εισαγωγικά

Η αξιοποίηση της τοπικής ιστορίας στη διδακτική πράξη είναι ενδιαφέρουσα πρόκληση που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον πολλών συναδέρφων. Ως υποκείμενα της διδακτικής πράξης θα έπρεπε να ενδιαφερθούμε περισσότερο, από τη μια, επειδή όλοι μιλούν για την τοπική ιστορία και από την άλλη, για την ελευθερία της διδασκαλίας. Δηλαδή ας μην περιμένουμε να αλλάξουν τα σχολικά βιβλία και τα Αναλυτικά προγράμματα. Αυτό δε σημαίνει ότι «παραβιάζονται» η διδακτέα ύλη και τα ΑΠΣ. Αντιθέτως, διεμβολίζονται και δίνεται η απαραίτητη ζωντάνια. Αφετηρία της διδασκαλίας γίνεται η κοινωνική και πολιτισμική ταυτότητα των μαθητών.

Η παρακάτω πρόταση διδασκαλίας, εκτός από την εστίαση σ’ όσα αναφέρουν τα σχολικά βιβλία για την περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας κατά την περίοδο 1916-1918, έχει και ένα άλλο φανερό χαρακτηριστικό. «Πλησιάζει» τη διδασκαλία στα κριτήρια επιστημονικής και διδακτικής εγκυρότητας που θα πρέπει να τηρούν τα σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας. Δηλαδή, για να μιλήσουμε απλούστερα, θέτει το ζήτημα της ιστοριογραφίας.

Η πρόταση παρουσιάστηκε μαζί με άλλες προτάσεις συναδέρφων σε συνάντηση - συζήτηση που οργάνωσε ο Σύνδεσμος Φιλολόγων ν. Δράμας με θέμα: την "αξιοποίηση της τοπικής ιστορίας στη διδακτική πράξη".

1916 – 1918 στην Ανατολική Μακεδονία (σχηματική πρόταση για ωριαία διδασκαλία)

χάρτες

κείμενα σχολικών βιβλίων (α΄)

Το σχολικό βιβλίο ιστορίας της γ΄ γυμνασίου, γράφει: «Παράλληλα, όπως είδαμε στην προηγούμενη ενότητα, η Αντάντ για να αντιμετωπίσει τη συνεχώς ενισχυόμενη γερμανική επιρροή στα Βαλκάνια, αποβίβασε στρατεύματα στη Θεσσαλονίκη (Οκτώβριος 1915). Η Σερβία δέχτηκε και βουλγαρική επίθεση, κατέρρευσε και τα σερβικά στρατεύματα μεταφέρθηκαν στη Μακεδονία. Λίγο αργότερα, γερμανικά και βουλγαρικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Ανατολική Μακεδονία (Μάιος 1916) Οι ελληνικές δυνάμεις δεν αντέδρασαν, καθώς εφάρμοζαν τις εντολές του Κωνσταντίνου περί ‘‘ουδετερότητας’’. Έτσι, το Δ΄ Σώμα Στρατού διατάχτηκε να παραδοθεί δίχως να αντισταθεί, αιχμαλωτίστηκε και μεταφέρθηκε στη Γερμανία».

Ευαγγελία Λούβη, Δημήτριος Ξιφαράς (2009), Νεότερη και σύγχρονη ιστορία, γ΄ γυμνασίου, Αθήνα: ΟΕΔΒ, σελ. 92

κείμενα σχολικών βιβλίων (β΄)

Το σχολικό βιβλίο ιστορίας γενικής παιδείας της γ΄ λυκείου, ανάμεσα στα άλλα γράφει: «Πράγματι, η κατάληψη του οχυρού Ρούπελ από βουλγαρικές δυνάμεις τον Μάιο του 1916 έδωσε το δικαίωμα, από  τη μια πλευρά στο Βενιζέλο να καταγγείλει τον Κωνσταντίνο και την Κυβέρνησή του ότι δεν ήταν σε θέση να προστατεύουν τη χώρα και, από την άλλη, στις κυβερνήσεις της Αγγλίας και της Γαλλίας να παραμερίσουν και τους τελευταίους δισταγμούς τους ως προς τον πειθαναγκασμό της ελληνικής κυβέρνησης να εγκαταλείψει την ουδετερότητα.

