Δημήτρης Μπαλλής

Ο Δημήτρης Μπαλής καταγόταν από το Κόρθι και είχε δύο αδελφούς, που τον ακολούθησαν στο κίνημα του. Το όνομα του ενός απ' αυτούς ήταν Λεονάρδος. Ήδη ο Μπαλής την εποχή εκείνη γύριζε από χωριό σε χωριό και προπαγάνδιζε το γενικό ξεσήκωμα του λαού εναντίον των αρχόντων. Φαίνεται ότι είχε επαφές και με το γενικό γραμματέα του Επαρχείου, τον Σταμάτη Ψωμά, που όπως είπαμε κιόλας είχε ιδέες ριζοσπαστικές και είχε έρθει μια φορά σε σύγκρουση με τους άρχοντες. Έτσι ο λαός ήταν έτοιμος μετά την προδοσία των κοτζαμπάσηδων να παραδόσει την εξουσία στο Δημήτρη Μπαλή. Αυτός αφού συγκέντρωσε δύναμη από 300 χωρικούς, κάλεσε πάλι γενική συνέλευση στη Μεσαριά, όπου ήρθαν και πολλοί ναυτικοί από τα Υστέρνια της Τήνου. Στη συνέλευση αυτή καταργήθηκε το φεουδαρχικό σύστημα. Τότε όλα τα χωριά της Άνδρου πήραν επαναστατική όψη και παντού κυριαρχούσε το σύνθημα «κάτω οι προδότες - θάνατος στους σκυλάρχοντες». Μια από τις ωραιότερες σελίδες της Επανάστασης γράφτηκε την εποχή αυτή στην Άνδρο από την αγροτιά. Η λαϊκοαγροτική συνέλευση της Μεσαριάς όχι μόνο ενέκρινε την εξέγερση, αλλά θέσπισε και μια σειρά μέτρα με τα όποια καταλύονταν οριστικά το φεουδαρχικό καθεστώς. Πολλοί πύργοι των κοτζαμπάσηδων κάηκαν τότε (όπως του Λεονάρδου Πολέμη και του Σταματέλου Μπίστη στα Αποίκια, και του Δημήτρη Καΐρη Ορφανού στη Μεσαριά, του επονομαζόμενου Δημητράκαρου που παρά λίγο και να σκοτώσουν), πολλοί γαιοκτήμονες πιάστηκαν και φυλακίστηκαν, ενώ μερικοί προδότες εκτελέστηκαν.

Το κίνημα της Άνδρου ήταν μια σωστή αγροτική επανάσταση. Ο Μπαλής φαίνεται ότι έκτος από ιδεολόγος ήταν και πολύ καλός οργανωτής. Έτσι φρόντισε, με τη γενική συνέλευση στη Μεσαριά, να έχει το κίνημα του τη λαϊκή έγκριση και ο ίδιος να θεωρηθεί λαοπρόβλητος, ώστε κανείς να μην μπορεί να τον αμφισβητήσει ως διοικητή του νησιού. Άλλωστε μετά τα γεγονότα αυτά δεν επαναπαύτηκε, αλλά οργάνωσε και ένοπλη δύναμη για την υποστήριξη των μέτρων και την ασφάλεια του νέου καθεστώτος. Κι ακόμα, κι αυτό είναι το πιο σπουδαίο, προπαρασκεύασε και ιδεολογικά την αγροτική επανάσταση.

Έβγαλε μια προκήρυξη, τις παραμονές της λαϊκής συνέλευσης τής Μεσαριάς, που περιείχε τους σκοπούς της εξέγερσης. Την προκήρυξη αυτή (ή αντίγραφο της) έδωσε στον ιστορικό Γιάννη Κορδάτο ο επίσης Ιστορικός Δ. Πασχάλης. Να και το κείμενο της:

