Μήπως γίνεται κατάχρηση της επίκλησης στην αυθεντία, μήπως δηλαδή ο συντάκτης επιχειρεί έτσι να καλύψει την έλλειψη επιχειρημάτων ή να στηρίξει τα γραφόμενά του με “εκφοβιστικές διάνοιες”; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

ε) Νομίζετε ότι η χρήση της αυθεντίας αποδυναμώνει ή ενισχύει το συγκεκριμένο κείμενο; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

ΙΙ.Γ.2. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β (ένα περισσεύει.)

ΙΙ...1.2. Μέλη του Συλλόγου Γονέων του σχολείου σας υποστήριξαν σε ανοιχτή συζήτηση ότι πρέπει να καταργηθεί η πενθήμερη εκδρομή της Γ΄ Λυκείου. Επειδή διαφωνείτε, σε επιστολή σας προς την τοπική εφημερίδα απορρίπτετε την άποψή τους, ελέγχοντας την επιχειρηματολογία τους και εκφράζετε την αντίθετη θέση σας. Στην προσπάθειά σας αυτή σας βοηθούν οι λέξεις του ακόλουθου πίνακα:

ΙΙ...1.3. Απαντώντας στις παρατηρήσεις των γονέων σας σχετικά με τον υπερβολικό χρόνο που αφιερώνετε στους φίλους σας, εκφράζετε την άποψή σας σχετικά με τη σημασία της φιλίας στη ζωή του νέου ανθρώπου. Επειδή αισθάνεστε βέβαιος για την ορθότητα της γνώμης σας, τη διατυπώνετε σε 200 περίπου λέξεις (προσχεδιασμένος προφορικός λόγος), χρησιμοποιώντας εκφράσεις που δηλώνουν βεβαιότητα.

ΙΙ...1.4. Προβληματισμένος από τους κινδύνους που ενέχουν για την υγεία των καταναλωτών τα μεταλλαγμένα τρόφιμα, εκφράζετε στους φίλους σας την άποψη ότι η φύση ενδέχεται να εκδικείται τον άνθρωπο, εφόσον αυτός ξεπέρασε τα όρια της εκμετάλλευσής της. Διατυπώνετε τη γνώμη σας σε μία παράγραφο, χρησιμοποιώντας εκφράσεις που δηλώνουν πιθανότητα και ενδεχόμενο.

ΙΙ...2. Σε μία εφημερίδα διαβάζετε το εξής άρθρο:

“Τηλεργασία είναι η εξ αποστάσεως εργασία που γίνεται με τη χρήση σύγχρονων υπολογιστικών και τηλεπικοινωνιακών συστημάτων. Όσοι εργάζονται με το σύστημα αυτό πρέπει να αισθάνονται τον εαυτό τους προνομιούχο, τη στιγμή που παραμένουν στο σπίτι τους, επιλέγουν τις ώρες απασχόλησής τους και κυρίως οι γυναίκες μπορούν να συνδυάζουν την εργασία τους με την ανατροφή των παιδιών. Αυτού του είδους η κατηγορία εργαζομένων επιπλέον δεν ταλαιπωρείται με το κυκλοφοριακό, δε φθείρει την υγεία της αντιμετωπίζοντας άμεσα τη ρύπανση της ατμόσφαιρας και γλιτώνει τις δαπάνες μετακίνησης καθώς και το κόστος της επιμελημένης ένδυσης.”

Επειδή έχετε την εντύπωση ότι το άρθρο θίγει μόνο τις θετικές πλευρές του θέματος, σε μία συζήτηση στο μάθημα του ΣΕΠ κρίνετε, σε 200 περίπου λέξεις, την επιχειρηματολογία του και διατυπώνετε τη δική σας θέση, στην οποία τονίζετε και τις αρνητικές επιπτώσεις που έχει η τηλεργασία για τον εργαζόμενο.

ΙΙ...3.2. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση, κυκλώνοντας το αντίστοιχο γράμμα:

Α) Ευλογοφανής είναι μια δικαιολογία η οποία

α) συμφωνεί με τη λογική και δε δέχεται καμία αμφισβήτηση

β) φαίνεται λογική και επιβάλλεται να γίνει ανεπιφύλακτα δεκτή

δ) φαίνεται λογική, αλλά απαιτείται έλεγχος πριν γίνει αποδεκτή.

β) γίνεται ανεπιφύλακτα δεκτή στο δικαστήριο

γ) αποδεικνύει εύκολα την πρόθεση του μάρτυρα

Γ) Αυτόδηλη είναι η αθωότητα του κατηγορουμένου, όταν

α) απαιτεί ισχυρά επιχειρήματα για να αποδειχθεί

β) είναι ολοφάνερη και δεν απαιτεί περισσότερες αποδείξεις

γ) αποδεικνύεται στο δικαστήριο μετά από πολύωρη διαδικασία

β) συμπεριφέρεται παρορμητικά και αυθόρμητα

ΙΙ...3.3. Επιχειρείτε να γράψετε την αγόρευση ενός δικηγόρου στο σενάριο μιας ταινίας που πρόκειται να γυρίσετε με τους φίλους σας. Για να αποδώσετε πειστικότερα το ύφος, αντικαθιστάτε τις υπογραμμισμένες εκφράσεις του κειμένου σας με τις κατάλληλες λέξεις από αυτές που δίνονται (τέσσερις λέξεις περισσεύουν), επιφέροντας όποιες αλλαγές στις λέξεις ή στις προτάσεις κρίνετε αναγκαίες.

αδιάσειστος, εγκεφαλικός, ευλογοφανής, ραδιούργος, απότοκος, εμπαιγμός, ορθολογισμός, σοφιστεία, αυτόδηλος, ευαπόδεικτος, πειθαναγκασμός, στρεψοδικία, δειγματοληψία, ευθυκρισία, προσεταιρισμός, συμπαιγνία.

