Ιστορία Α΄ Λυκείου, θέματα για το σχολικό βιβλίο Ιστορία του αρχαίου κόσμου του Α.Ν. Μαστραπά

Α1. Χαρακτηρίστε κάθε πρόταση με την ένδειξη «σωστό» ή «λάθος» και αιτιολογήστε τον χαρακτηρισμό.

α. Τα ομηρικά έπη είναι αξιόπιστη πηγή για να γνωρίσουμε τον μυκηναϊκό πολιτισμό. Λ (σ. 66)

β. Ο ηγεμόνας των μυκηναϊκών ανακτόρων είχε ισχυρή εξουσία. Σ. (σ. 68)

γ. Η τρωική εκστρατεία είχε για τους Έλληνες μόνον οικονομική σημασία. Λ (σ. 70-71)

δ. Τα «θεωρικά» ήταν θεσμός στην αρχαία Ρώμη Λ (σ. 101)

ε. Ο τιμητής ήταν σημαντικό αξίωμα στην αρχαία Ρώμη Σ. (σ. 174)

Α2. Να διευκρινίσετε τους όρους:

α. Θολωτοί τάφοι (σ. 73)

β. Ανταλκίδειος ειρήνη (σ. 104)

γ. Πατρίκιοι (σ. 171)

δ. Πελάτες (σ. 171-172)

ε. Πληβείοι (σ. 172)

στ. Δημοκρατία (Res publica) (σ. 173)

ζ. Δήμαρχοι (σ. 173)

η. Ύπατοι (σ. 174)

θ. Δικτάτορας (σ. 174)

Α3.

α. Να παρουσιάσετε τις πηγές από τις οποίες γνωρίζουμε τον μυκηναϊκό πολιτισμό. (σ. 66-67)

β. Να παρουσιάσετε τα ενοποιητικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά του μυκηναϊκού κόσμου. (σ. 72)

γ. Να εξηγήσετε τι ήταν οι λειτουργίες και να παρουσιάσετε δύο από αυτές. (σ. 102)

δ. Να παρουσιάσετε τις ενέργειες που έκανε ο Φίλιππος Β΄ για να ισχυροποιήσει τη Μακεδονία. (σ. 106)

ε. Να παρουσιάσετε τη σημασία του Συνεδρίου της Κορίνθου (337 π.Χ.) και τα κυριότερα σημεία που συμφωνήθηκαν. (σ. 106-107)

στ. Να παρουσιάσετε την πολιτική οργάνωση της Ρώμης κατά τα χρόνια της βασιλείας. (σ. 172)

ζ. Να παρουσιάσετε τη Σύγκλητο κατά τα χρόνια της βασιλείας (σ. 172) και τα κατά χρόνια της δημοκρατίας και των αυτοκρατορικών χρόνων (σ. 174)

η. Να παρουσιάσετε τη μεταρρυθμιστική προσπάθεια του Τιβέριου Γράκχου. (σ. 195)

θ. Να παρουσιάσετε τη μεταρρυθμιστική προσπάθεια του Γάιου Γράκχου. (σ. 196)

σ. 66-67

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και το κείμενο που ακολουθεί να παρουσιάσετε την αποκρυπτογράφηση της γραμμικής Β΄ και τα συμπεράσματα που προέκυψαν.

Η γραμμική Β αποκρυπτογραφήθηκε το 1952 από τον άγγλο αρχιτέκτονα Michael Ventris και αποδείχθηκε ότι αποδίδει μια αρχαϊκή μορφή της ελληνικής.

