Για το νέο βιβλίο ιστορίας γενικής παιδείας της γ΄ λυκείου

Τρεις αντιφάσεις και τέσσερις αφελείς απορίες
 

αντίφαση 1^η 

Στη σελίδα 22 παρατίθεται χάρτης με τίτλο «χάρτης της Ελληνικής Επανάστασης». Στο υπόμνημα που τον συνοδεύει διευκρινίζονται οι περιοχές που επαναστάτησαν το 1821-1822. Σε αυτόν απουσιάζουν η Σάμος και τα Δωδεκάνησα. Στη σελίδα 23 υπάρχει παράθεση περιοχών που επαναστάτησαν.  Η Σάμος που δεν υπάρχει στο χάρτη αναφέρεται ρητά. Επίσης απουσιάζει η Κάσος που στη σελίδα 29 αναφέρεται η καταστροφή της το 1924.

Σχόλιο: Η αφήγηση αναφέρει λεπτομερείς πληροφορίες, αδικαιολόγητες για ένα συνοπτικό σχολικό εγχειρίδιο. Ο χάρτης δίνει μία στρεβλή εικόνα της περιοχής και της επανάστασης. Επίσης να επισημανθεί ότι δεν υπάρχει χάρτης που να συνοδεύει και διευκρινίζει την επανάσταση στις ηγεμονίες που αναφέρεται στο ίδιο κεφάλαιο (σελ.17-23)

αντίφαση 2^η

Στη σελίδα 36 αναφέρεται η επανάσταση της 3^ης Σεπτέμβρη 1843 και η παραχώρηση Συντάγματος. Ήταν η αφετηρία του κοινοβουλευτικού βίου της χώρας. Στη σελίδα 37 και στο ίδιο ύψος αναφέρεται: Ανεξάρτητη και κοινοβουλευτική, η Ελλάδα της εποχής (1830-1881) ...

Σχόλιο: Προφανώς η σύγχυση στο μυαλό του αναγνώστη που θέλει να μάθει ιστορία από το σχολικό εγχειρίδιο είναι αναπόφευκτη. Οι όροι Σύνταγμα, Ανεξαρτησία, Κοινοβουλευτισμός τριγυρίζουν ασαφείς στη σκέψη του.

Επίσης να επισημανθεί ότι σύμφωνα με το βιβλίο και την ενότητα για την επανάσταση της 3^ης Σεπτέμβρη έχουμε τη δυσαρέσκεια ορισμένων κύκλων για τον Όθωνα. Ποιοι είναι οι ορισμένοι κύκλοι; Διευκρινίζεται στη συνέχεια της αφήγησης (σελ. 35) Πολλοί από τους παλαιούς άρχοντες ... συμμαχούν με φιλελεύθερους πολιτικούς και διανοούμενους ... στους οποίους προστίθενται συντηρητικοί κύκλοι της Εκκλησίας της Ελλάδος. Τα ετερόκλητα αυτά στοιχεία υποχρέωσαν τον Όθωνα να συγκαλέσει εθνοσυνέλευση και να παραχωρήσει Σύνταγμα. Ούτε λόγος για το ρόλο των μεγάλων δυνάμεων, των κομμάτων, τη γενική δυσαρέσκεια, τη συμμετοχή του κόσμου στην επανάσταση της 3^ης Σεπτέμβρη.

αντίφαση 3^η

Στη σελίδα 36 γράφει: Το Σύνταγμα του 1844, ένα από τα πιο φιλελεύθερα Συντάγματα της εποχής, δεν κατοχύρωνε την λαϊκή κυριαρχία, επειδή δεν υπήρχαν σταθεροί πολιτικοί σχηματισμοί, για να εξασφαλίσουν την άσκηση εξουσίας από την πλειοψηφία του κοινοβουλίου.

Σχόλιο: Μα νομίζω ότι για να υπάρξουν πολιτικοί σχηματισμοί σταθεροί, για να υπάρξει κοινοβούλιο και άσκηση εξουσίας από την πλειοψηφία του, ΠΡΕΠΕΙ ΠΡΩΤΑ να κατοχυρωθούν συνταγματικά. Είναι δυνατόν να προϋπάρχουν; Μήπως θεωρεί τη συνέπεια ως αιτία; Μάλλον μια λογική διατύπωση θα ήταν: δεν κατοχύρωνε την λαϊκή κυριαρχία, και συνεπώς δε δημιουργήθηκαν σταθεροί πολιτικοί σχηματισμοί, για να εξασφαλίσουν την άσκηση εξουσίας από την πλειοψηφία του κοινοβουλίου.