η θέση της υπεράσπισης είναι ευχερής, διότι στην προκειμένη περίπτωση η αθωότητα του πελάτη μας (αποδεικνύεται εύκολα)________________ (1). Και μόνον με τη χρήση της λογικής θα αποδείξουμε τη(ν) (άνομη συνεργασία) _______________ (2) αντιδίκου και μαρτύρων, οι οποίοι προσπάθησαν να εξαπατήσουν το δικαστήριο. Ο δικηγόρος του αντιδίκου, όπως αποδείχθηκε, είναι (άτομο που ενεργεί με δόλια μέσα) ______________ (3). Με δηλώσεις του στον τύπο αρχικώς αποπειράθηκε να (πάρει με το μέρος του), _______________ (4) την κοινή γνώμη ανεπιτυχώς βεβαίως. Στη συνέχεια επιχείρησε με (εκβιασμούς και απειλές εναντίον) _________________ (5) των μαρτύρων να επιτύχει ευνοϊκές καταθέσεις. (Αποτέλεσμα) _______________ (6) της προσπάθειας αυτής ήταν οι μάρτυρες να εμφανιστούν φοβισμένοι και να εκστομίσουν τα (ολοφάνερα) ______________ (7) ψεύδη που τους είχε υποδείξει. Αυτού του είδους οι ενέργειες όμως σε τι άλλο θα μπορούσαν να αποσκοπούν παρά (στην γελοιοποίησή) ____________ (8) σας;

με (τη λογική) _____________ (9) που σας χαρακτηρίζει, είμαι βέβαιος ότι είστε σε θέση να διακρίνετε τα (αληθοφανή) ________________ (10) επιχειρήματα από τα αληθινά. Η αθώωση του πελάτη μου θα είναι ο θρίαμβος της (ορθής σας

απόφασης)______________ (11) και η ολοκληρωτική καταδίκη κάθε προσπάθειας (διαστρέβλωσης της αλήθειας) ______________ (12) που επιχειρεί ο αντίδικος.

ΙΙ...3.4. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β,

ώστε να χαρακτηριστεί το είδος της απάτης σε κάθε περίπτωση:_

ΙΙ...3.5. Να δώσετε τα αντίθετα στις υπογραμμισμένες λέξεις ή φράσεις και να συμπληρώσετε το αρνητικό μόριο “δεν”, όπου χρειάζεται, ώστε η αγόρευση του συνηγόρου στο ακόλουθο κείμενο να δηλώνει το ακριβώς αντίθετο περιεχόμενο.

“Ο ενάγων χρησιμοποιεί συλλογισμούς (αστήρικτους) ____________ (1) και επιχειρήματα (αβάσιμα), _____________ (2) όταν μας προτρέπει να θεωρήσουμε ως (επαρκή) ____________ (4) απόδειξη περί της ενοχής του κατηγορουμένου το γεγονός και μόνον ότι βρισκόταν στο σημείο του συμβάντος. Διότι, εάν εκληφθεί ως πιθανό ένα τέτοιο ενδεχόμενο, οδηγούμαστε στο (απρόβλεπτο συμπέρασμα) _________________ (5) ότι οποιοσδήποτε παρών σε κάποια τραγωδία είναι κατά συνέπεια και ο δράστης αυτής. Συμπέρασμα, (βέβαια), ____________ (6) εντελώς (παράλογο) ____________ (7). Επομένως, ας μη σπεύσουμε να δεχθούμε ως (έγκυρο)__________ (8) τον ισχυρισμό του ενάγοντα και ας διατηρήσουμε τις (αμφιβολίες) ___________ (9) μας για το αποτέλεσμα. Η ολοκλήρωση της ακροαματικής διαδικασίας θα μας δικαιώσει.”

ΙΙ...3.6. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία των δύο στηλών, ώστε να αποδώσετε το χαρακτηρισμό της Β στήλης που ταιριάζει στην επιχειρηματολογία και την πρόθεση των ομιλητών της Α στήλης.

ΙΙ...3.7. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων με την κατάλληλη λέξη απ’ αυτές που δίνονται (με άρθρο ή χωρίς αυτό).

• διαφώτιση • πειστικότητα • προσεταιρισμός • παραπλάνηση • προπαγάνδα • προσηλυτισμός • πειθαναγκασμός • προσέλκυση.

Υπήρξε ηγετικό στέλεχος της παράταξής του αλλά και διαπρεπής δικηγόρος. Οι αγορεύσεις του στα δικαστήρια ήταν υποδειγματικές για ____________ (1) τους κι έχουν δημοσιευτεί πολλές σε διάφορα νομικά περιοδικά, για να διδάξουν τους νέους δικηγόρους. Οι αντίπαλοί του τον κατηγορούν ότι με τη σωρεία των επιχειρημάτων του επιχείρησε συχνά ____________ (2) του δικαστηρίου. Νέος ακόμη φιλοδόξησε να εκλεγεί πρόεδρος του δικηγορικού συλλόγου. Με τη συνεπή και αξιοπρεπή στάση του πέτυχε ____________ (3) πολλών ψηφοφόρων και εξασφάλισε την προεδρία για πολλά χρόνια. Αργότερα θέλησε να αναμιχθεί και στην πολιτική, πράγμα που πέτυχε με ευκολία. Η ρητορική του δεινότητα τον βοήθησε και σε αυτόν τον τομέα. Αναδείχθηκε ικανότατος στ ____________ (4) του κόσμου σχετικά με το πρόγραμμα και τις αρχές του κόμματός του, στ ____________ (5) οπαδών από άλλες παρατάξεις και γενικότερα στ ____________ (6) νέων ψηφοφόρων. Επιπλέον η επιχειρηματολογία που χρησιμοποίησε στην προεκλογική του εκστρατεία δεν άφησε περιθώρια σε κανέναν να τον κατηγορήσει για ____________ (7) υπέρ του κόμματός του, ή για άσκηση ____________ (8) στους ψηφοφόρους του.

ΙΙ...3.8. Στην αφήγησή του για τα νεανικά του χρόνια ένας ηλικιωμένος συγγενής σας χρησιμοποιεί πολλές μεταφορικές εκφράσεις που δίνονται στις παρενθέσεις. Προσπαθήστε να δώσετε την αντίστοιχη κυριολεκτική τους σημασία.