«Το έθνος μας επήρε τα όπλα κατά των τυράννων του. Τετρακόσιους χρόνους είμεθα σκλάβοι των Οθωμανών και τώρα εγίναμεν ελεύθεροι, δώσαντες το αίμα μας διά την ελευθερίαν της πατρίδος. Εις όλα τα μέρη οι Γραικοί πολεμούν διά την ελευθερίαν των και μόνον εις τα νησιά οι κοτζαμπάσηδες δεν είδαν με καλό μάτι την ανάστασιν του Γένους. Αυτοί είχαν πάντα το ένα τους και νιτερέσα με τους Οθωμανούς. Μαζί με τούς μπέηδες και πασάδες μας καταπίεζαν, μας έπαιρναν το βιός μας, μας καταφρονούσαν, μας έγδυναν, μας ρουφούσαν το αίμα μας, τσερεμέτζαν και επλούτιζαν από τον ιδρώτα μας. Αυτοί οι σκλιάδες θέλουν να μας σκλαβώσουν και πάλιν, καταλύοντες την ελληνικήν διοίκησιν και καλούντες τον Καπουδάν Πασά να καταλάβει την νήσον μας. Το τι μας περιμένει αν έλθουν οι Τούρκοι το καταλαβαίνετε. Όχι μόνον θα χάσωμεν την ελευθερία μας και θ’ άτιμασθώμεν εις τα όμματα όλων των Ελλήνων και Ευρωπαίων, αλλά και θα γίνωμε τρεις φορές σκλάβοι από την πριν κατάστασίν μας. Αυτό όμως δεν πρέπει να γίνει. Έχομεν την δύναμιν να εμποδίσωμεν το κακόν, πρώτα πρέπει να βάλωμεν νέαν τάξιν και να ιδρύσωμεν νέον σύστημα εις τον τόπον μας. Η νήσος Άνδρος είναι και αυτή δημιούργημα της φύσεως, καθώς και όλος ο κόσμος. Αλλά όταν εδημιουργήθη ο κόσμος, δεν υπήρχαν πλούσιοι και πτωχοί, μεγαλοκτήμονες και κολλήγοι. Η ανισότης, η ανέχεια, η δυστυχία είναι δημιουργήματα όχι του υπέρτατου όντος, αλλά των κρατούντων. Εις την αρχαίαν Ελλάδα και εις τον άλλον κόσμον και προ ολίγων χρόνων εις την Γαλλίαν εχύθη πολύ αίμα διά να καταργηθούν τα προνόμια των αρχόντων και η ιεραρχική διατήρησις της κοινωνίας. Διατί και ημείς κατά την παρούσαν στιγμήν να μην αποτινάξωμεν όχι μόνον τον ζυγό των Τούρκων, αλλά και των αρχόντων; Ομιλούν διαρκώς οι τουρκοκοτζαμπάοηδες ότι έχουν δικαιώματα επί της ιδιοκτησίας των εαυτών μας, τα όποια τάχα βγαίνουν από έγγραφα απαρασάλευτα. (Το κείμενο σ' αυτό το σημείο είναι χαλασμένο. Η φράση αυτή γράφεται με επιφύλαξη από τον Γ. Κορδάτο). Αυτό δεν είναι σωστό. Οι προπάτορες των αρχόντων ήλθον εις το νησί μας από άλλα μέρη ως κατακτηταί, με την βίαν εξουσίασαν το καλύτερο μέρος της γης, χωρίς να έχουν κανένα δικαίωμα προς τούτο περισσότερον από τους άλλους, έκτος από το δικαίωμα του ισχυρότερου. Και άλλους έκαμαν σκλάβους των. Οι σημερινοί λοιπόν άρχοντες, απόγονοι των κατακτητών και σφετεριστών της γης των πατέρων μας, κανέν δικαίωμα δεν έχουν να κρατούν αυτήν διά την ιδικήν των ωφέλειαν και κατατυράννευσιν και λήστευσιν ημών. Ο καιρός της ελευθερίας μας ήλθεν, ας αποτινάξωμεν, λοιπόν τον ζυγόν και ας καταργήσωμεν, τα προνόμια των αρχόντων μας. Όλοι οι Γραικοί θα επικροτήσουν την πράξιν μας και θα μας συντρέξουν εις την απόφασίν μας αυτήν. Ήλθε η ώρα να καταργήσωμεν την αθλιότητα, να απαλλάξωμεν την κατάντια μας και να δώσωμεν το παράδειγμα και εις τους λοιπούς νησιώτας και τους άλλους Γραικούς όπου στενάζουν από την αγροτική σκλαβιάν. Η γη ανήκει εις ημάς τους δουλευτάς της και όχι εις τους ολίγους τουρκάρχοντες που την νέμονται με το δικαιωμα του ισχυρότερου το οποίον απέκτησαν από τούς Φράγκους και τους Οθωμανούς κατακτητάς. Ο εθνικός άγων μας διά να πάρει ούσιαστικήν σημασίαν πρέπει να ολοκληρωθεί με την κατάργησιν κάθε προνομίου και κάθε δικαιώματος, τα οποία υποβιβάζουν την πλειονότητα των γεωργών μας εις την κατάστασιν του δούλου. Η ένωσις φέρει την δύναμιν και θα μας δώσει την έξουοίαν να εκτελέσωμεν την απόφασίν μας. Η κοινοκτημοσύνη δεν είναι ζορμπαλίκι, αλλά έργον δικαιοσύνης. Πρέπει να παύσωμεν να είμεθα κολληγάδες, όπως επαύσαμεν να είμεθα ραγιάδες. Και αυτό είναι στο χέρι μας, αρκεί να μη δειλιάσωμεν. Θα δουλεύωμεν εις το έξης τα φέουδα όλοι μαζί και θα απολαβαίνει τον καρπόν των η κομμούνα (=κοινότητα) μας και θα γίνεται δίκαιη μοιρασιά της σοδιάς εις όλους τους δουλευτάδες, ανάλογα με τον κόπο τους και τήν δoύλευσíν τους. Δι’ όλα αυτά θα γίνει σύναξις εις την Μεσαριάν, διά να λάβωμεν από κοινού αποφάσεις. Το φέρσιμο μας αυτό θα μας κάνει πρωτολάτας εις τον δίκαιον αγώνα όλων των κολλήγων και θα γίνει άκουσμα εις όλα τα μέρη της πατρίδος και εις όλον τον κόσμον και παντού θα μας επαινέσουν και θα μας δώσουν δίκαιον».

(Σύμφωνα με τη γνώμη τού ιστορικού Γ. Κορδάτου φαίνεται ότι το κείμενο σύνταξε ο Σταμάτης Ψωμάς, μια και ό Μπαλής ήταν μάλλον αγράμματος). Επιπλέον το κείμενο φαίνεται να έχει επτανησιακή-δυτική ιδεολογία-φρασεολογία. Η διακήρυξη αυτή, όπως φαίνεται, είναι διαποτισμένη από τις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης […]

Ελένη Γαϊτάνου – Αρχοντούλα Κρητικού – Γιώργος Δαρδανός, Το κοινωνικό περιεχόμενο της επανάστασης στην Άνδρο, Η περίπτωση του Δημήτρη Μπαλή, Έκδοση του συλλόγου για την ανάπτυξη της Άνδρου «Ο Δημήτρης Μπαλής», Αθήνα 1989, σ. 53-57