|
| |
φιλοσοφία
|
|
ΡΕΝΕ ΝΤΕΚΑΡΤ |
|
|
|
|
|
|
|
|
ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ |
ΑΝΘΡΩΠΟΣ |
ΘΕΟΣ |
|
|
αποτελείται από δύο διαφορετικές οντότητες |
-
έχουμε στη
συνείδηση μας την ΙΔΕΑ της ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑΣ.
-
Άρα την
υπαγόρευσε ένα τέλειο ΟΝ, ο ΘΕΟΣ.
-
Η ΥΠΑΡΞΗ είναι
ΙΔΙΟΤΗΤΑ του τέλειου ΟΝΤΟΣ, του ΘΕΟΥ.
(όπως η ύπαρξη τριών γωνιών είναι χαρακτηριστικό του τριγώνου)
-
Άρα ο ΘΕΟΣ
υπάρχει.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
-
αμφιβάλλω
για τον
εξωτερικό κόσμο
-
αμφιβάλλω
για το σώμα μου
-
δε μπορώ να
αμφιβάλλω
για το ότι αμφιβάλλω
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ΣΩΜΑ και ΨΥΧΗ συνδέονται με το ΚΩΝΑΡΙΟ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
τότε επιθυµούσα να ασχοληθώ µόνο µε την αναζήτηση της
αλήθειας, σκέφτηκα ότι έπρεπε να κάνω εντελώς το αντίθετο και να
απορρίψω ως απόλυτα ψευδές καθετί στο οποίο θα µπορούσα να
φανταστώ την παραµικρή αµφιβολία, για να δω αν θα έµενε καθόλου
ύστερα από αυτά κάτι που να πιστεύω και που να είναι τελείως
αδιαµφισβήτητο. Έτσι, επειδή οι αισθήσεις µάς απατούν καµιά φορά,
θέλησα να υποθέσω ότι δεν υπήρχε τίποτε που να είναι έτσι όπως µας
κάνουν να το φανταζόµαστε· και επειδή υπάρχουν
άνθρωποι που κάνουν λάθη καθώς συλλογίζονται, έστω κι
όταν εγγίζουν τα απλούστερα θέµατα της γεωµετρίας,
και κάνουν σε αυτά παραλογισµούς, απέρριψα ως ψευδείς
όλους τους λόγους που είχα χρησιµοποιήσει
προηγουµένως ως αποδείξεις· και τέλος, σκεπτόµενος
ότι όλες αυτές οι ίδιες σκέψεις που κάνουµε ξύπνιοι µπορούν
να µας έρθουν όταν κοιµόµαστε, χωρίς όµως και να
είναι καµιά τους αληθινή, αποφάσισα να υποθέσω ότι
δέχοµαι πως όλα τα πράγµατα που είχαν ποτέ µπει στο
πνεύµα µου δεν ήταν περισσότερο αληθινά από τις
ψευδαισθήσεις των ονείρων µου.
Αλλά αµέσως πρόσεξα ότι, την ώρα που ήθελα να σκεφτώ πως όλα
είναι ψεύτικα, έπρεπε αναγκαστικά εγώ που το σκεπτόµουν να είµαι
κάτι· και παρατηρώντας ότι αυτή η αλήθεια: «σκέπτοµαι άρα υπάρχω»
ήταν τόσο στέρεη και τόσο ασφαλής, ώστε όλες οι πιο παράδοξες
υποθέσεις των Σκεπτικών δεν µπορούσαν να την κλονίσουν, έκρινα
ότι µπορούσα να τη δεχτώ χωρίς δισταγµό ως την πρώτη αρχή της
φιλοσοφίας που ζητούσα. |
|
|
R. Descartes, Λόγος για τη Μέθοδο, Κεφάλαιο ΙV
|
|
|
|
| |
|
Σε ένα πολύ προσωπικό σημείωμα, που δεν αποχωριζόταν ποτέ, ο
Πασκάλ διακρίνει τον Θεό του Αβραάμ, του Ισαάκ και του Ιακώβ από τον Θεό των
φιλοσόφων και των επιστημόνων. Η διάκριση ωστόσο δεν φαίνεται να είναι
εύκολη στην εφαρμογή της ούτε για τον ίδιο τον Πασκάλ, καθώς σε μια διάσημη
αποστροφή των Σκέψεων στρέφεται εναντίον του Καρτέσιου, στον οποίο δεν
συγχωρεί ότι αναγκάστηκε να χρησιμοποιήσει τον Θεό στην αρχή, για να τον
ξεχάσει στη συνέχεια. Παρά την πρακτική και θεωρητική δυσκολία της διάκρισης,
που συχνά μοιάζει ανυπέρβλητη, θα δοκιμάσω να συγκεντρώσω την προσοχή μου
στην ιδέα του Θεού που επεξεργάστηκαν ορισμένοι φιλόσοφοι, των οποίων το
έργο στάθηκε κρίσιμο για την ιστορία της νεότερης σκέψης.