Η γραφή αυτή αποτελείται από ενενήντα περίπου συλλαβογράμματα και συμπληρώνεται από ένα απλό αριθμητικό σύστημα και εκατό περίπου σύμβολα αγαθών, που χρησιμοποιούνται μαζί με αριθμητικά για να δηλώνουν τί είναι αυτό που μετράται. Συχνά είναι εικονιστικά και το νόημα τους είναι προφανές. Μερικά συλλαβογράμματα χρησιμοποιούνται πολύ σπάνια και η σημασία τους δεν έχει ακόμη καθοριστεί με βεβαιότητα. Τα συνηθέστερα έχουν ταυτιστεί με βεβαιότητα, αλλά πρέπει να έχουμε υπόψη ότι η γνώση μας για την αρχαϊκή αυτή μορφή της γλώσσας είναι πολύ ατελής• για αυτό και αμφισβητείται ακόμη η ακριβής φωνητική αξία μερικών συμβόλων. Επειδή οι φθόγγοι που χρησιμοποιούνται αυτή την περίοδο διαφέρουν από τους φθόγγους της αλφαβητικής περιόδου, είναι αδύνατο να τους αποδώσουμε επακριβώς με το ελληνικό αλφάβητο. Σήμερα επικρατεί διεθνώς η σύμβαση να μεταγράφονται τα σύμβολα με λατινικούς χαρακτήρες.

John Chadwick, «Γραμμική Β΄», στο Α.-Φ. Χριστίδης (επιμ.) Ιστορία της ελληνικής γλώσσας, Θεσσαλονίκη, ΙΝΣ, 2001, σ. 201

σχολικό βιβλίο σ. 66-67, «Αποκορύφωμα όλων των ερευνών… συνεχές κείμενο».

σ. 98-99-100

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και το κείμενο που ακολουθεί να παρουσιάσετε το ρόλο της Αθήνας στη συμμαχία της Δήλου και τον τρόπο που αυτή εξελίχτηκε σε ηγεμονία της Αθήνας.

Στην πράξη όμως, και κυρίως μετά τη μεταφορά του ταμείου της συμμαχίας από τη Δήλο στην Αθήνα, το συμμαχικό ταμείο συγχωνεύτηκε με το ταμείο της Αθήνας, και οι Αθηναίοι έβρισκαν άπειρες προφάσεις για να αντλούν από αυτό ελεύθερα. Ξέρουμε μάλιστα ότι οι Αθηναίοι πήραν από το συμμαχικό ταμείο τα κεφάλαια που χρησιμοποίησαν για να ανοικοδομήσουν τα μνημεία της Ακρόπολης, προβάλλοντας το επιχείρημα ότι αυτοί είχαν καταστραφεί από τους Πέρσες κατά τη διάρκεια του κοινού πολέμου, και ότι οι σύμμαχοι, που ελευθερώθηκαν από τους Αθηναίους, είχαν την υποχρέωση να συμβάλουν στην ανοικοδόμηση της πόλης τους. Φαίνεται ότι η ενέργεια αυτή των Αθηναίων προκάλεσε κάποια διαμαρτυρία στη συνέλευση. Ο Περικλής όμως βρήκε για να απαντήσει επιχειρήματα, τα όποια μεταφέρει ο Πλούταρχος: «Οι σύμμαχοι», έλεγε ο Περικλής, «δεν παρέχουν ούτε ένα άλογο, ούτε ένα πλοίο, ούτε έναν οπλίτη* το μόνο πού προσφέρουν είναι τα χρήματα. Αλλ’ αυτά δεν ανήκουν πια σ’ εκείνους που τα δίνουν, παρά σ’ εκείνους που τα παίρνουν, αν τους παρέχουν εκείνο για το όποιο τα παίρνουν»

Claude Mosse, Αθήνα, Ιστορία μιας Δημοκρατίας, Αθήνα, 1999, ΜΙΕΤ, σ. 64-65

σχολικό βιβλίο σ. 98-99 «Η Αθήνα μετά την απόκρουση… στους ίδιους τους συμμάχους» και σ. 99-100 «Η Αθήνα παρά τον ανταγωνισμό… από τη συμμαχία».

σ. 98-99-100

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και το κείμενο που ακολουθεί να παρουσιάσετε τη σχέση της Αθήνας με τις άλλες ελληνικές πόλεις στα πλαίσια της συμμαχίας της Δήλου.

