έξι παράγραφοι για τα μεγάλα έργα

(από το βιβλίο του Σπύρου Τζόκα «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το εγχείρημα του αστικού εκσυγχρονισμού, 1928-1932, Αθήνα: Θεμέλιο 2002)

Τα μεγάλα έργα της πεδιάδας της Θεσσαλονίκης επικυρώθηκαν με τη σύμβαση που υπογράφηκε μεταξύ του ελληνικού Δημοσίου και της εταιρείας «Foundation» τον Οκτώβριο του 1925, αλλά μέχρι το 1928 είχαν ελάχιστα προχωρήσει. Η εντατική κατασκευή των έργων άρχισε από τους πρώτους μήνες του 1929, ενώ κατά την τετραετία διατέθηκαν για τα έργα αυτά 9.940.786,78 δολάρια. Με τα χρήματα αυτά εκτελέστηκαν τα αποστραγγιστικά και αντιπλημμυρικά έργα της πεδιάδας της Θεσσαλονίκης, τα οποία απέδωσαν στην καλλιέργεια 177.000 στρέμματα γης: 55.000 στρέμματα από τα αποχετευτικά και αποστραγγιστικά έργα των λιμνών Αρτζάν και Αματόβου και 122.000 στρέμματα από τα αντιπλημμυρικά του Γαλλικού και του Αξιού. Στο ίδιο διάστημα άρχισε η αποξήρανση της λίμνης των Γιαννιτσών, κατασκευάστηκαν νέα σιδηροδρομική και νέα οδική γέφυρα επί του Αξιού και άλλες μικρότερες οδογέφυρες και σιδηροδρομικές γέφυρες.

σελ. 157

Τα μεγάλα αυτά έργα των πεδιάδων Θεσσαλονίκης, Σερρών και Δράμας έμελλε να αποδώσουν στην καλλιέργεια 1.265.000 στρέμματα, ενώ η ολική έκταση των δύο έργων ανερχόταν σε 3.763.000 στρέμματα.15 Τα έργα αυτά συμπληρώνονταν και από μια ευρύτατη εκστρατεία για την καταπολέμηση της ελονοσίας που μάστιζε τις περιοχές, καθώς και από άλλα έργα τεχνικής υποδομής (δρόμοι, σιδηρόδρομοι, λιμάνια), τα οποία αναβάθμισαν τη Βόρεια Ελλάδα. Έτσι, η Βόρεια Ελλάδα, εκτός από την εθνική ομοιογένεια που απέκτησε από την εγκατάσταση των μικρασιατών προσφύγων και την ανταλλαγή πληθυσμών, απέκτησε και τις δυνατότητες να απογειωθεί οικονομικά. Εξάλλου, η αναβάθμιση και η ανάπτυξη της Βόρειας Ελλάδας αποτελούσε προτεραιότητα για τον Ελ. Βενιζέλο για εθνικούς και οικονομικούς λόγους.

σελ. 157-158

Στην κατεύθυνση του εκσυγχρονισμού του κράτους εντάσσονταν και οι σημαντικές παρεμβάσεις της κυβέρνησης για τη βελτίωση των εθνικών και επαρχιακών δρόμων. Κατά τη διάρκεια της τετραετίας κατασκευάστηκαν σ' όλη σχεδόν τη χώρα 1.650 χιλιόμετρα δρόμων με σύγχρονο και άρτιο τρόπο. Για το μεγάλο αυτό έργο διατέθηκαν συνολικά 4.000.000 χρ. λίρες. Παρά τις αντιρρήσεις της αντιπολίτευσης, η οποία θεωρούσε ότι μέρος του ποσού αυτού έπρεπε να διατεθεί για την επισκευή των άθλιων επαρχιακών δρόμων,17 η κυβέρνηση προχώρησε σε νέες κατασκευές, αφήνοντας την επισκευή στις δυνατότητες του κρατικού προϋπολογισμού. Έτσι, και στον τομέα της οδοποιίας επιτελέσθηκε ένα σπουδαίο έργο, το οποίο λειτούργησε θετικά για το εμπόριο και τον τουρισμό της χώρας.

