Ο ΝΙΤΣΕ ΚΑΙ Ο ΝΑΖΙΣΜΟΣ

Τίποτε δεν έχει προκαλέσει μεγαλύτερη φθορά στον Νίτσε από τους υποτιθέμενους δεσμούς του με τον ναζισμό. Ναζιστές, όπως ο Αλφρεντ Μπόιμλερ, καθηγητής φιλοσοφίας στο Βερολίνο, προσπάθησαν να κατατάξουν τον Νίτσε μεταξύ των προαγγέλων του ναζισμού. Νιτσεϊκές φράσεις έξω από το κείμενο τους -«το ξανθό θηρίο», «βούληση για δύναμη» κ.ά.- μπορεί να ακούγονται αρκετά ναζιστικές. Ωστόσο, διανοητές ανόμοιοι μεταξύ τους, όπως ο Χέγκελ, ο Σοπενχάουερ, ακόμα και ο Καντ, αυτός ο στύλος του Διαφωτισμού, είχαν παρόμοια τύχη. Μια ματιά μόνο σε αυτά που έγραψε ο Νίτσε για το Β' Ράιχ δείχνει τι θα είχε σκεφτεί για το Γ Ράιχ ο συγγραφέας ο οποίος θαύμαζε τη γαλλική κουλτούρα και μισούσε τόσο τους συμπατριώτες του, ώστε ισχυριζόταν πως ήταν Πολωνός. Πάνω απ' όλα, ο Νίτσε θα καταφρονούσε τη συμπεριφορά των ναζί απέναντι στους προσφάτως χειραφετημένους Εβραίους της Ευρώπης. Ο Νίτσε θαύμαζε τον Σπινόζα, τον πρώτο Εβραίο-ιδιοφυΐα που ξέφυγε από το γκέτο· θεωρούσε τον (Εβραίο) Χάινριχ Χάινε, με τη «θεϊκή του μοχθηρία, χωρίς την οποία δεν μπορώ να συλλάβω το τέλειο», τον μεγαλύτερο γερμανό ποιητή του δεκάτου ενάτου αιώνα, κατατάσσοντας με μετριοφροσύνη τον εαυτό του δεύτερο· ήξερε πως ο αγαπημένος του Μπιζέ είχε εβραίους προγόνους· και επαινούσε τον Όφενμπαχ, τον εβραίο συνθέτη οπερέτας, ως «τον πιο επιτηδευμένο και χειμαρρώδη σάτυρο που ως μουσικός ακολουθεί τη μεγάλη παράδοση». Στο Ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο (1878) επιτέθηκε ανοιχτά στο γερμανικό αντισημιτισμό. Σχεδόν τα τελευταία του λόγια ενώ κυλούσε στην παραφροσύνη, το 1889, ήταν: «θα βάλω να σκοτώσουν όλους του αντισημίτες». Σε προσωπικό επίπεδο, ο καλύτερος φίλος του για σχεδόν μια δεκαετία ήταν ο εβραίος Πάουλ Ρέε, ο άνθρωπος που κατέστρεψε τη μοναδική του ευκαιρία για ρομαντική ευτυχία με τη Λου Σαλομέ. Αν ο Νίτσε έτρεφε το παραμικρό ίχνος αντισημιτισμού, θα είχε βρει την ευκαιρία τότε να εκδηλωθεί. Όμως τίποτε τέτοιο δεν συνέβη.

Ωστόσο, αν ο Νίτσε απαλλάσσεται από τις κατηγορίες πως είναι αντισημίτης και νονός των ναζί, ο θαυμασμός του για «μεγάλους άντρες», όπως ο Ιούλιος Καίσαρας, ο Ναπολέων Α' και ο Καίσαρας Βοργίας, ο πιο αδίστακτος τύραννος της Αναγέννησης, παραμένει αμφιλεγόμενος. Υπαινίσσεται πως μπορεί να υπέβοσκε -όπως και στους συγγραφείς Λουίτζι Πιραντέλο, Έζρα Πάουντ και Γ. Μ. Γέιτς αργότερα- μια δυνάμει συμπάθεια για τον φασισμό, αυτόν τον οριακά λιγότερο απεχθή τύπο αντιδημοκρατισμού. 0 Μπενίτο Μουσολίνι, απρόσμενα μορφωμένος για δικτάτορας, διάβαζε Νίτσε, κάνοντας μότο του το Vivi Pericolosamente (ζειν επικινδύνως). Ωστόσο, παλιοί και νέοι δικτάτορες ποτέ δεν χρειάστηκαν πραγματικά τους φιλοσόφους, ενώ η πολιτική, καθ' ομολογίαν του ίδιου του Νίτσε, ήταν ένα κενό στη σκέψη του - κάποτε απεκάλεσε τον εαυτό του τον «τελευταίο απολιτικό Γερμανό». Ο Νίτσε ήταν σίγουρα ελιτιστής από κάθε άποψη: ο θαυμασμός του για «ανθηρές αριστοκρατίες» και η απόρριψη της ιουδαιοχριστιανικής (και στωικιστικής και βουδιστικής) ευσπλαχνίας για τον αδύναμο, προσδίδουν μια απωθητικά βάναυση αιχμή σε μερικά από τα γραπτά του. Αλλά αν στους θαυμαστές του Νίτσε περιλαμβάνονται συμπαθούντες τους ναζί, όπως ο Χάιντεγκερ, οι αριστεροί νιτσεϊκοί, όπως ο Χέρμπερτ Μαρκούζε, ο Καρλ Γιάσπερς ή ο Ζαν-Πολ Σαρτρ, είναι συντριπτικά περισσότεροι.

Nigel Rodgers, Mel Thompson, Αχ, αυτοί οι φιλόσοφοι, Μεταίχμιο, 2010, σ. 121-122