(…)

Οι εξελίξεις, καθώς τέλειωνε το θέρος του 1916, ήταν ραγδαίες. Ισχυρές βουλγαρικές δυνάμεις εισέβαλαν στην Ανατολική Μακεδονία και κατέλαβαν σημαντικό τμήμα της περιοχής. Οι βουλγαρικές στρατιωτικές αρχές έσπευσαν να εξαπολύσουν διωγμό εναντίον των Ελλήνων, με σκοπό την εκδίωξη του ελληνικού πληθυσμού».

Ι. Κολιόπουλος, Κ. Σβολόπουλος, Ε. Χατζηβασιλείου, Θ. Νήμας, Χ. Σχολινάκη-Χελιώτη (2007), Ιστορία του νεότερου και του σύγχρονου κόσμου, Αθήνα: ΟΕΔΒ, σελ. 83

Ερωτήσεις για τα κείμενα (α΄ και β΄)

Ποιο είναι το κύριο γεγονός στο οποίο αναφέρεται το κάθε κείμενο; Τι συμβαίνει στην περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας του 1916; Να προσδιορίσετε ξεχωριστά, σύμφωνα με κάθε κείμενο, το ρόλο της Αντάντ (Γαλλία και Αγγλία), της Γερμανίας, της Βουλγαρίας, του Βενιζέλου, του Κωνσταντίνου. Ποιος είναι η βασικός δράστης/ υποκείμενο/ αίτιος σε κάθε κείμενο; Συγκρίνετε τις αφηγήσεις των δύο σχολικών βιβλίων σε επίπεδο αναφοράς στοιχείων και σε επίπεδο ερμηνείας-οπτικής. Βρείτε τα κοινά σημεία. Βρείτε τις διαφορές. Πώς εξηγείτε τις διαφορές που εντοπίζετε;

Ποια πρέπει να είναι η στάση του καθηγητή σας απέναντι σε τέτοια σημεία της ιστορίας σχετικά με τα οποία – ακόμα και στα σχολικά βιβλία – υπάρχει σημαντική διαφοροποίηση; Ποια είναι η ευθύνη του απέναντι σε σας και απέναντι στο γνωστικό αντικείμενο;

Μερικά συμπεράσματα από την εφαρμογή στην τάξη

Η δυσκολία της Γ’  Λυκείου και η θέση του μαθήματος της Ιστορίας γ.π. καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την απουσία ενδιαφέροντος από τους μαθητές. Ωστόσο, συγκριτικά με την «παραδοσιακή» διδασκαλία η συγκεκριμένη δοκιμή κέντρισε περισσότερο το ενδιαφέρον των μαθητών με βασική αιτία την εστίαση στην περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας. Η «ανάγνωση» των αποσπασμάτων στην τάξη αξιοποίησε το διδακτικό χρόνο και οι ερωτήσεις κατεύθυναν την κριτική ανάγνωση.

Αυτό που φάνηκε περισσότερο είναι ότι η ιστορία δεν είναι μία «ουδέτερη» επιστήμη που καταγράφει αντικειμενικά κάτι που υπάρχει από μόνο του. Έγινε αντιληπτό σε μεγάλο βαθμό και από αρκετούς μαθητές το ζήτημα της ιστοριογραφίας και των προσδιορισμών που έχει.

[επιπλέον υλικό από σχολικά βιβλία]

κείμενα σχολικών βιβλίων (γ΄)

Το φιλοβασιλικό Γενικό Επιτελείο χρησιμοποίησε τη γενική επιστράτευση για να καλλιεργήσει αντιβενιζελικά αισθήματα στο μάχιμο τμήμα του πληθυσμού. Βοηθήθηκε μάλιστα από τον αποκλεισμό που επέβαλε η Αντάντ, ο οποίος προκάλεσε πολλούς θανάτους από πείνα. Από την άλλη μεριά, ένα μεγάλο μέρος του λαού, που φοβόταν πως η βασιλική πολιτική θα οδηγούσε στην καταστροφή το ελληνικό στοιχείο της Μακεδονίας, της Θράκης και της Μικράς Ασίας, υποστήριζε τους φιλελεύθερους. Κατακραυγή κατά της αντιβενιζελικής κυβέρνησης προκάλεσε η παράδοση του οχυρού Ρούπελ και της Καβάλας στις γερμανικές και βουλγαρικές δυνάμεις (Μάιος και Αύγουστος του 1916).

