ΕΘΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ

■ Παρατηρεί ο Αλέξανδρος Δελμούζος: "Υπερτίμηση του εαυτού μας, εθνικό μονοπώλιο κάθε αρετής, ξιπασμός εθνικός, αδιαφορία ή υποτίμηση και πιο πολύ περιφρόνηση των άλλων, μίσος ή εκδίκηση, αυτό ήταν συχνότατα το κύριο περιεχόμενο της εθνικής αγωγής". Είναι, όπως ξέρετε, ίσως, μια παρατήρηση ρεαλιστική• πρόκειται για μια πραγματικότητα που ταλάνιζε και ταλανίζει όλους τους λαούς. Γι' αυτό και όλοι μαζί είναι ανάγκη να κάνουν παράλληλα βήματα, συγχρόνως, για να απεγκλωβιστούν από τα δεσμά της εθνικής αγωγής αυτού του είδους.

Αυτό είναι αλήθεια. Όπως αλήθεια είναι ότι η εθνική αγωγή στα ολοκληρωτικά καθεστώτα αποκτούσε, και αποκτά, τη διάσταση της απροκάλυπτης προπαγάνδας. Στις περιπτώσεις αυτές δε μιλούμε πια για εθνική αγωγή. Δε μιλούμε καν για αγωγή ή για παιδεία. Μιλούμε για ανεπίτρεπτη προπαγάνδα, για βάναυση κακομεταχείριση των παιδιών από το ίδιο το κράτος, για καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κι αυτό θα δοκιμάσουμε να προσεγγίσουμε τώρα.

■ Σε προηγούμενη συζήτηση μας (σ. 221) προσπαθήσαμε να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο ο Μπρεχτ αποδιάρθρωνε τα ναζιστικά κείμενα και έφερνε στο φως την αλήθεια που αυτά περίτεχνα συσκότιζαν. Δεν θα ζητούσαμε, βέβαια, για ευνόητους λόγους, να κάνετε κι εσείς το ίδιο στα παρακάτω κείμενα. Αν και θα μπορούσατε να το δοκιμάσετε, εφόσον αυτό σας ευχαριστούσε. Σας προτείνουμε, ωστόσο, να τα μελετήσετε προσεκτικά ως προς τα περιεχόμενα και τη γλώσσα τους.

Από αυτά, τα κείμενα I, III, V είναι ανθολογημένα από ελληνικό σχολικό αναγνωστικό, το οποίο διδασκόταν στο δημοτικό σχολείο κατά την περίοδο της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά (1936-1940)• τα άλλα τρία (II, IV, VI) είναι παρμένα από αλβανικό αναγνωστικό του δημοτικού σχολείου, το οποίο διδασκόταν σε ελληνόπουλα της Αλβανίας κατά την περίοδο της δικτατορίας, την οποία είχε επιβάλει σ' αυτήν τη χώρα ο Ενβέρ Χότζια αμέσως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Από την πρώτη κιόλας επαφή σας με τα κείμενα θα διαπιστώσετε ότι ελληνικά και αλβανικά μοιάζουν μεταξύ τους όπως οι σταγόνες του νερού. Είναι, άλλωστε, όλα, ανεξάρτητα από εθνικότητα, διαποτισμένα από το πνεύμα του ολοκληρωτισμού. Τα περιεχόμενα τους συγκροτούνται από θέματα (καθεστωτικές επετειακές γιορτές και πανηγύρεις, προγραμματισμός και δημιουργία έργων, ύμνοι εγκωμιαστικοί του καθεστώτος κτλ.) κοινά και προσφιλή σε όλα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, και χαρακτηρίζονται από τον τρόπο με τον οποίο οι δικτατορίες περνούν με την προπαγάνδα τη βούληση τους και προβάλλουν τα "έργα" τους. Η γλώσσα τους, πάλι, διακρίνεται από γλυκερούς τόνους, δογματικότητα, ύποπτο εθνικισμό, επίμονη ηθικολογία, διακρίνεται δηλαδή από τα γνωρίσματα της εξουσιαστικής γλώσσας. Προσέξτε ιδιαίτερα την υποκριτικά και παραπλανητικά φιλική και οικεία γλώσσα με την οποία εκφράζονται και κολακεύουν τους λαούς οι δικτατορίες, ενώ είναι γνωστό ότι δεν τους σέβονται, αφού, για να επικρατήσουν, καταλύουν τα δημοκρατικά τους δικαιώματα και όχι μόνον αυτά.