Έτσι η κοινωνική ισορροπία, που χωρίς αυτήν θα ήταν αδύνατη η αρμονική λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, πραγματοποιήθηκε χάρη στην ηγεμονία που έμμεσα επέβαλε η Αθήνα στον κόσμο του Αιγαίου με τη Συμμαχία της Δήλου. Οι Αθηναίοι λοιπόν έπρεπε να τη διατηρήσουν με κάθε μέσο, και έτσι εξηγούνται οι εκστρατείες που έκαναν για να τιμωρήσουν τους Χαλκιδείς ή τη Σάμο. Οι άλλοι σύμμαχοι ήταν υποχρεωμένοι να ενισχύουν τις εκστρατείες αυτές ή με χρήματα ή με στρατιωτική δύναμη. Αυτό εξηγεί τη βαθμιαία μεταβολή που συχνά υπογραμμίζει ο Θουκυδίδης, η οποία κατέληξε στο να γίνουν οι Έλληνες από σύμμαχοι υπήκοοι. Η υποδούλωση αυτή φαίνεται από την παρουσία όχι μόνο των αθηναϊκών φρουρών, αλλά και των επιθεωρητών, των επισκόπων, πού ήταν αρμόδιοι να λύνουν όσες διαφορές δημιουργούσε η εφαρμογή των συνθηκών. Ο επίσκοπος δηλαδή ήταν ένας άρχοντας, πραγματικός διοικητής, που οι Αθηναίοι μπορούσαν να επιβάλουν σε κάθε συμμαχική πόλη. Η αθηναϊκή επικυριαρχία δηλωνόταν και από την υποχρέωση των συμμάχων να καταφεύγουν σε αθηναϊκά δικαστήρια για κάθε διαφορά τους. Αλλά το πιο φανερό σημάδι υποταγής ήταν χωρίς αμφιβολία η υποχρέωση των συμμαχικών πόλεων να αποδεχτούν τα σταθμά και τα μέτρα της Αθήνας και να χρησιμοποιούν το αθηναϊκό νόμισμα.

Claude Mosse, Αθήνα, Ιστορία μιας Δημοκρατίας, Αθήνα, 1999, ΜΙΕΤ, σ. 65-66

σχολικό βιβλίο σ. 98-99 «Η Αθήνα μετά την απόκρουση… την αυξανόμενη δύναμη της Αθήνας» και σ. 99-100 «Η Αθήνα παρά τον ανταγωνισμό… από τη συμμαχία».

σ. 109-111

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και το κείμενο που ακολουθεί να παρουσιάσετε το έργο του Μεγάλου Αλεξάνδρου στον πολιτικό (και πολιτιστικό) τομέα.

Για να διοικήσει τη μεγάλη αυτοκρατορία που κατακτούσε, ο Αλέξανδρος διατήρησε όλες σχεδόν τις μεθόδους των Περσών προκατόχων του. Αναγνώρισε τον πολυεθνικό της χαρακτήρα και διόρισε σατράπες, όχι μόνο δικούς του ανθρώπους αλλά και ανώτατους αξιωματούχους του Δαρείου. Οι φόροι που επέβαλε στους κατακτημένους δεν ήταν συνήθως μεγαλύτεροι από αυτούς στους οποίους ήταν συνηθισμένοι - με μόνη βεβαίως διαφορά τον βαρύ φόρο αίματος που ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν. Στον θρησκευτικό τομέα υπήρξε ανεκτικός όσο και οι Πέρσες, δείχνοντας μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις, μεγαλύτερο σεβασμό από αυτούς στους τοπικούς θεούς. Σε ένα μόνο ζήτημα διαφοροποιήθηκε ριζικά. Ίδρυσε νέες πόλεις, δίνοντας σε πολλές το όνομα του - ο Πλούταρχος κάνει λόγο για περισσότερες από εβδομήντα. Είχε την εύλογη προσδοκία ότι μέσα από αυτές θα μπορούσε να διοικήσει καλύτερα και αποτελεσματικότερα.

Δ.Ι. Κυρτάτας & Σ.Ι. Ράγκος, Η ελληνική αρχαιότητα, Θεσσαλονίκη, 2010, ΙΝΣ, σ. 253-254

σχολικό βιβλίο, σ. 109 «Σε ό,τι αφορά την πολιτική… διοικητική παράδοση» (και σ. 111 «Τέλος, στον πολιτιστικό… παράδοση πολλών λαών»).