Θυμούμαι πάντοτε με συγκίνηση τη μητέρα μου. Καθημερινά (μάλλιαζε η γλώσσα της) ____________ (1) στην προσπάθειά της να μας αναθρέψει σωστά. Παντού φανταζόταν κινδύνους να (ενεδρεύουν) _____________ (2) εναντίον μας και ήθελε να μας προφυλάξει, να μας προειδοποιήσει, να προλάβει κάθε κακό. Χρησιμοποιώντας ως (χειροπιαστές αποδείξεις) ______________ (3) τα παθήματα των συγγενών μας που συχνά (έπεφταν θύματα απάτης) _____________ (4), προσπαθούσε να μας μάθει να είμαστε πιστοί στους φίλους αλλά και επιφυλακτικοί μαζί τους, και να μην (αφιονιστούμε) ____________ (5) ποτέ κι από κανένα, γιατί θα μπούμε (σε ένα φαύλο κύκλο) ____________ (6) και θα (την πάθουμε άσχημα) ___________ (6) στη ζωή μας. Αλλά (φωνή βοώντος εν τη ερήμω) __________ (7). Εμείς, για να μην τη στενοχωρούμε, την (αποκοιμίζαμε) _____________ (8) ότι ακολουθούμε τις συμβουλές της, ενώ πάντα κάναμε το δικό μας. Ώσπου κάποτε, εντελώς απροσδόκητα, με (κάρφωσε πισώπλατα) _____________ (9) ένας φίλος. Έπαθα μεγάλη οικονομική καταστροφή. Το (βασάνισα πολύ στο μυαλό μου) ____________________ (10) εάν έπρεπε να της το αποκαλύψω και τελικά αποφάσισα να της μιλήσω πρώτος, πριν φτάσουν (χαλκευμένες οι ειδήσεις) _________________ (11) στα αυτιά της. Θυμάμαι εκείνο το απόγευμα που της μιλούσα συνέχεια. Σωστό (οπλοστάσιο επιχειρημάτων) _____________ (12) χρησιμοποίησα, για να (της ρίξω στάχτη στα μάτια) _____________ (13) και να παρουσιάσω μικρότερο το μέγεθος της συμφοράς. Κι όταν τελείωσα, εκείνη με κοίταξε αυστηρά στα μάτια και μου είπε: “Μη χρησιμοποιείς (αλχημείες) ______________ (14) για να με πείσεις. Παραδέξου, επιτέλους, τις λάθος επιλογές σου και πρόσεξε στο εξής να μην αφήνεις περιθώρια, ώστε οι πράξεις των φίλων σου να γίνονται (δούρειος ίππος) _____________ (15) για σένα.”

ΚΕΙΜΕΝΟ. Η λαϊκή ελληνική παραδοσιακή μαγειρική

Η ελληνική μαγειρική ανήκει στον λαϊκό πολιτισμό. Διαμορφώθηκε σ’ αυτή τη χώρα μέσα από πολλούς αιώνες, με έντονα στοιχεία εντοπιότητας λόγω του αποκλεισμού που επέβαλε στο παρελθόν η γεωφυσική ποικιλία του τόπου. Ας πούμε, ένα βραδάκι του Σεπτέμβρη στο Πάπιγκο θα φάτε φακόπιτα (ναι, πίτα με φακές), ενώ την ίδια εποχή στην Κάλυμνο θα φάτε σπινιάζο (συντηρημένους με θαλασσινό νερό “σωλήνες”, ένα είδος κοχυλιού), με το ουζάκι σας. Στο Πάπιγκο με πουλόβερ, στην Κάλυμνο με εξώπλατο. Αυτή είναι η Ελλάδα.

Αστική μαγειρική δεν υπήρξε εντός των συνόρων, αλλά μόνο στα μεγάλα κέντρα του Ελληνισμού της διασποράς. Αυτή μπολιάστηκε στον ελλαδικό κορμό μετά τον διωγμό ή την απλή παλιννόστηση των κατοίκων αυτών των περιοχών και την εγκατάστασή τους στη μητέρα πατρίδα Άλλωστε εδώ δεν υπήρξε καν άστυ με την τυπική σημασία της λέξης. Το Νέο Ελληνικό Κράτος είναι πράγματι πολύ νέο (μόλις εκατόν εβδομήντα ετών), αλλά κι αυτό ήταν μισό μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα -οπότε ενσωματώθηκαν η Ήπειρος, η Μακεδονία, η Θράκη και πολλά νησιά.

Η Μεγάλη Μαγειρική είναι έντεχνη δημιουργία με εθνικά χαρακτηριστικά, σήμερα πια και παγκόσμια και πολυπολιτισμικά. Για να ασκηθεί αυτό το είδος της τέχνης, όπως έχει γίνει λόγου χάρη στη Γαλλία και την Ιταλία, προϋποτίθεται η γνώση της παραδοσιακής μαγειρικής και η εξάσκηση σ’ αυτήν. Αυτό το πέρασμα από τη συλλογική στην ατομική δημιουργία είναι μια διαδικασία που υπακούει σε συγκεκριμένους κανόνες. Κανένας μάγειρας, όσο εμπνευσμένος κι αν είναι, δεν αυτοσχεδιάζει από το μηδέν. Ο αυτοσχεδιασμός στις Τέχνες -Καλές ή εφαρμοσμένες- όπως στη μόδα αλλά και στα φαγητά είναι ένα προχωρημένο στάδιο του καλλιτέχνη ή του δημιουργού, ο οποίος βασίζεται σε μία πολιτισμική παράδοση. .είτε τους Ιάπωνες, που είναι, νομίζω, λαός εκπληκτικός για τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται, διαφυλάσσοντας τα χαρακτηριστικά του. Μερικές από τις ωραιότερες σύγχρονες δημιουργίες της μόδας από Ιάπωνες σχεδιαστές που εργάζονται στη Γαλλία έχουν σαφή στοιχεία της Ιαπωνικής ενδυματολογικής παράδοσης

Για να υπάρξει Μεγάλη Ελληνική Μαγειρική θα πρέπει πρώτα οι Έλληνες μάγειροι να γνωρίσουν την ελληνική μαγειρική και γευστική παράδοση χωρίς συμπλέγματα.. Όσοι αφεθούν στον έρωτά της θα δημιουργήσουν, γιατί η αγάπη είναι που εμπνέει, ο έρωτας είναι που βοηθά τη δημιουργικότητα ν’ ανθίσει.

Ορισμένοι έχουν εκφράσει την άποψη ότι η ελληνική μαγειρική δεν ανήκει στον χώρο της “Μεγάλης” αδελφής της, άρα δεν αξίζει τον κόπο να ασχολούμαστε μ’ αυτήν. .στόσο, η αείμνηστη καθηγήτρια Άλκη Κυριακίδου- Νέστορος, ανθρωπολόγος και λαογράφος, σημειώνει ότι “ο γαστρονομικός πολιτισμός ενός ιστορικού λαού, όπως ο ελληνικός, είναι ιστορικό φαινόμενο, και ως τέτοιο πρέπει να μελετηθεί”. Έπειτα, “Μεγάλη Μαγειρική” δεν μπορεί να σημαίνει μόνο πολύπλοκα παρασκευάσματα με πομπώδη ονόματα -που δεν μας διαφωτίζουν και πολύ για τα υλικά με τα οποία είναι φτειαγμένα.