Αν περιγράψουμε τη φιλοσοφία ως αποδεικτικό λόγο που ορίζει τις τεχνικές και
τα αντικείμενά του πέρα από την περιοχή της αποκάλυψης, ο πρώτος σταθμός στα
νεότερα χρόνια είναι ο Καρτέσιος, γιατί στη φιλοσοφία του κάνει την εμφάνισή
της μια καινούργια ιδέα του Θεού. Η ιδέα αυτή αρθρώνεται στις καρτεσιανές
αποδείξεις για την ύπαρξη του Θεού και ειδικά στην απόδειξη που ο Καντ θα
ονομάσει οντολογική. Στην πιο συνοπτική της διατύπωση, η καρτεσιανή απόδειξη
μπορεί να πάρει την ακόλουθη μορφή: ο Θεός είναι τέλειος· η ύπαρξη είναι
τελειότητα· συνεπώς ο Θεός υπάρχει. Η σημασία της απόδειξης, τουλάχιστον σε
πρώτη ματιά, βρίσκεται στην ιδέα του Θεού ως τέλειου όντος, στο μέτρο
ακριβώς που η ιδέα αυτή δεν είναι απαραίτητο να αποτελεί δεδομένο της πίστης
αλλά την ανακαλύπτω με τον λόγο στο πνεύμα μου. |
|
|
Γεράσιμος Βώκος, Σε ποιον Θεό πιστεύουν οι φιλόσοφοι, ΤΟ
ΒΗΜΑ , 25-12-1999 |
|
|
|
| |
|
Ιδρυτής της νεότερης φιλοσοφίας, και τούτο κατά γενική
σχεδόν ομολογία, θεωρείται ο Καρτέσιος (1596-1650). Μάλιστα, σύμφωνα με τον
Χέγκελ, δεν πρόκειται απλώς για ιδρυτή αλλά για κανονικό ήρωα ο οποίος
τόλμησε να ξαναπάρει τα πράγματα από την αρχή. Είναι αλήθεια ότι ο Καρτέσιος
ξεκινά τη φιλοσοφία του από μηδενική βάση. Τούτο σημαίνει ότι με μια
εντυπωσιακή πράγματι χειρονομία παραμερίζει όλη την προηγούμενη σχολαστική
φιλοσοφία και προχωρά στην άρθρωση ενός καινοτόμου φιλοσοφικού λόγου, με
κεντρικό άξονα την πίστη στην ικανότητα του ανθρώπινου λογικού. Ο Καρτέσιος
ισχυρίζεται ότι η μαθηματική μέθοδος είναι το πρότυπο της ασφαλούς γνώσης
των πραγμάτων στο σύνολό τους. Με εκκίνηση τη μέθοδο της ριζικής αμφιβολίας,
η οποία θα καταλήξει στην πρώτη αδιαμφισβήτητη αλήθεια, το «cogito ergo
sum», καθίσταται δυνατή, μέσω των σαφών και ευκρινών ιδεών, η θεμελίωση ενός
επιστημονικού λόγου που τείνει να αγκαλιάσει όλες τις πτυχές της ανθρώπινης
γνώσης και δράσης.
Η μεταφυσική αναζήτηση στην καρτεσιανή φιλοσοφία προσπαθεί να απαντήσει σε
δύο κυρίως ερωτήματα. Το πρώτο μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: αν έχω μια σαφή
και ευκρινή ιδέα, η οποία είναι αληθής σύμφωνα με τις εσωτερικές απαιτήσεις
του λόγου, υπάρχει άραγε κάποιο πραγματικό ον που να ανταποκρίνεται σ' αυτήν;
Η απάντηση είναι καταφατική, διότι πρόκειται ακριβώς για τον εαυτό μου, ο
οποίος υπάρχει όπως ακριβώς τον νοώ: εγώ σκέφτομαι και, εφόσον σκέφτομαι,
υπάρχω. Το δεύτερο ερώτημα αφορά το αν οι σαφείς και ευκρινείς ιδέες μου
έχουν αντίκρυσμα στην πραγματικότητα, δηλαδή αν ό,τι μου δείχνει καθαρά ο
λόγος μου αποτελεί έκφραση ενός καθολικού λόγου ή αν πρόκειται απλώς για
υποκειμενική κρίση. Η απάντηση είναι και εδώ καταφατική, επειδή την εγγυάται
ο ίδιος ο Θεός: ο λόγος μου, στο μέτρο που εκφράζει σαφείς και ευκρινείς
ιδέες, δεν μπορεί παρά να είναι ορθός. Ετσι, με την απόδειξη της ύπαρξης του
Θεού, ο Καρτέσιος πετυχαίνει την εγκυρότητα κάθε λογικής απόδειξης, ώστε να
θεμελιωθεί αναμφίβολα η πλήρης αντιστοιχία μεταξύ των ορθολογικών ιδεών μας
και των νόμων της φύσης. Κατά συνέπεια ακολουθώντας τους κανόνες του ορθού
λόγου η σκέψη μας μπορεί να γνωρίσει το πραγματικό. Σε τι συνίσταται όμως η
πραγματικότητα; Σε δύο υποστάσεις ή ουσίες: την έκταση (χώρος, υλικά σώματα)
και τη νόηση (ψυχή, νους, ιδέες). Αυτός είναι επιγραμματικά ο περίφημος
καρτεσιανός δυϊσμός. Με την έννοια αυτή ο άνθρωπος ορίζεται ως ένωση δύο
υποστάσεων, σώμα-ψυχή, οι οποίες βρίσκονται σε αλληλεπίδραση μεταξύ τους, με
το ψυχικονοητικό στοιχείο να κατέχει πάντως προνομιακή θέση. Σ' αυτή τη θέση
εξάλλου ο Καρτέσιος αποδίδει την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου, το
αυτεξούσιο: ως προς την ελευθερία του ο άνθρωπος αποτελεί τρόπον τινά
μικρογραφία του Θεού. |
|
|
Αρης Στυλιανού, ο καρτεσιανός
δυϊσμός, ΤΟ ΒΗΜΑ , 19-11-2000 |
|
φιλοσοφία
|
