[προύχοντες τουρκοχριστιανοί]

Richard Clogg

Στην πορεία του Αγώνα, οι συμμαχίες και οι συνασπισμοί των παρατάξεων από την πλευρά των αγωνιστών πέρασαν από πολλά στάδια. Οι Πελοποννήσιοι κοτζαμπάσηδες ή πρόκριτοι αγωνίζονταν να διατηρήσουν τη δύναμη και τα προνόμια που απολάμβαναν στο παλιό καθεστώς, ενώ οι πρώην κλέφτες που τώρα είχαν γίνει στρατιωτικοί ηγέτες – με επιφανέστερο τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη – δεν ήταν λιγότερο αποφασισμένοι να οικειοποιηθούν ένα μερίδιο της πολιτικής εξουσίας ανάλογο με τον ξωτικό ρόλο που έπαιξαν στη διεξαγωγή του Αγώνα. Ομοίως και οι νησιώτες πλοιοκτήτες, των οποίων η συμβολή στον θαλάσσιο αγώνα ήταν ουσιαστική, ήθελαν κι αυτοί το μερίδιο τους από τα πολιτικά λάφυρα. Η μικρή ομάδα των δυτικότροπων διανοουμένων μπορεί να υστερούσε σε στρατιωτική πυγμή, είχε όμως δυσανάλογη επιρροή και κατάφερε να εξασφαλίσει ότι το κυοφορούμενο κράτος θα ήταν εξοπλισμένο με τα χαρακτηριστικά του φιλελεύθερου συνταγματικού πολιτεύματος.

Ο φατριασμός, που αποτέλεσε το παρασκήνιο του Αγώνα, μπορεί να ερμηνευτεί ευρύτερα ως διαμάχη για την εξουσία ανάμεσα στο «στρατιωτικό»» «δημοκρατικό» κόμμα και στο «πολιτικό» ή «αριστοκρατικό» κόμμα. Οι πρώην ηγέτες των κλεφτών, που κυριαρχούσαν στο στρατιωτικό κόμμα, αντιπροσώπευαν, κατά κάποιον τρόπο, τη λαϊκή μάζα, ενώ το πολιτικό κόμμα αντανακλούσε τα συμφέροντα των προκρίτων της Πελοποννήσου, των νησιωτών πλοιοκτητών και της μικρής ομάδας των Φαναριωτών, που είχαν αποκτήσει τις πρώτες πολιτικές τους εμπειρίες στο οθωμανικό κράτος, αλλά στη συνέχεια είχαν ταυτίσει τις τύχες τους με τους αγωνιστές. Πίσω από αυτή τη διαίρεση υπήρχε το χάσμα ανάμεσα στους εκσυγχρονιστές και στα παραδοσιακά ανώτερα κοινωνικά στρώματα.

Εκπαιδευμένοι στη Δύση και ντυμένοι σύμφωνα με την ευρωπαϊκή μόδα, alafranga, οι εκσυγχρονιστές, εμποτισμένοι με τη ρητορεία του ρομαντικού εθνικισμού, επεδίωξαν στην πλειονότητα τους να εισαγάγουν αμιγώς δυτικούς θεσμούς, λησμονώντας το γεγονός ότι η ελληνική κοινωνία είχε εξελιχθεί κάτω από την οθωμανική κατοχή κατά τρόπο πολύ διαφορετικό από εκείνον των κρατών της δυτικής Ευρώπης που αποτελούσαν το πρότυπο τους και των οποίων τους θεσμούς ήθελαν μάλλον να υιοθετήσουν αυτούσιους παρά να προσαρμόσουν. Τα παραδοσιακά ανώτερα κοινωνικά στρώματα, φορώντας ενδυμασία που συμβόλιζε την προσήλωση τους στην παλαιά τάξη (με εξαίρεση τον εφιάλτη των Τούρκων), είχαν επικρατήσει κοινωνικά στη διάρκεια της προεπαναστατικής περιόδου. Χωρίς να έχουν καταρτίσει ένα συγκεκριμένο εθνικό πρόγραμμα, ήταν αποφασισμένοι να διατηρήσουν τα προνόμια τους και στο νέο ανεξάρτητο καθεστώς όποια κι αν ήταν η τροπή των πραγμάτων. Στην ουσία, έβλεπαν την ανεξαρτησία ως μέσο αντικατάστασης της ολιγαρχίας των Τούρκων με τη δική τους. Δεν προκαλεί απορία που οι κοτζαμπάσηδες, οι Πελοποννήσιοι πρόκριτοι, ονομάζονταν περιφρονητικά «Τουρκοχριστιανοί». Ένας από τους ήρωες του Αγώνα, ο Φωτάκος Χρυσανθόπουλος, είπε ότι η μόνη διαφορά ήταν στα ονόματα: αντί να λέγεται Χασάν, ο κοτζαμπάσης θα λεγόταν Γιάννης* αντί να προσεύχεται στο τζαμί, θα πτίναινε στην εκκλησία.

Richard Clogg,  Συνοπτική ιστορία της Ελλάδας 1770 – 2000, Κάτοπτρο 2003, σελ. 61-62