Και τέλος πάντων, όπου και αν την κατατάξουμε, ένα είναι σίγουρο για την ελληνική μαγειρική: τρέφει τον άνθρωπο λιτά, με εξαιρετικούς γευστικά συνδυασμούς, χρησιμοποιώντας ορθολογικά τις λιγοστές πηγές της και το κόστος σε χρόνο παρασκευής και σε χρήμα. Στο σύνολό της η ελληνική γαστρονομία αποτελεί ένα πρότυπο διατροφής για τον σύγχρονο άνθρωπο. Άφθονα λαχανικά, αρκετά όσπρια, πολύ λίγο κόκκινο κρέας και γλυκίσματα με φυσικά ζάχαρα (πετιμέζι, σύκα, φρούτα). Οι τεχνικές του μαγειρέματος είναι εξόχως απλές. Ξέρετε όμως ότι η τέχνη του απλού είναι και η πιο δύσκολη. Πρέπει να μαγειρέψει κανείς πολλά τέτοια φαγητά για να κατανοήσει την τεχνική τους. Όλα στηρίζονται στη φρεσκάδα και στη νοστιμιά των υλικών, που πρέπει να παραμείνουν ευδιάκριτα μετά το μαγείρεμα.

Θα μου πείτε: Τι τέχνη χρειάζεται ένα ψάρι ψητό ή ένα βραστό χόρτο; Δοκιμάστε, λοιπόν, να ψήσετε ψάρι και να βράσετε χόρτα. Αλλά να διατηρήσουν το χρώμα τους, να μην παραβράσουν, ούτε να είναι άβραστα σαν σχοινιά. Και το ψάρι να είναι ζουμερό και σωστά αλατισμένο και να μην είναι σαν εκείνα τα τηγανητά ψαράκια, τα μαλακά, τα πανιασμένα απ’ το λεμόνι, που μας προσφέρουν ακόμη και σε ακριβά εστιατόρια. Και μετά ζητήστε από μια γιαγιά σ’ ένα ψαροχώρι να σας τηγανίσει μικρά ψάρια, όπως εκείνη ξέρει και όχι όπως της υποδεικνύουν οι “προχωρημένοι” συγγενείς της και θα δείτε τη διαφορά στη γλώσσα σας. Τραγανά εξωτερικά και μέσα αφράτα και το αλάτι λες και το έχει υπολογίσει με τον θεοδόλιχο.

Όμως τα ελληνικά εστιατόρια δεν έχουν ελληνική κουζίνα, γιατί οι μάγειροι στις σχολές μας (του Ε.Ο.Τ. παρακαλώ) δεν τη διδάσκονται. Βάζουν, λοιπόν, έτοιμη σάλτσα ντομάτας στα λαδερά φασολάκια, επειδή νομίζουν ότι τους προσθέτει νοστιμιά. Έτσι, βεβηλώνουν ένα σπάνιο πιάτο κι έπειτα ρωτούν γιατί δεν μας άρεσε. Οι ίδιοι όμως πηγαίνουν στο σπίτι και τρώνε τα φασολάκια που μαγείρεψε η μητέρα τους.

Το ελληνικό φαγητό έχει ύφος, φως, αρώματα και απέριττη αισθητική. Όπως και η κλασική ελληνική τέχνη. Αυτό δεν το μελέτησα στα γραπτά. Το είδα με τα μάτια μου, το γεύτηκα σε εκατοντάδες σπίτια που επισκέφθηκα, για να καταγράψω αυτήν ακριβώς την παράδοση. Η ρύθμιση της γεύσης από τις ανυποψίαστες δέσποινες είναι μια καλά επεξεργασμένη αλληλουχία εσωτερικών κινήσεων, που δεν ξέρουν να την εξηγήσουν. Τη βιώνουν, την αναγνωρίζουν, την επιτυγχάνουν, πάντοτε με την ίδια σιγουριά.

Είναι καιρός να μοιραστούμε μαζί τους την εμπειρία τους, να κλέψουμε την τέχνη τους”, όπως λένε οι μάγειροι, σώζοντας και πολύτιμα κομμάτια του πολιτισμού μας. Είναι καιρός να γνωρίσουμε τη διαύγεια και τη σαφήνεια της ελληνικής γεύσης σε αυτούς τους πονηρούς καιρούς που γέμισαν το πιάτο μας σκουπίδια.

(Άρθρο, συντομευμένο και διασκευασμένο, της Ε. Βουτσινά, στην εφημερίδα “Η Καθημερινή” 27.6.99)

α) Να αναγνωρίσετε τον τρόπο ή τους τρόπους πειθούς στο κείμενο (επίκληση της λογικής, του συναισθήματος, του ήθους του πομπού ή και του δέκτη, επίθεση στο ήθος του αντιπάλου). Να σημειώσετε τις λέξεις και φράσεις που οριοθετούν τον τρόπο ή τους τρόπους πειθούς που αναγνωρίσατε.

β) Να αναγνωρίσετε τα είδη των τεκμηρίων στο ανωτέρω κείμενο, σημειώνοντας τις λέξεις και φράσεις με τις οποίες αρχίζουν και τελειώνουν δίπλα στον χαρακτηρισμό τους.

γ) Η συλλογιστική πορεία είναι επαγωγική ή παραγωγική; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

δ) Να εντοπίσετε τις γενικεύσεις στην 3η, 4η και 5η παράγραφο, να τις αντιγράψετε στο φύλλο απάντησης και να τις αξιολογήσετε: στηρίζεται καθεμιά από αυτές σε επαρκή στοιχεία και επομένως είναι επιτρεπτή, ή πρόκειται για επισφαλή και βεβιασμένη γενίκευση;

ε) Να επιλέξετε μία από τις γενικεύσεις που θεωρήσατε βεβιασμένες και να τις τεκμηριώσετε, παρέχοντας παραδείγματα ή και επιχειρήματα, ώστε να τις ενισχύσετε.

στ) Σε ένα δοκίμιο 500 περίπου λέξεων, να υποστηρίξετε τη σκοπιμότητα της μελέτης και αξιοποίησης κάποιου στοιχείου της ελληνικής παράδοσης (λ.χ. της μουσικής, του χορού, της αρχιτεκτονικής, της λαϊκής τέχνης). Να υποθέσετε ότι το κείμενό σας θα αποτελέσει την ομιλία σας σε πολιτιστική σχολική εκδήλωση αφιερωμένη στην παράδοση του τόπου μας.