σ. 109-111

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και το κείμενο που ακολουθεί να παρουσιάσετε το έργο του Μεγάλου Αλεξάνδρου στον (πολιτικό και) πολιτιστικό τομέα.

Οι νέες πόλεις κατοικούνταν από τοπικούς πληθυσμούς, συγκεντρωμένους από τις γύρω περιοχές, αλλά παραδίδονταν από την αρχή σε αξιωματούχους του Αλεξάνδρου και είχαν, ως πυρήνα, απόστρατους άνδρες του. Στη μορφή και τις συνήθειες θύμιζαν πολύ τις ελληνικές, ενώ οι διοικητές τους μιλούσαν ελληνικά. Πρωταρχικός στόχος ήταν να συγκεντρώνονται σε αυτές στρατεύματα ικανά για την αντιμετώπιση εξεγέρσεων. Επιπλέον, μεταφύτευαν σε ένα τελείως ξένο περιβάλλον τον πολιτισμό των Ελλήνων, με θέατρα, γυμνάσια, στοές και λουτρά. Χάρη στις νέες αυτές πόλεις δημιουργήθηκαν δίγλωσσες ομάδες τοπικών πληθυσμών, εξοικειωμένες με τον κόσμο και τη σκέψη των Ελλήνων.

Οι κατακτήσεις του Αλεξάνδρου άλλαζαν ριζικά και τον παλαιό ελληνικό κόσμο. Κατακτημένες και υποταγμένες, οι σημαντικότερες πόλεις του δεν είχαν πλέον τη δυνατότητα άσκησης ανεξάρτητης πολιτικής. Όπου διασώζονταν τα πάτρια πολιτεύματα, λειτουργούσαν συνήθως μέσα στα όρια που τους επέτρεπαν οι Μακεδόνες. Ταυτοχρόνως επερχόταν μια άλλη βαθύτερη μεταβολή, που άλλαζε την όψη των πόλεων και τη δομή των κοινωνιών τους.

Δ.Ι. Κυρτάτας & Σ.Ι. Ράγκος, Η ελληνική αρχαιότητα, Θεσσαλονίκη, 2010, ΙΝΣ, σ. 254

σχολικό βιβλίο, (σ. 109 «Σε ό,τι αφορά την πολιτική… διοικητική παράδοση» και) σ. 111 «Τέλος, στον πολιτιστικό… παράδοση πολλών λαών».

σ. 111 ή 127

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και το κείμενο που ακολουθεί να παρουσιάσετε το έργο του Μεγάλου Αλεξάνδρου στον οικονομικό τομέα. ή τα οικονομικά χαρακτηριστικά του ελληνιστικού κόσμου

Ο πλούτος της Περσίας (τα ταμεία των βασιλέων, οι θησαυροί που συσσωρεύονταν για αιώνες, τα χρήματα πολλών αριστοκρατών αλλά και τα αγαθά ιδιωτών) βρέθηκε στα χέρια των κατακτητών, άλλοτε με κατάσχεση, άλλοτε με τη λεηλασία και άλλοτε με διαρπαγή, μέσα στις έκρυθμες συνθήκες που επικρατούσαν. Ένα πολύ μεγάλο μέρος δαπανήθηκε για τις ανάγκες του παρατεινόμενου πολέμου, για τη συγκρότηση νέων διοικήσεων και για την οικοδόμηση πόλεων. Αλλά ένα σημαντικό μέρος διοχετεύτηκε στην Ελλάδα, καθώς ο Αντίπατρος και άλλοι Μακεδόνες λάμβαναν τακτικά ενισχύσεις από τον βασιλιά τους. Λίγο πριν από τον θάνατο του, ο Αλέξανδρος είχε στείλει έναν ολόκληρο στόλο για να μεταφέρει περσικούς θησαυρούς στη Μακεδονία. Αλλά με χρήματα και αγαθά επέστρεφαν στις πατρίδες τους και οι άνδρες που αποστρατεύονταν, ιδίως οι πάμπλουτοι πλέον στρατηγοί.