Γ. Κόκκινος κ.ά. (2002), Ιστορία του νεότερου και του σύγχρονου κόσμου, Αθήνα: ΟΕΔΒ, σελ. 153

κείμενο σχολικών βιβλίων (δ΄)

Η Ελλάδα, ως σύμμαχος της Αντάντ, θα είχε να ωφεληθεί αρκετά όπως το έδειχναν και οι προτάσεις της Αγγλίας. Πίστευε ο πρωθυπουργός ότι με τον πόλεμο αυτό δινόταν ίσως η τελευταία ευκαιρία στην Ελλάδα για να πραγματοποιήσει την εθνική της ολοκλήρωση. Γι’ αυτό ο Βενιζέλος δε δίστασε να προτείνει την παραχώρηση της Καβάλας στους Βούλγαρους, εάν αυτοί συμμετείχαν στον πόλεμο στο πλευρό των δυτικών συμμάχων, με αντάλλαγμα εδάφη της Μ. Ασίας. (σελ. 74-76)

(…)

Οι βουλγαρικές και γερμανικές δυνάμεις εισβάλλουν στο ελληνικό έδαφος και καταλαμβάνουν το οχυρό Ρούπελ χωρίς ο ελληνικός στρατός να προβάλει αξιόλογη αντίσταση (13/26 Μαΐου 1916). Οι δυτικοί σύμμαχοι αρχίζουν να κινούνται δραστήρια για να ανακόψουν την προώθηση στην Ελλάδα της γερμανικής επιρροής που ευνοούσαν τα ανάκτορα. (σελ. 78-80)

(…)

Λίγες ημέρες αργότερα (29 Αυγούστου/ 11 Σεπτεμβρίου 1916) το Δ΄ σώμα στρατού στην Καβάλα παραδίδεται στους Γερμανούς και μεταφέρεται αιχμάλωτο στη Γερμανία. Η κυβέρνηση των Αθηνών είχε δώσει εντολή να μην προβάλλονται εμπόδια στις επιχειρήσεις των βουλγαρικών και γερμανικών στρατευμάτων στην Ανατ. Μακεδονία. Έτσι η Καβάλα, χωρίς αντίσταση, παραδίδεται στους Βούλγαρους (30 Αυγούστου/ 12 Σεπτεμβρίου 1916). (σελ. 80)

Β. Σκουλάτου, Ν. Δημακοπούλου, Σ. Κόνδη, Ιστορία νεότερη και σύγχρονη, Γ΄ Λυκείου, τεύχος β΄, ΟΕΔΒ 2006

Ερωτήσεις για το κείμενο γ΄ και δ΄

Με τον ίδιο τρόπο, όπως κάνατε με τα βιβλία του γυμνασίου και του λυκείου συνεχίστε και συγκρίνετε τις παρακάτω αφηγήσεις από δύο παλιότερα σχολικά βιβλία. (Να προσδιορίσετε ξεχωριστά, σύμφωνα με κάθε κείμενο, το ρόλο της Αντάντ (Γαλλία και Αγγλία), της Γερμανίας, της Βουλγαρίας, του Βενιζέλου, του Κωνσταντίνου.

Βρείτε τα κοινά σημεία. Βρείτε τις διαφορές. Πώς εξηγείτε τις διαφορές που εντοπίζετε;).

Επιπλέον δραστηριότητες.

1. Μπορείτε να βρείτε ιστορικά ή άλλα κείμενα, φωτογραφίες, που σχετίζονται με την ίδια περίοδο;

2. Διαβάστε τα σχετικά άρθρα από τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου και παρακολουθήστε στο Google Earth χάρτη τη χάραξη των συνόρων.