σελ. 158

Το πρόγραμμα της κυβέρνησης Βενιζέλου για την κατασκευή των μεγάλων έργων στηρίχτηκε, όπως προαναφέρθηκε, στον εξωτερικό δανεισμό, καθώς δεν υπήρχε άλλη λύση. Η παραγωγική, όμως, αξιοποίηση των δανείων, για πρώτη φορά από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, κατέστησε αυτά αποτελεσματικά και ουσιώδη για την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό του κράτους. Εξάλλου, η πτώχευση του κράτους το 1832 δεν οφειλόταν, όπως λέχθηκε, στην αντιπαραγωγική χρήση των δανείων, όπως οι προηγούμενες πτωχεύσεις, αλλά στους συναλλαγματικούς λόγους που προέκυψαν από την επίδραση της διεθνούς οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Στις επιπτώσεις, επίσης, της κρίσης αυτής στην Ελλάδα οφειλόταν και η καθυστέρηση των μεγάλων έργων, εξαιτίας της ελλιπούς χρηματοδότησης τους. Δεν πρέπει, τέλος, να μας διαφύγει της προσοχής η θετική επενέργεια των παραγωγικών αλλά και των άλλων μικρότερων δημοσίων έργων στη μείωση της ανεργίας, που απειλούσε την ελληνική κοινωνία στη διάρκεια του Μεσοπολέμου, καθώς ο πληθυσμός της Ελλάδας αυξήθηκε σημαντικά και η απορρόφηση του δεν ήταν εύκολη. Συνοψίζοντας το όφελος των παραγωγικών έργων αλλά και των δημοσίων, θα λέγαμε ότι αυτά αύξησαν το εθνικό εισόδημα με τη διεύρυνση της παραγωγικής βάσης της χώρας και βελτίωσαν την τεχνικο-οικονομική υποδομή αυτής. Έμμεσα συνέβαλαν στη μείωση της ανεργίας, στην αποκατάσταση των μικρασιατών προσφύγων στη Βόρεια, κυρίως, Ελλάδα και στη συγκράτηση του αγροτικού πληθυσμού στις εστίες τους.

σελ. 158-159

Σημαντικό από κάθε άποψη έργο της τετραετίας του Ελ. Βενιζέλου ήταν το πρωτόγνωρο σε ποσότητα και ποιότητα έργο της κατασκευής σχολικών συγκροτημάτων. Είναι χαρακτηριστικό, ότι στο διάστημα ενός ολόκληρου αιώνα, από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους μέχρι το 1928, είχαν κατασκευαστεί λιγότερα σχολεία απ' όσα στη διάρκεια της τετραετίας. 0 πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας, I. Καποδίστριας, έκτισε μερικά σχολικά κτίρια, τα οποία ήταν ακατάλληλα και ανεπαρκή για τη σπουδάζουσα νεολαία. Στη συνέχεια, από το 1895 μέχρι το 1910 ανηγέρθησαν με δαπάνες του Κράτους 444 διδακτήρια δημοτικής εκπαίδευσης• από το 1910 μέχρι το 1920 54, και από το 1920 μέχρι το 1928 976. Επομένως, μέχρι το 1928 είχαν ανεγερθεί 1.474 σχολικά κτίρια, ενώ κατά τη διάρκεια της τετραετίας τα σχολικά κτίρια έφτασαν σε τριπλάσιο αριθμό, καθώς κατασκευάστηκαν 3.167, γεγονός που αναδεικνύει το μέγεθος του έργου.

σελ. 159

Άμεσο αποτέλεσμα της κατασκευής νέων σχολικών κτιρίων ήταν η αναβάθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος, καθώς οι συνθήκες μάθησης βελτιώθηκαν. Οι δάσκαλοι και οι μαθητές μπορούσαν πλέον να εργαστούν σ' ένα ανθρώπινο και παιδαγωγικό περιβάλλον και να γίνουν παραγωγικότεροι. Έμμεσο αποτέλεσμα ήταν η διασφάλιση της υγιεινής των μαθητών και των εκπαιδευτικών. Έτσι, ελαττωνόταν σταδιακά η νοσηρότητα των μαθητών, ώστε, ενώ κατά το σχολικό έτος 1926-1927 το ποσοστό νοσηρότητας των μαθητών ήταν 24,5%, περίπου το 1/4 του αριθμού των μαθητών, να κατέλθη το 1931-1932 στο 18,2% και διαρκώς να μειώνεται.

σελ. 161