Η διάθεση του τεράστιου πλούτου στον ελληνικό κόσμο γινόταν με τρόπο άνισο, που όξυνε τις κοινωνικές αντιθέσεις. Πολλοί ιδιώτες άρχισαν να επιδεικνύουν τη νέα τους θέση, οικοδομώντας λαμπρές κατοικίες σε βαθμό πρωτόγνωρο έως την εποχή εκείνη. Εμφανιζόμενοι ως ευεργέτες των πόλεων, νέοι μεγιστάνες χρηματοδοτούσαν δημόσια κτίρια, λουτρά, γυμνάσια και θέατρα. Επιπλέον, στον ελληνικό κόσμο κατέφθαναν διαρκώς πλήθη από υποδουλωμένους άνδρες και γυναίκες για να προσφέρουν τις φθηνές υπηρεσίες τους. Η δουλεία λάμβανε πλέον διαστάσεις άγνωστες στον ελληνικό κόσμο.

Δ.Ι. Κυρτάτας & Σ.Ι. Ράγκος, Η ελληνική αρχαιότητα, Θεσσαλονίκη, 2010, ΙΝΣ, σ. 254-255

σχολικό βιβλίο, σ. 111, «Στον οικονομικό τομέα… απέραντη αυτοκρατορία».

ή

σχολικό βιβλίο, σ. 127, «Την κατάλυση της περσικής αυτοκρατορίας… χρησιμοποιήθηκαν επιταγές».

σ. 142-143

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και το κείμενο που ακολουθεί να παρουσιάσετε τη διαμόρφωση της Κοινής κατά τα ελληνιστικά χρόνια.

Ο παλαιός ελληνισμός εξακολουθούσε να παρέχει το πολιτιστικό στίγμα και την κυρίαρχη ιδεολογία της νέας κατάστασης πραγμάτων. Τα παραγόμενα αγαθά όμως ήταν τώρα προϊόντα συγκερασμού με τις αντιλήψεις και τη νοοτροπία των κατακτημένων πληθυσμών. Αυτή η εξέλιξη υπήρξε εξαρχής εμφανέστερη στο επίπεδο της ίδιας της γλώσσας.

Επίσημη γλώσσα των ελληνιστικών βασιλείων και ταυτόχρονα κοινός κώδικας επικοινωνίας των ετερόφωνων πληθυσμών της ανατολικής Μεσογείου ήταν από την αρχή η ελληνική. Αλλά στην τεράστια και ξαφνική διεύρυνση του αριθμού των ανθρώπων που τη χρησιμοποιούσαν, τα ομιλούμενα και γραφόμενα ελληνικά υπέστησαν σημαντικές αλλαγές. Οι παλαιές διάλεκτοι διατηρήθηκαν εκεί που εκτεινόταν πολιτικά η παλαιά Ελλάδα - από την Κάτω Ιταλία και τη Σικελία και τα μικρασιατικά παράλια, και από την Κύπρο και την Κρήτη μέχρι την Ακαρνανία και τη Θεσσαλία. Δεν βρήκαν όμως διάδοση στα νέα εδάφη. Η κοινή γλώσσα των ελληνιστικών βασιλείων ήταν μια εκδοχή της αττικής διαλέκτου απλουστευμένη τόσο στο επίπεδο των γραμματικοσυντακτικών δομών όσο και στη φωνολογία. Η διάκριση μακρών και βραχέων φωνηέντων σταδιακά χάθηκε, οι παλαιές δίφθογγοι άρχισαν να προφέρονται ενιαία, λέξεις στενά συνυφασμένες με την πολιτική και πολιτιστική πραγματικότητα της αρχαϊκής εποχής άλλαξαν νόημα ή αχρηστεύτηκαν εντελώς, καινούριοι όροι δημιουργήθηκαν για να εκφράσουν νέους θεσμούς, ξένες λέξεις προσαρμόστηκαν στο ελληνικό κλιτικό σύστημα και άλλες εντάχθηκαν άκλιτες, σημασίες μετατοπίστηκαν, νέες συντακτικές δομές δημιουργήθηκαν, σπάνιοι γραμματικοί τύποι εξαφανίστηκαν και άλλοι υποχώρησαν σημαντικά. Γενικά, η τάση ήταν προς την κατεύθυνση της εξομάλυνσης και της απλούστευσης.