ΙΙΙ.Α.4. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β (ένα περισσεύει). Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.

Πώς θέλει ο Χίτλερ τη διαπαιδαγώγηση των νέων

Η διαπαιδαγώγησή μου είναι σκληρή. Η αδυναμία πρέπει να διώχνεται με μαστίγιο. Στα σχολεία μου θα ανδρωθεί μια νεολαία που θα αλλάξει τον κόσμο. Θέλω μια νεολαία απότομη και σκληρή. Η νεολαία οφείλει να συγκεντρώνει όλα αυτά τα στοιχεία. Πρέπει να υπομένει τον πόνο. Δεν πρέπει να υπάρχει σ’ αυτήν κανένα ίχνος αδυναμίας ή τρυφερότητας. Το ελεύθερο και υπέροχο αγρίμι πρέπει να ξαναλάμψει στα μάτια της. Δυνατή και όμορφη, έτσι ονειρεύομαι τη νεολαία μου. Θα είναι ικανή να πραγματοποιεί όλες τις φυσικές ασκήσεις. Θέλω να δημιουργήσω μια αθλητική νεολαία. Αυτός είναι ο πρώτος και κυριότερος στόχος. Έτσι θα κατορθώσω να εξαλείψω χιλιετηρίδες ανθρώπινης υποτέλειας. Έτσι θα έχω μπροστά μου τον καθαρό και ευγενικό καρπό της φύσης. Έτσι θα αναδημιουργήσω τον άνθρωπο. Δε θέλω πνευματική καλλιέργεια. Η επιστήμη θα διέφθειρε τη νεολαία μου. Αυτό που θα προτιμούσα είναι ό,τι μαθαίνει να το εφαρμόζει στο παιχνίδι. Αλλά οφείλει να μάθει να αυτοκυριαρχείται. Θέλω να μάθει να νικά, και στις σκληρότερες δοκιμασίες, το φόβο και το θάνατο. Αυτό είναι το ύψιστο κατόρθωμα μιας ηρωικής νεολαίας, απ’ αυτή θα ξεπηδήσει ο ελεύθερος άνθρωπος, μέτρο και κέντρο του κόσμου, ο άνθρωπος δημιουργός, ο άνθρωπος Θεός. Στο σχολείο μου θα λατρεύεται η εικόνα του ωραίου και αυτοκυρίαρχου ανθρώπου.

(Απόσπασμα από το βιβλίο του Ράουσιγκ Συνομιλίες με τον Χίτλερ. Παρατίθεται στο βιβλίο των Σκουλάτου Β., ∆ημακόπουλου Ν. και Κόνδη Σ., Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη, τεύχος Γ΄, Γ΄ Λυκείου, Ο.Ε.∆.Β., σ. 187)

α) Παρατηρήστε τη συχνότητα με την οποία χρησιμοποιούνται οι ρηματικοί τύποι «πρέπει» και «οφείλει». Εξετάστε αν τα επιχειρήματα που τεκμηριώνουν αυτή τη δεοντολογία είναι ισχυρά και δικαιολογήστε την απάντησή σας.

β) Παρατηρήστε τη χρήση του α΄ ρηματικού προσώπου. Τι αποκαλύπτει σχετικά με τις προθέσεις ή και τον χαρακτήρα του ομιλητή;

γ) Να εντοπίσετε τις έννοιες που παραποιούνται και τις αξίες που στρεβλώνονται.

δ) Ποια ή ποιες είναι οι κατευθύνσεις της παιδείας τις οποίες φοβάται ο

ε) Να ετοιμάσετε μία ομιλία, περίπου 400 λέξεων, για τη Βουλή των Εφήβων, στην οποία θα αναπτύσσετε (παραγωγικά) το όραμα και τις προτάσεις σας για τις αρχές και τον προσανατολισμό της παιδείας που θα επιθυμούσατε να απολαύσουν τα παιδιά σας. Σ’ αυτή την ομιλία επικαλείσθε τη λογική αλλά και το συναίσθημα των ακροατών σας και χρησιμοποιείτε ως εναρκτήριο αξίωμα τη ρήση του Ρ. Ρούφου (από το βιβλίο Μεταμορφώσεις του Αλάριχου, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1971): Χρέος του δημοκράτη είναι να συντελέσει στην ανάπτυξη της παιδείας προς εκείνες ακριβώς τις κατευθύνσεις που φοβάται ο ολοκληρωτισμός.

Το τελειότερο όργανο που γνωρίζουμε σε ολόκληρο το Σύμπαν είναι τα 1.200 γραμμάρια της πολτώδους ουσίας η οποία βρίσκεται στριμωγμένη ανάμεσα στα οστά του κρανίου μας. Χρειάστηκαν κάπου 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια και συνάψεις περίπου 100 δισεκατομμυρίων νευρικών κυττάρων για να φθάσουμε σήμερα στο σημείο να αναρωτιόμαστε τι είναι συνείδηση, πώς σκεφτόμαστε, πώς λειτουργεί η μνήμη, πού και με ποιον τρόπο αποθηκεύονται οι τόσες εικόνες και οι ήχοι που πλημμυρίζουν τη ζωή μας; Τέλος, χρειάστηκαν όλα αυτά για να θέσουμε ίσως το πιο παράδοξο υπαρξιακό ερώτημα στον εαυτό μας: μπορούμε να ερμηνεύσουμε το μυαλό μας χρησιμοποιώντας το ίδιο το μυαλό μας; Είναι δυνατόν το υποκείμενο αυτής της διαδικασίας να αποτελεί ταυτόχρονα και το αντικείμενό της;

Είναι, απαντάει ο Δημήτρης Νανόπουλος, που πιστεύει ότι στον επόμενο αιώνα θα κατανοήσουμε τις λειτουργίες του εγκεφάλου. Τα τελευταία πέντε χρόνια η δουλειά του γνωστού καθηγητή Θεωρητικής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας και ακαδημαϊκού έχει επικεντρωθεί στη λειτουργία του εγκεφάλου και ειδικότερα στον μηχανισμό της μνήμης.

«Αυτό που μας διαφοροποιεί από τα ζώα -λέει- είναι η μνήμη. Χωρίς τη μνήμη δεν θα υπήρχε πολιτισμός. Γενικά ξέρουμε πώς λειτουργεί ο μηχανισμός της.