► Ειδικότερα στο κείμενο "4η Αυγούστου") συζητήστε:

■             τι νομίζετε ότι επιδιώκουν οι δικτατορίες με τις εορταστικές εκδηλώσεις τις οποίες, όπως έχει παρατηρηθεί, οργανώνουν συχνά- ιδιαίτερα δείτε:

■             την επίδραση που μπορούν αυτές να ασκήσουν στις παιδικές ψυχές•

■             πόσο φανταχτερό και πόσο αγνό προβάλλει το εορταστικό σκηνικό τους, και δοκιμάστε να σύρετε την αυλαία, για να δείτε τι κρύβεται πίσω από αυτό και κάτω από τα αθώα λόγια γονέων και παιδιών

■             με πόση ευκολία η δικτατορία παραμερίζει την παιδεία και εισβάλλει στο σχολείο, για να χρησιμοποιήσει χωρίς δισταγμό τον νέο άνθρωπο. Σταθείτε ιδιαίτερα στα σημεία:

* " Ήρθε ένας αρχηγός, ο Μεταξάς, και είπε: Έξω... πραγματικά Ελληνόπουλα" του κειμένου I, και

■             την προβολή του δικτάτορα και τον αφανισμό όλων των άλλων

■             την ιδιαίτερη σχέση που επιδιώκουν οι δικτατορίες να δημιουργήσουν ανάμεσα στον δικτάτορα και στους νέους

■             τον αυθαίρετο τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται το παρελθόν της Χώρας, για να υπηρετήσει τη νέα κατάσταση.

4η ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ

-               Μητέρα, λέει ο Γιώργος μπαίνοντας στο σπίτι λαχανιασμένος, σήμερα όλα τα σπίτια και τα καταστήματα γέμισαν από σημαίες. Οι δρόμοι φαίνονται σα δάση γαλανόλευκα. Γιατί, μητέρα;

-               Μα δεν το ξέρεις πως αύριο έχομε μια μεγάλη γιορτή;

Σε λίγο θα φέρη κι ο πατέρας σου μια Σημαία να την κρεμάσωμε στην ταράτσα μας. Τα μπαλκόνια και τα παράθυρα όλης της Ελλάδας θα είναι αύριο σημαιοστολισμένα.

-               Γιατί, μητέρα; ρωτά και πάλι ο μικρός Γιώργος.

-               Εγώ, το ξέρω, μητέρα, πετάγεται ο μεγαλύτερος αδερφός, ο Τάκης.

-               Πες του λοιπόν εσύ, Τάκη, λέει η μητέρα.

-               Σαν αύριο, λέγει ο Τάκης, δηλ. στις 4 Αυγούστου 1936, έγινε ένα μεγάλο Θαύμα. Ηρθε ένας Αρχηγός, ο Μεταξάς και είπε Έξω όλοι εκείνοι, που δεν ξέρουν τι θα ειπή να κάμουν καλό στην Πατρίδα τους! Τώρα θα κυβερνήσω εγώ και θα βάλω κάθε πράμα στη θέση του. Μαζί με το Βασιλιά μας θα κάμω την Ελλάδα μεγάλη. Θα κάμω τα παιδιά της πραγματικά Ελληνοπούλα.

-               Βέβαια, λέει η μητέρα, αυτό είναι. Γι' αυτό αύριο θα γίνη μεγάλο πανηγύρι στην Αθήνα. Απ' όλη την Ελλάδα θα μαζευτούν παιδιά της Νεολαίας και αντιπρόσωποι απ' όλες τις γωνίες, για να χαιρετήσουν τον Αρχηγό μας. Η 4η Αυγούστου άλλαξε την όψη της Ελλάδας. Θα τη θυμούμαστε μ' ευγνωμοσύνη και κάθε χρόνο θα τη γιορτάζωμε ακόμη καλύτερα. Εσείς, μάλιστα τα παιδιά πρέπει να γιορτάζετε με μεγαλύτερη χαρά, γιατί ο Αρχηγός μας εσάς αγαπάει περισσότερο και θέλει να γίνετε, όταν μεγαλώσετε, πραγματικοί Έλληνες σαν τους προγόνους μας, για να δοξάσετε την Πατρίδα μας.

σ. 244-245