αφελής απορία 1^η

Ο Σουλτάνος έκρινε πως ο Πατριάρχης δεν ήταν ξένος προς την επανάσταση των Ελλήνων και ότι δε χρησιμοποίησε την εξουσία του να συγκρατήσει τους Έλληνες. (...) Η σκληρή και αναιτιολόγητη αντίδραση του σουλτάνου εναντίον της θεσμοθετημένης ηγεσίας του έθνους ...(σελ. 24)

Διατύπωση Πυθίας: Ήταν ξένος προς την επανάσταση ο Πατριάρχης ή όχι; όφειλε να συγκρατήσει του Έλληνες ώστε να μην επαναστατήσουν και γιατί; Η αντίδραση του σουλτάνου χαρακτηρίζεται αναιτιολόγητη γιατί πράγματι ο Πατριάρχης ήταν ξένος προς την Επανάσταση; ή γιατί δεν όφειλε να τους συγκρατήσει; Πώς ο Πατριάρχης αποτελούσε θεσμοθετημένη ηγεσία στην Οθωμανική αυτοκρατορία, από ποιον αντλούσε μια τέτοια θέση; Τελικά, ο Πατριάρχης αποτελούσε θεσμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας;

αφελής απορία 2^η

Ως θεσμοθετημένοι ηγέτες και υπεύθυνοι για τη νομιμοφροσύνη των Ελλήνων υπηκόων του σουλτάνου, οι πρόκριτοι, οι ιεράρχες και οι καπετάνιοι ... έκριναν δε ότι ήταν απαραίτητη η προβολή της επανάστασης ως εξέγερσης συνετών νοικοκυραίων, όχι ριζοσπαστών που στρέφονταν κατά των νόμιμων ηγεμόνων τους. (σελ. 25-26)

Κι άλλος χρησμός: Πάλι οι θεσμοθετημένοι ηγέτες. Αλλά και επιπλέον απορίες. Ποιοι είναι οι καπετάνιοι; οι ιδιοκτήτες των καραβιών – εφοπλιστές των νησιών; ή οι γνωστοί ως καπεταναίοι / κλεφτοκαπεταναίοι; Πάλι αυτοί έκριναν, όπως έκρινε και πριν ο σουλτάνος (ο ιστοριογράφος τι κρίνει;) Πώς συνταιριάζουν επανάσταση και συνετοί νοικοκυραίοι; Μήπως επειδή το έκριναν οι θεσμοθετημένοι ηγέτες; ποιοι είναι οι νόμιμοι ηγεμόνες των εξεγερμένων συνετών νοικοκυραίων; που αν ήταν ριζοσπάστες, που μπορεί και να ήταν αλλά δεν έπρεπε να προβληθούν ως τέτοιοι, θα στρέφονταν, που μπορεί και να στράφηκαν, εναντίον τους αλλά δεν έπρεπε να προβληθεί ότι στράφηκαν; Εν τέλει θέλει να πει κάτι που δε λέει;

αφελής απορία 3^η

Να υποθέσω ότι ο πίνακας που απεικονίζει το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου και η εκτενής λεζάντα του (σελ. 37) αποτελεί συνοδευτικό στοιχείο για το συνοδευτικό πίνακα των κυριότερων εθνικών γεγονότων της πεντηκονταετίας 1830-1881(σελ. 36); Πουθενά στην αφήγηση δεν αναφέρεται η Μονή Αρκαδίου.

αφελής απορία 4^η

Το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο (ιδρύθηκε το 1837) έδωσε στον τόπο μια εγχώρια πολιτική ηγεσία και διανόηση που μπορούσε να αναμετρηθεί επάξια με ηγεσίες ισχυρότερων και παλαιότερων χωρών. (Διαβάζοντας τις σελίδες 36-37 αναρωτήθηκα μήπως φταίω εγώ που δεν καταλαβαίνω, τις ξαναδιάβασα, είναι ό,τι πιο κακογραμμένο μπορεί να φανταστεί κανείς!)  Στη διανόηση αυτής της εποχής ανήκει ο κορυφαίος εθνικός ιστοριογράφος Κωνσταντίνος Παπαρηγόπουλος, ο οποίος υπήρξε από τους βασικότερους αρχιτέκτονες του σύγχρονου ελληνικού έθνους, θεμελιώνοντας την πολιτιστική συνέχεια του έθνους στο χώρο και στο χρόνο, με αδιάσειστο επιχείρημα την αδιάλειπτη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού. (σελ. 37)

Μόνο κάτι να ρωτήσω: ποια είναι τα κριτήρια του έθνους και της εθνικής ταυτότητας για την επιστήμη της ιστορίας; Υπάρχει μία αποδεκτή συμφωνία; Οι ελληνόγλωσσοι των παροικιών ήταν Έλληνες; Οι αλλόγλωσσοι (π.χ. Σουλιώτες) του ελλαδικού χώρου ήταν Έλληνες; Ο αυτοπροσδιορισμός υπάρχει ως κριτήριο εθνικής ταυτότητας; Το έθνος σχεδιάζεται; κατασκευάζεται όπως, ας πούμε, ένα κτίριο; (Φαντάζομαι ωστόσο ότι η αναφορά στον Παπαρηγόπουλο γίνεται σε αντιπαράθεση με τον Φαλλμεράυερ, ο οποίος δεν αναφέρεται.)

Και τέλος θα μπορούσα τώρα, αφού ξέρω τον αρχιτέκτονα, να μάθω και το μηχανικό και κυρίως τον εργολάβο του σύγχρονου ελληνικού έθνους;  Ποιοι είναι οι εργολάβοι του έθνους;

(δημοσιευμένο και στο http://istoria3.blogspot.com/)

Βασίλης Συμεωνίδης