Εκείνο όμως που δεν ξέραμε ως τώρα είναι ποια φυσική διεργασία συντελείται μέσα στον εγκέφαλο. Με άλλα λόγια, ξέρουμε ότι για να έχουμε μνήμη είναι σαν να γυρίζουμε προς τα πίσω (rewind) κάποια ταινία, αλλά δεν ξέρουμε ακριβώς πώς αυτή η ταινία γυρίζει προς τα πίσω.»

Η βασική σκέψη στην οποία στηρίζει το θεωρητικό του μοντέλο ο κ. Νανόπουλος είναι η εξής: οτιδήποτε μπαίνει στο μυαλό μας με τη μορφή εξωτερικού σήματος κάπου εγγράφεται. Είναι το έγγραμμα των νευροβιολόγων. Για να εγγραφεί όμως κάποιο έγγραμμα, κάτι θα πρέπει να αλλάζει φυσικά και δομικά τον εγκέφαλό μας. Αυτές ακριβώς τις φυσικοχημικές αλλαγές του εγκεφάλου προσπαθούν να εντοπίσουν ο κ. Νανόπουλος και οι συνεργάτες του. Πρόκειται βασικά για μια φυσικοχημική αποκωδικοποίηση της λειτουργίας της μνήμης. Αυτές τις αλλαγές τις έχουν εντοπίσει στα βασικά συστατικά του κυτταροσκελετικού τού εγκεφάλου. Αυτά τα συστατικά είναι κυλινδρικά μικροσωληνίδια που έχει αποδειχθεί ότι είναι δομές διάδοσης πληροφορίας. Μεταξύ τους συνδέονται με κόμβους, όπως τα σύρματα ενός πλέγματος, με τη διαφορά ότι αυτοί οι κόμβοι αλλάζουν συνεχώς θέση δημιουργώντας νέες δομές και άρα σκέψη.

«Μπορούμε να παρομοιάσουμε τα μικροσωληνίδια με τις χορδές μιας κιθάρας. Κάθε φορά η νότα που ακούς εξαρτάται από τη θέση στην οποία θα έχεις βάλει τα δάκτυλά σου. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τα μικροσωληνίδια. Η πληροφορία που θα μεταδοθεί είναι διαφορετική αν η θέση των κόμβων είναι στη μία ή στην άλλη θέση. Έτσι, κάθε διάταξη αυτών των κόμβων πάνω στο πλέγμα των μικροσωληνιδίων αντιστοιχεί σε συγκεκριμένη πληροφορία. Η διάταξη αυτή αποκτά δομή και παραμένει εκεί ως «μνήμη». Η συγκεκριμένη αυτή μνήμη ανακαλείται κάθε φορά που έρχεται από έξω παρόμοιο σήμα, όχι αναγκαστικά ίδιο. Για να ανακαλέσει μια μνήμη ο ανθρώπινος εγκέφαλος αρκείται σε λίγες πληροφορίες και αυτή είναι η διαφορά του από τους υπολογιστές. Λ.χ., αν σε δω από μακριά, ακόμη και αν δεν σε διακρίνω καλά, ο εγκέφαλός μου χρειάζεται λίγες πληροφορίες για να σε αναγνωρίσει. Ένας υπολογιστής χρειάζεται να «δει» και την τελευταία παραμικρή λεπτομέρεια για να σε αναγνωρίσει.»

(Άρθρο, συντομευμένο και ελαφρά διασκευασμένο, του Ν. Γιώτη με τίτλο Εγκέφαλος: το απόλυτο μηχάνημα», στην εφημερίδα «Το Βήμα», 23.5.99)

α) Ο λόγος στο ανωτέρω κείμενο είναι κυρίως περιγραφικός, ερμηνευτικός ή αποδεικτικός; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

β) Γιατί, κατά τη γνώμη σας, ο λόγος είναι κυρίως περιγραφικός, ερμηνευτικός ή αποδεικτικός; Στην απάντησή σας να συνυπολογίσετε το είδος και τον σκοπό του κειμένου, το θέμα του, τον τίτλο του, καθώς και το είδος της ερευνητικής δραστηριότητας του επιστήμονα.

γ) Να σημειώσετε τις ειδικές λέξεις (ειδικό λεξιλόγιο) που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας.

δ) Ποιο είναι το βασικό ερώτημα που απασχολεί τον επιστήμονα στο ανωτέρω κείμενο;

ε) Ποιο είναι το ερώτημα που σας απασχολεί σχετικά με τον ανθρώπινο εγκέφαλο; Να αναπτύξετε και να εξηγήσετε το ενδιαφέρον σας σε μία παράγραφο των 100-120 λέξεων, χρησιμοποιώντας -όσο μπορείτε- ειδικό λεξιλόγιο.

Διαβάζουμε σε εθνολογικές μελέτες -και όχι στις λιγότερο σημαντικές- ότι ο άνθρωπος οφείλει τη γνώση της φωτιάς στο τυχαίο γεγονός ενός κεραυνού ή μιας πυρκαγιάς στη στέπα· ότι καθώς γίνονταν αυτά, η εύρεση ενός τυχαία ψημένου θηράματος του έδειξε πώς να μαγειρεύει την τροφή του· ότι η εφεύρεση της κεραμικής προέκυψε από μια χούφτα πηλού, ξεχασμένου στη φωτιά. Θα λέγαμε ότι αρχικά ο άνθρωπος ζούσε μέσα σ’ ένα είδος χρυσού αιώνα της τεχνολογίας, όπου οι εφευρέσεις μαζεύονταν με τέτοια ευκολία, όπως τα φρούτα και τα λουλούδια. Ο μόχθος της δουλειάς και τα φώτα της μεγαλοφυίας επιφυλάσσονται στον σύγχρονο άνθρωπο.

Αυτή η αφελής άποψη προέρχεται από την ολοκληρωτική άγνοια της πολυπλοκότητας και της ποικιλομορφίας των πράξεων που εμπεριέχονται και στις πιο στοιχειώδεις τεχνικές. Για να κατασκευάσουμε ένα τελεσφόρο εργαλείο από λαξευμένη πέτρα, δεν αρκεί να χτυπάμε την πέτρα πάνω στην πέτρα μέχρι να σπάσει: το αντιληφθήκαμε καλά όταν προσπαθήσαμε να ξανακατασκευάσουμε τους κυριότερους τύπους εργαλείων της προϊστορικής εποχής. Τότε –και παρατηρώντας επίσης την ίδια τεχνική στους ιθαγενείς οι οποίοι ακόμη την κατέχουν- ανακαλύψαμε πόσο περίπλοκες είναι οι απαραίτητες διαδικασίες που φτάνουν μερικές φορές μέχρι την προκαταρκτική κατασκευή πραγματικών «λαξευτικών εργαλείων»: σφυριά με αντίβαρο για να ελέγχουν την κρούση και την κατεύθυνσή της · συστήματα εξασθένισης των κραδασμών για να μη σπάει το κομμάτι. Χρειάζονται, λοιπόν, πάμπολλες γνώσεις για τον τόπο προέλευσης, τον τρόπο εξόρυξης, την αντοχή και τη σύνθεση των χρησιμοποιούμενων υλικών, η κατάλληλη μυϊκή άσκηση, η γνώση των «κινήσεων του χεριού» κλπ· με μια λέξη, μια πραγματική τελετουργία, η οποία, τηρουμένων των αναλογιών, αντιστοιχεί στις διάφορες φάσεις της εργασίας του μεταλλουργού.