Δ.Ι. Κυρτάτας & Σ.Ι. Ράγκος, Η ελληνική αρχαιότητα, Θεσσαλονίκη, 2010, ΙΝΣ, σ. 294-295

σχολικό βιβλίο, σ. 142-143, «Η μορφή της ελληνικής… σ’ αυτή τη γλώσσα».

σ. 142-143

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και το κείμενο που ακολουθεί να παρουσιάσετε τις συνέπειες που είχε η διάδοση της ελληνικής γλώσσας, πιο συγκεκριμένα να εξηγήσετε α) τη διαμόρφωση της Κοινής κατά τα ελληνιστικά χρόνια και β) την πίεση που δέχτηκαν άλλες γλώσσες όπως τα εβραϊκά.

Οι μητρικές γλώσσες των ανθρώπων που μετακομίζουν σε νέα περιβάλλοντα εξασθενούν και μέσα σε λίγες γενιές διατρέχουν τον κίνδυνο του αφανισμού, αν δεν υπάρχει ένα εθνικό κέντρο για τη συντήρηση τους. Αυτό συνέβη σταδιακά με την εβραϊκή. Μετά την περσική κατάκτηση, οι Εβραίοι άρχισαν να περιορίζουν τη χρήση της εβραϊκής προς όφελος της αραμαϊκής, που ήταν η κοινή της Περσικής Αυτοκρατορίας. Η γλώσσα της Πεντατεύχου (Τορά) τελικά νεκρώθηκε. Ίσως ήδη κατά τον 3ο, αλλά οπωσδήποτε κατά τον 2ο και 1ο αιώνα, οι περισσότεροι Ιουδαίοι δεν είχαν πλέον άμεση πρόσβαση στις ιερές γραφές τους. Ειδικά στην Αλεξάνδρεια οι πολυάριθμοι Εβραίοι ήταν πλήρως εξελληνισμένοι.

Σύμφωνα με μια παράδοση, που είναι προφανώς αβάσιμη ιστορικά αλλά παραμένει σημαντική στο επίπεδο του θρησκευτικού συμβολισμού, ο Πτολεμαίος Β' Φιλάδελφος διέταξε, με προτροπή του Δημητρίου Φαληρέα, τη μετάφραση των εβραϊκών γραφών στα ελληνικά για να περιληφθούν στη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας (Κακριδής 211-12). Εβδομήντα δύο ελληνομαθείς Εβραίοι, έξι από κάθε φυλή του Ισραήλ, κλείστηκαν σε ξεχωριστά δωμάτια και, χωρίς να έχουν την παραμικρή δυνατότητα επικοινωνίας, παρέδωσαν μέσα σε εβδομήντα δυο μέρες μεταφράσεις που, όπως αποδείχθηκε, ήταν πανομοιότυπες και στα εβδομήντα δυο αντίγραφα. Στην πραγματικότητα, η ελληνική μετάφραση της Πεντατεύχου και άλλων ιερών κειμένων του ιουδαϊσμού (γνωστή ως Μετάφραση των Εβδομήκοντα ή Ο') συντελέσθηκε στη διάρκεια αρκετών δεκαετιών και είναι έργο ανθρώπων που δεν είχαν την ελληνική ως μητρική γλώσσα. Επειδή δημιουργήθηκε για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της εβραϊκής διασποράς, έγινε το επίσημο κείμενο αναφοράς του ύστερου ιουδαϊσμού και θεωρήθηκε, ορισμένες φορές, ως ανώτερη ακόμη και από το εβραϊκό πρωτότυπο.

