Μπαρούχ Σπινόζα [δύναμη και δίκαιο του καθενός και του πλήθους]

15. Έξαλλου, καθώς στην φυσική κατάσταση καθένας υπόκειται στο δικό του δίκαιο μόνο για όσο διάστημα μπορεί να προφυλάγεται από την καταπίεση των άλλων και ματαίως ένας μόνος του θα προσπαθούσε να προφυλαχθεί από όλους, προκύπτει ότι το φυσικό ανθρώπινο δίκαιο είναι χωρίς αντίκρισμα, έφοσον καθορίζεται από την δύναμη καθενός ξεχωριστά: υπάρχει μάλλον στην φαντασία παρά στην πραγματικότητα, αφού τίποτε δεν το κατοχυρώνει με ασφάλεια. Είναι βέβαιο πως καθένας είναι τόσο λιγότερο δυνατός, και συνεπώς έχει τόσο λιγότερο δίκαιο, όσο περισσότερους λόγους έχει να φοβάται. Ας προστεθεί ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να διατηρήσουν την ζωή τους και να καλλιεργήσουν το πνεύμα τους χωρίς αλληλοβοήθεια. Συμπεραίνουμε λοιπόν πως το δίκαιο της φύσης που προσιδιάζει στο ανθρώπινο γένος δεν νοείται παρά μόνον εκεί όπου οι άνθρωποι έχουν κοινή νομοθεσία: εκεί όπου μπορούν από κοινού να διεκδικούν εδάφη για να τα κατοικήσουν και να τα καλλιεργήσουν, να οχυρώνονται να αποκρούουν τις επιθέσεις και να ζουν σύμφωνα με την κοινή απόφαση όλων. Πράγματι, όσο περισσότερο ενώνονται κατ’ αυτόν τον τρόπο τόσο περισσότερο δίκαιο έχουν· και αν οι Σχολιαστικοί, εξαιτίας του ότι οι άνθρωποι, στην φυσική κατάσταση, δεν μπορούν καθόλου να υπόκεινται στο δικό τους δίκαιο, θέλουν να αποκαλούν τον άνθρωπο ζώο κοινωνικό, δεν τους προβάλλω καμία αντίρρηση.

16. Εκεί όπου οι άνθρωποι έχουν κοινή νομοθεσία και οδηγούνται σαν από ένα κοινό πνεύμα, είναι βέβαιο ότι καθένας έχει τόσο λιγότερο δίκαιο όσο δυνατότεροι από αυτόν είναι όλοι μαζί οι υπόλοιποι, πράγμα που σημαίνει ότι δεν έχει στην πραγματικότητα καθόλου δίκαιο φύσει, εκτός από ό,τι του παραχωρεί το κοινό δίκαιο· εξάλλου, είναι υποχρεωμένος να εκτελεί ό,τι τον προστάζει η κοινή συναίνεση όλων, ή ακόμη μπορεί να εξαναγκασθεί σ’ αυτό σύμφωνα με το δίκαιο.

17. Το δίκαιο που ορίζεται από την δύναμη του πλήθους συνήθως καλείται κράτος· και τούτο εδώ το κατέχει κατά τρόπο απόλυτο εκείνος που, με κοινή συναίνεση, έχει την μέριμνα για την πολιτεία, δηλαδή την μέριμνα να θεσπίζει, να ερμηνεύει και να καταργεί τους νόμους, να οχυρώνει τις πόλεις, να αποφασίζει σχετικά με τον πόλεμο και την ειρήνη κλπ. Εάν η μέριμνα αυτή ανήκει σε μια συνέλευση που αποτελείται από το πλήθος στο σύνολο του, τότε το κράτος καλείται δημοκρατία· αν αποτελείται μόνον από ορισμένους εκλεκτούς, αριστοκρατία· τέλος, αν η μέριμνα για την πολιτεία και, συνεπώς, η εξουσία ανήκει σε έναν τότε καλείται μοναρχία.

Μπαρούχ Σπινόζα, Πολιτική Πραγματεία (μτφρ. Α.Ι. Στυλιανού), Αθήνα: Πατάκης, 2003, σελ. 106-107