Με τον ίδιο τρόπο, οι φυσικές πυρκαγιές μπορούν καμιά φορά να ψήσουν κάτι · αλλά πολύ δύσκολα μπορούμε να διανοηθούμε (εκτός από την περίπτωση των ηφαιστειακών φαινομένων, των οποίων η γεωγραφική κατανομή είναι περιορισμένη) ότι μπορούν να βράζουν κάτι ή να το ψήνουν στον ατμό. Όμως αυτές οι μέθοδοι μαγειρέματος είναι εξίσου οικουμενικές όσο και άλλες. Δεν υπάρχει λόγος, λοιπόν, να αποκλείουμε την πράξη της εφεύρεσης, η οποία υπήρξε σίγουρα απαραίτητη για τις τελευταίες αυτές μεθόδους, προκειμένου να εξηγήσουμε τις πρώτες.

Η κεραμική αποτελεί εξαιρετική περίπτωση διότι, σύμφωνα με μια πολύ διαδεδομένη πεποίθηση, τίποτε δεν είναι πιο απλό απ’ το να πλάσουμε ένα κομμάτι πηλού και να το σκληρύνουμε στη φωτιά. Ας δοκιμάσουμε. Πρώτα πρώτα πρέπει να ανακαλύψουμε πηλό κατάλληλο για ψήσιμο · εάν όμως γι’ αυτόν το σκοπό απαιτείται ένα πλήθος φυσικών συνθηκών, τότε καμιά δεν επαρκεί, διότι αν ο πηλός δεν αναμειχθεί μ’ ένα αδρανές σώμα επιλεγμένο ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, δεν δίνει, αφού ψηθεί, ένα δοχείο κατάλληλο για χρήση. Πρέπει να επεξεργαστούμε τις τεχνικές του πλασίματος οι οποίες επιτρέπουν να διατηρήσουμε το αριστοτέχνημά μας σε ισορροπία για μεγάλο χρονικό διάστημα και συνάμα να τροποποιήσουμε ένα πλαστικό σώμα που δεν «βαστιέται» · τέλος πρέπει ν’ ανακαλύψουμε τα ιδιαίτερα καύσιμα, τη μορφή του φούρνου, τον βαθμό θερμοκρασίας και τη διάρκεια του ψησίματος, τα οποία θα το καταστήσουν στερεό και αδιαπέραστο, για να μη διατρέχει κίνδυνο ραγίσματος, θρυμματισμού και παραμορφώσεων.

Όλες αυτές οι εργασίες είναι τόσο πολυάριθμες και τόσο περίπλοκες, ώστε η τύχη δεν μπορεί να τις εξηγήσει. Κάθε μια τους παρμένη ξεχωριστά δεν σημαίνει τίποτε, και μόνο ο συνδυασμός τους μέσα στη φαντασία, τον οποίο επιθυμούμε, αναζητούμε και δοκιμάζουμε πειραματικά, επιτρέπει την επιτυχία. Η τύχη υπάρχει αναμφίβολα, αλλά από μόνη της δεν φέρνει κανένα αποτέλεσμα. Εδώ και δυόμισι χιλιάδες χρόνια περίπου ο δυτικός πολιτισμός γνώριζε την ύπαρξη του ηλεκτρισμού -ο οποίος αναμφίβολα ανακαλύφτηκε τυχαία-, όμως αυτή η σύμπτωση έμεινε στείρα ως τις σκόπιμες και κατευθυνόμενες υποθέσεις των Αμπέρ (Ampére) και Φάρανταϊ (Faraday). Η τύχη δεν έπαιξε ρόλο μεγαλύτερο στην εφεύρεση του τόξου ή του αυτεπίστροφου (μπούμεραγκ), στη γένεση της γεωργίας ή της κτηνοτροφίας, απ’ όσο στην ανακάλυψη της πενικιλίνης, από την οποία άλλωστε δεν απουσίαζε, όπως γνωρίζουμε. Πρέπει, λοιπόν, να διακρίνουμε προσεκτικά τη μεταβίβαση μιας τεχνικής από μια γενιά στην άλλη, η οποία γίνεται πάντοτε με μια σχετική ευχέρεια χάρη στην καθημερινή παρατήρηση και εξάσκηση, από τη δημιουργία και τη βελτίωση των τεχνικών στο πλαίσιο κάθε γενιάς. Οι τελευταίες προϋποθέτουν πάντοτε την ίδια επινοητική δύναμη και τις ίδιες επίμονες προσπάθειες εκ μέρους μερικών ατόμων, όποια κι αν είναι η ιδιαίτερη τεχνική που επιδιώκουν. Οι κοινωνίες που ονομάζουμε πρωτόγονες δεν είναι λιγότερο πλούσιες απ’ ό,τι οι άλλες σε ανθρώπους σαν τον Έντισον (Edison) και τον Παστέρ (Pasteur).

(Από το βιβλίο του Κλωντ Λέβι - Στρως Φυλή και Ιστορία, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1995, σσ. 53-55)

α) Να διατυπώσετε τη βασική θέση του συγγραφέα καθώς και την άποψη ή τις απόψεις που προσπαθεί να ανασκευάσει.

β) Να βρείτε τη μέθοδο που ακολουθεί η συλλογιστική του πορεία (παραγωγική, επαγωγική). Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

γ) Να εντοπίσετε το τμήμα του κειμένου όπου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ειρωνεία. Να εξηγήσετε σε τι εξυπηρετεί η ειρωνεία αυτή. Να αναδιατυπώσετε αυτό το τμήμα, ώστε να μην είναι πλέον ειρωνικό, αλλά ουδέτερο και αποστασιοποιημένο.