Δ.Ι. Κυρτάτας & Σ.Ι. Ράγκος, Η ελληνική αρχαιότητα, Θεσσαλονίκη, 2010, ΙΝΣ, σ. 295-296

σχολικό βιβλίο, σ. 142-143, «Η μορφή της ελληνικής… σ’ αυτή τη γλώσσα».

σ. 144

Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και το κείμενο που ακολουθεί να παρουσιάσετε τη λειτουργία βιβλιοθηκών κατά τα ελληνιστικά χρόνια.

Το κριτικό πνεύμα των Αλεξανδρινών λογίων οδηγήθηκε ορισμένες φορές σε ακρότητες. Η αντίδραση στην υπερκριτική στάση των φιλολόγων της Αλεξάνδρειας προήλθε από τους κύκλους των στωικών, που ήταν συνηθισμένοι να διαβάζουν με αλληγορικό τρόπο τους παραδοσιακούς μύθους και τις παλαιές ποιητικές συνθέσεις. Ο άμεσος διάδοχος του Ζήνωνα στην ηγεσία της Σχολής, ο Κλεάνθης (331-232), είχε ερμηνεύσει σε έναν σωζόμενο ύμνο τον Δία ως Λόγο του σύμπαντος, και ο Χρύσιππος (περ. 280-207), που τον διαδέχτηκε στη διεύθυνση της Στοάς, κατέβαλε μεγάλο μόχθο στην εξήγηση των ποιητών με πνεύμα σύμφωνο προς τις στωικές θεωρίες. Η κατεύθυνση των εξεζητημένων αλληγορικών ερμηνειών άνθισε ιδιαίτερα στο Πέργαμο, όταν η πόλη απέκτησε τη δική της βιβλιοθήκη, η οποία, αν και δεν έφτασε ποτέ τους αριθμούς βιβλίων που διέθετε η Αλεξάνδρεια, μπορούσε ωστόσο να την ανταγωνίζεται στο επίπεδο της ερμηνείας.

 […]

Ενώ η αλεξανδρινή σχολή εκλάμβανε τα ποιητικά κείμενα στην κυριολεξία τους, ως διηγήσεις πράξεων και παθών του παρελθόντος, η σχολή του Περγάμου τα εξηγούσε ως συμβολικές αλληγορίες αιώνιων αληθειών. Η διάσταση αυτή εξηγεί και τη μεγάλη προσοχή που έδωσαν οι Αλεξανδρινοί στη γραμματική μορφή, έναντι της προσήλωσης στο βαθύτερο νόημα που χαρακτήριζε τους λογίους του Περγάμου. Η αντιπαράθεση ήταν τόσο οξεία, ώστε η Αλεξάνδρεια, για να περιορίσει τον αριθμό βιβλίων της ανταγωνιστικής πόλης, απαγόρευσε την εξαγωγή παπύρου προς το βασίλειο των Ατταλιδών. Το Πέργαμο αναγκάστηκε να χρησιμοποιεί, αντί παπύρων, επεξεργασμένα δέρματα -   γεγονός που έδωσε στο συγκεκριμένο υλικό γραφής το χαρακτηριστικό όνομα περγαμηνή.

Δ.Ι. Κυρτάτας & Σ.Ι. Ράγκος, Η ελληνική αρχαιότητα, Θεσσαλονίκη, 2010, ΙΝΣ, σ. 326-327

σχολικό βιβλίο, σ. 144, «Κατά τους ελληνιστικούς χρόνους… ονομάστηκαν γραμματικοί»

και...

Το κριτικό πνεύμα των Αλεξανδρινών λογίων οδηγήθηκε ορισμένες φορές σε ακρότητες. Η αντίδραση στην υπερκριτική στάση των φιλολόγων της Αλεξάνδρειας προήλθε από τους κύκλους των στωικών, που ήταν συνηθισμένοι να διαβάζουν με αλληγορικό τρόπο τους παραδοσιακούς μύθους και τις παλαιές ποιητικές συνθέσεις. Ο άμεσος διάδοχος του Ζήνωνα στην ηγεσία της Σχολής, ο Κλεάνθης (331-232), είχε ερμηνεύσει σε έναν σωζόμενο ύμνο τον Δία ως Λόγο του σύμπαντος, και ο Χρύσιππος (περ. 280-207), που τον διαδέχτηκε στη διεύθυνση της Στοάς, κατέβαλε μεγάλο μόχθο στην εξήγηση των ποιητών με πνεύμα σύμφωνο προς τις στωικές θεωρίες. Η κατεύθυνση των εξεζητημένων αλληγορικών ερμηνειών άνθισε ιδιαίτερα στο Πέργαμο, όταν η πόλη απέκτησε τη δική της βιβλιοθήκη, η οποία, αν και δεν έφτασε ποτέ τους αριθμούς βιβλίων που διέθετε η Αλεξάνδρεια, μπορούσε ωστόσο να την ανταγωνίζεται στο επίπεδο της ερμηνείας.

 Οι Αλεξανδρινοί φιλόλογοι, ακολουθώντας την αρχή της αναλογίας στα γλωσσικά φαινόμενα, υπήρξαν ιδιαίτερα επεμβατικοί στην αντιμετώπιση των κειμένων: πρότειναν νέες γραφές και υιοθετούσαν διορθώσεις με στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή ομοιογένεια. Η βασική αρχή της αλεξανδρινής φιλολογίας ήταν η άποψη ότι ο ερμηνευτής οφείλει να εξηγεί τον Όμηρο με βάση το κείμενο του ίδιου του Ομήρου (Όμηρον εξ Ομήρου σαφηνίζειν) - και το ίδιο φυσικά ίσχυε για όλους τους άλλους ποιητές και ρήτορες. Οι φιλόλογοι του Περγάμου, αντίθετα, αποδέχονταν την αρχή της φυσικής πολυμορφίας στη γλώσσα (ανωμαλίαν) και έβρισκαν ή επινοούσαν λόγους που δικαιολογούσαν τις αντιφάσεις των κειμένων τόσο στη μορφή όσο και στο περιεχόμενο. Παράλληλα, θεώρησαν ότι στόχος της ποίησης είναι να εκθέτει φιλοσοφικές αλήθειες με τρόπο εικονικό ή συμβολικό. Κατά την άποψη τους, οι μεγάλοι ποιητές κατόρθωναν να αποτρέπουν τη βεβήλωση της γνώσης - αφού ένα κείμενο μπορούσε να καταλήξει σε αμύητα αφτιά - και να διδάσκουν όσους ήταν ήδη επαρκώς έτοιμοι για εσωτερική και απόρρητη γνώση. Η στάση αυτή οδήγησε σε ιδιαίτερα ευφάνταστες ερμηνείες.

Ενώ η αλεξανδρινή σχολή εκλάμβανε τα ποιητικά κείμενα στην κυριολεξία τους, ως διηγήσεις πράξεων και παθών του παρελθόντος, η σχολή του Περγάμου τα εξηγούσε ως συμβολικές αλληγορίες αιώνιων αληθειών. Η διάσταση αυτή εξηγεί και τη μεγάλη προσοχή που έδωσαν οι Αλεξανδρινοί στη γραμματική μορφή, έναντι της προσήλωσης στο βαθύτερο νόημα που χαρακτήριζε τους λογίους του Περγάμου. Η αντιπαράθεση ήταν τόσο οξεία, ώστε η Αλεξάνδρεια, για να περιορίσει τον αριθμό βιβλίων της ανταγωνιστικής πόλης, απαγόρευσε την εξαγωγή παπύρου προς το βασίλειο των Ατταλιδών. Το Πέργαμο αναγκάστηκε να χρησιμοποιεί, αντί παπύρων, επεξεργασμένα δέρματα -   γεγονός που έδωσε στο συγκεκριμένο υλικό γραφής το χαρακτηριστικό όνομα περγαμηνή.

Δ.Ι. Κυρτάτας & Σ.Ι. Ράγκος, Η ελληνική αρχαιότητα, Θεσσαλονίκη, 2010, ΙΝΣ, σ. 326-327