δ) Να εντοπίσετε τα σημεία του κειμένου όπου ο λόγος γίνεται αναλυτικός. Να εξηγήσετε σε τι εξυπηρετεί αυτή η αναλυτικότητα.

ε) Αν ο ρόλος της τύχης στην ανάπτυξη της τεχνολογίας και της επιστήμης είναι τόσο μικρός, ποιο ρόλο νομίζετε ότι διαδραματίζει η τύχη στη ζωή των ανθρώπων; Να αναπτύξετε την άποψή σας σε 400 περίπου λέξεις, όπως θα την υποστηρίζατε σε έναν απαιτητικό συνομιλητή που έχει αντίθετη γνώμη από σας.

Είναι γενικώς αποδεκτό στους γιατρούς και τους ψυχολόγους ότι η συμπεριφορά μας μέσα στο αυτοκίνητο έχει τάσεις προς επιθετικότητα. Επίσης έχει αποδειχθεί πειραματικά σε ανθρώπους, αλλά και σε ζώα, ότι, αν περιοριστεί ο ζωτικός χώρος που τους χρειάζεται, αυξάνεται η επιθετικότητά τους. Και να το πούμε πιο απλά: αν κάποιος σάς κάνει σφήνα με το αυτοκίνητο και βρεθεί μπροστά σας ξαφνικά, αυτός προσβάλλει τον ζωτικό σας χώρο και η αντίδρασή σας θα είναι «φυσιολογικά» επιθετική! Μπορείτε όμως, όπως όλοι μας, να ξεπεράσετε αυτή τη επιθετικότητα. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να γίνουμε εμείς καλύτεροι, αλλά και να επηρεάσουμε θετικά το περιβάλλον μας.

Το πρώτο βήμα είναι να παρατηρήσουμε τον εαυτό μας σε συνθήκες οδήγησης στην πόλη. Αν δούμε κάτι που δεν μάς αρέσει καθόλου, θα πρέπει να προβληματιστούμε και να δοκιμάσουμε να το αλλάξουμε! Όχι μόνο για να βελτιώσουμε την κατάσταση στην κυκλοφορία αλλά και για να γίνουμε εμείς οι ίδιοι καλύτεροι. Γιατί δεν είμαστε διαφορετικοί στο τιμόνι απ’ ό,τι στη ζωή μας: ένας ευγενικός οδηγός είναι και ένας καλός και υπομονετικός πατέρας.

Το επόμενο στάδιο είναι να αντιμετωπίσουμε το κυκλοφοριακό χάος ως μία άσκηση ψυχραιμίας και αυτοπειθαρχίας. Δεν χρειάζεται να παρασυρόμαστε από τις συνθήκες που επικρατούν στο περιβάλλον μας. Αν όλοι ουρλιάζουν, κτυπούν τις κόρνες και ανεβαίνουν στα πεζοδρόμια, δεν μας βοηθάει να τους ακολουθήσουμε. Δεν λύνουν το πρόβλημα αυτές οι αντιδράσεις. Αντίθετα, το χειροτερεύουν και διαταράσσουν και την ψυχική μας κατάσταση. Από την άλλη πλευρά, είναι και σπάταλη ενέργειας.

Για να ξεπεράσετε τα δύσκολα, δοκιμάστε το χιούμορ, παίξτε στο κασετόφωνο απαλή μουσική, αποφύγετε να οδηγήσετε όταν είστε από πριν εκνευρισμένοι. Αν κάποιος σας «κλείσει», σας πάρει τη σειρά, σας συμπεριφερθεί ανάγωγα, μη δώσετε σημασία, μην περάσετε στην αντεπίθεση. Μπορεί απλώς να έκανε λάθος εκτίμηση ή να βρίσκεται σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση, ή και να σας προξενήσει ζημιά μεγαλύτερη από όση περιμένατε! Με όλα αυτά δεν σας συνιστούμε να γίνετε «πρόβατα», δεν ζητάμε να αποδεχθείτε τις κακές συνθήκες που επικρατούν στη χώρα μας, αλλά να διαφυλάξετε τη δική σας ισορροπία απέναντι στο χάος.

Η οδήγηση είναι κοινωνική εμπειρία, εξασκήστε λοιπόν την κοινωνικότητά σας με τον καλύτερο τρόπο. Ένας μόνο οδηγός που σέβεται τον εαυτό του και τους άλλους μπορεί να κάνει τη διαφορά, μπορεί να βελτιώσει τις συνθήκες κίνησης στην πόλη. Ναι! Και ο ένας κάνει τη διαφορά. Δείτε το σαν την προσωπική σας συμβολή στην κοινωνία μας. Εμείς δημιουργούμε το πρόβλημα, μη το ξεχνάτε! Εμείς είμαστε το περιβάλλον που ζούμε, εμείς καθορίζουμε το αποτέλεσμα. Από αύριο θα είναι όλα καλύτερα, έτσι δεν είναι;

1. Να εντοπίσετε τα χωρία του κειμένου, όπου ο συντάκτης προσπαθεί α) να εξηγήσει και β) να πείσει. Να προσδιορίσετε αυτά τα χωρία, σημειώνοντας τις λέξεις ή φράσεις με τις οποίες αρχίζουν και τελειώνουν.

2. Να διακρίνετε τα γλωσσικά μέσα με τα οποία ο συντάκτης επιχειρεί να πείσει (π.χ. έγκλιση ρήματος, σημεία στίξης, επαναλήψεις λέξεων ή και συντακτικών σχημάτων).

3. Σε ποιο σημείο του κειμένου έχουμε επίκληση σε αυθεντία και ποια άλλα είδη τεκμηρίων παρατηρείτε στο κείμενο; Να προσδιορίσετε τα αντίστοιχα χωρία σημειώνοντας τις λέξεις ή φράσεις με τις οποίες αρχίζουν και τελειώνουν.

4. Εκτός από την περίπτωση με την οποία ασχολείται το κείμενο υπάρχουν και άλλες καταστάσεις τις οποίες θα χρησίμευε να τις αντιμετωπίσουμε με ψυχραιμία και χιούμορ. Να υποστηρίξετε αυτήν τη χρησιμότητα για μία από αυτές τις καταστάσεις σε μία παράγραφο 100 περίπου λέξεων, χρησιμοποιώντας κάποιο είδος τεκμηρίου (π.χ. παράδειγμα, δεδομένα έρευνας). Το κείμενο θα δημοσιευτεί στη μόνιμη στήλη με τίτλο «Συμβουλές για μια καλύτερη ζωή» στη σχολική εφημερίδα.