Το οθωμανικό σύνταγμα του 1876

Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ

Άρθρο 1. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία περιλαμβάνει τη σημερινή οθωμανική επικράτεια μαζί με τις κτήσεις και τις ημιανεξάρτητες επαρχίες. Αποτελεί ένα αδιαίρετο όλο από το οποίο κανένα τμήμα δεν μπορεί να αφαιρεθεί κάτω απ’ οποιοδήποτε πρόσχημα. [...]

Άρθρο 4. Η Αυτού Μεγαλειότης ο Σουλτάνος, υπό τον τίτλο του Υπέρτατου Χαλίφη, είναι ο προστάτης της μουσουλμανικής θρησκείας. Είναι ο Αυθέντης και Πατισάχ18 όλων των Οθωμανών.

Άρθρο 5. Η Αυτού Μεγαλειότης ο Σουλτάνος δε φέρει καμιά ευθύνη και το πρόσωπό Του είναι ιερό.

[...]

Άρθρο 7. Μεταξύ των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Αυτού μεγαλειότητος του Σουλτάνου συγκαταλέγονται τα εξής προνόμια: Διορίζει και παύει τους υπουργούς. Αποδίδει τους βαθμούς, τις λειτουργίες και τα διάσημα των ιεραρχικών του σωμάτων και διορίζει τους ηγέτες των προνομιούχων περιοχών σύμφωνα με το πρωτόκολλο το οποίο καθορίζεται από τα προνόμια τα οποία τους παραχωρούνται. Εκδίδει το νόμισμα. Το όνομά του μνημονεύεται στα τεμένη κατά τη δημόσια προσευχή. Συνάπτει συνθήκες με τις Δυνάμεις. Κηρύσσει πόλεμο και υπογράφει συνθήκες ειρήνης. Διοικεί τις κατά ξηράν και κατά θάλασσα δυνάμεις. Κατευθύνει τις στρατιωτικές εκστρατείες. Εφαρμόζει τη Σαρία19 και τους άλλους νόμους. Επιβλέπει τη διαχείριση των μέτρων του δημοσίου. Δίνει χάρες ή μετατρέπει τις ποινές τις οποίες επιβάλλουν τα ποινικά δικαστήρια. Συγκαλεί και εξουσιοδοτεί την Εθνοσυνέλευση. Διαλύει, εάν το θεωρεί αναγκαίο, τη Βουλή των Αντιπροσώπων, εφ’όσον διατάξει την εκλογή νέων μελών.

ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΕΣ

Άρθρο 8. Όλοι οι υπήκοοι της Αυτοκρατορίας ονομάζονται Οθωμανοί χωρίς να υφίστανται καμιά

διάκριση, οποιαδήποτε θρησκεία και αν επαγγέλλονται. H οθωμανική υπηκοότητα αποκτάται και

χάνεται σύμφωνα με τους όρους τους οποίους προβλέπει ο νόμος.

Άρθρο 9. Κάθε Οθωμανός απολαμβάνει την προσωπική του ελευθερία, υπό τον όρο ότι δεν παρεμβαίνει στην ελευθερία των άλλων.

Άρθρο 10. Η προσωπική ελευθερία είναι απολύτως απαραβίαστη. Κανείς δεν μπορεί να υποστεί οποιαδήποτε τιμωρία, υπό οποιοδήποτε πρόσχημα, με εξαίρεση τις περιπτώσεις οι οποίες προβλέπονται από τον νόμο και οι οποίες επιβάλλονται σύμφωνα με την προβλεπόμενη διαδικασία.

ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Άρθρο 11. Το Ισλάμ είναι η επίσημη θρησκεία του κράτους. Μολονότι όμως δέχεται αυτή την αρχή, το κράτος προστατεύει την ελεύθερη άσκηση των διάφορων θρησκειών οι οποίες έχουν πιστούς στην αυτοκρατορία, και τιμά τα θρησκευτικά προνόμια τα οποία έχουν παραχωρηθεί στα διάφορα σώματα, υπό τον όρο να μην προσβάλλουν αυτά τη δημόσια ευταξία και την ηθική. [...]

ΙΣΟΤΗΤΑ ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ, ΔΗΜΟΣΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΜΑΤΑ

Άρθρο 17. Όλοι οι Οθωμανοί είναι ίσοι ενώπιον του νόμου. Απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα και οφείλουν να ανταποκρίνονται στα ίδια καθήκοντα έναντι της χώρας, αδιακρίτως της θρησκείας τους.

Άρθρο 18. Προϋπόθεση για την πρόσβαση σε οποιοδήποτε δημόσιο αξίωμα είναι η γνώση της τουρκικής γλώσσας, η οποία είναι η επίσημη γλώσσα του Κράτους.

Άρθρο 19. Όλοι οι Οθωμανοί μπορούν να γίνουν δεκτοί στα δημόσια αξιώματα, αναλόγως της καταλληλότητας, της αξίας και της ικανότητάς τους. [...]

ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ

Άρθρο 21. Η περιουσία, εμπράγματη ή προσωπική, εφόσον έχει αποκτηθεί νόμιμα, τελεί υπό εγγύηση. Δεν μπορεί να υποβληθεί σε απαλλοτρίωση, εκτός

εάν υπάρχει αποδεδειγμένη δημόσια ωφέλεια, και εφόσον καταβληθεί πρώτα ανάλογη αποζημίωση, σύμφωνα με τον νόμο ο οποίος καθορίζει την αξία τής εν λόγω περιουσίας. [...]

Η ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ

Άρθρο 42. Η Γενική Συνέλευση αποτελείται από δυο βουλές: τη Βουλή των Προκρίτων ή αλλιώς Γερουσία και τη Βουλή των Αντιπροσώπων.

Άρθρο 43. Οι δυο Βουλές συνέρχονται από κοινού την [1η Νοεμβρίου] κάθε έτους. Η έναρξη των συνεδριάσεων ορίζεται με ιραδέ20, όπως και η λήξη τους η οποία πραγματοποιείται την [1η Μαρτίου] του επόμενου έτους. Καμία από τις δυο βουλές δεν μπορεί να συνέλθει, εάν δε συνεδριάζει και η άλλη.

[...]

Άρθρο 47. Τα μέλη της Γενικής Συνέλευσης είναι ελεύθερα να εκφράζουν τις γνώμες τους και να ψηφίζουν κατά βούληση. Δεν περιορίζονται από οποιουσδήποτε όρους ή αιρέσεις, ούτε επηρεάζονται από απειλές. Δεν μπορεί να ασκηθεί ποινική δίωξη εις βάρος τους για τις απόψεις τις οποίες εκφράζουν κατά τη διάρκεια των συζητήσεων ή για τις ψήφους τις οποίες δίνουν, εκτός εάν παραβιάσουν τον Κανονισμό Λειτουργίας της Βουλής. Σ’ αυτή την περίπτωση υπόκεινται στις ισχύουσες ρυθμίσεις των κανονισμών. [...]

ΕΠΑΡΧΙΑΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ

Άρθρο 108. Η διοίκηση των επαρχιών θα βασίζεται στην αρχή της αποκέντρωσης. [...]

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ

Άρθρο 115. Κανένα άρθρο του συντάγματος δεν μπορεί, με οποιοδήποτε πρόσχημα, να τεθεί σε αναστολή ή να παραβιαστεί.

Σημείωση:

Tο οθωμανικό Σύνταγμα υιοθετήθηκε τον Δεκέμβριο του 1876, στο πλαίσιο της κρίσης του Ανατολικού Ζητήματος του 1875-1878. Σκοπός του ήταν να προκαταλάβει την παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων υπέρ των μη μουσουλμάνων υπηκόων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Επέτρεπε να προβληθεί το επιχείρημα ότι το νέο και σύγχρονο Σύνταγμα τους παρείχε πλήρη δικαιώματα, ενώ συγχρόνως διακήρυττε την ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Από αυτή την άποψη αποδείχθηκε αναποτελεσματικό, αφού δεν απέτρεψε την κήρυξη του πολέμου από τη Ρωσία το 1877. Μετά την οθωμανική ήττα, η ισχύς του συντάγματος αναστάλθηκε το 1878 και αποκαταστάθηκε μόνον το 1908. Στο τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και στο πλαίσιο κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχε πλήρως απαρχαιωθεί.

Εώτηση:

Από ποιες απόψεις το οθωμανικό Σύνταγμα του 1876 ήταν παρόμοιο με τα συντάγματα των δι-

άφορων εθνικών κρατών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης;

Ποιες δικλείδες ασφαλείας είχαν συμπεριληφθεί στο κείμενο του συντάγματος, προκειμένου να αποτρέψουν την επάνοδο της αυταρχικής διακυβέρνησης;

Προσπαθείστε να ερμηνεύσετε γιατί το οθωμανικό Σύνταγμα του 1876 απέδιδε προνομιούχο ρόλο στο Ισλάμ.

Ποιες προβλέψεις συμπεριλήφθηκαν, οι οποίες αποσκοπούσαν στη διαφύλαξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τον κίνδυνο της εσωτερικής διάλυσης; Ήταν αυτές οι προβλέψεις ρεαλιστικές στο πλαίσιο των γεγονότων του έτους 1876;

σελ. 70-71 

ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ, ΒΙΒΛΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ  2, Έθνη και κράτη στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Επιμέλεια: ΜΙΡΕΛΑ-ΛΟΥΜΙΝΙΤΑ ΜΟΥΡΓΚΕΣΚΟΥ. Διεύθυνση Σειράς: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΚΟΥΛΟΥΡΗ. Mετάφραση: ΣΠΥΡΟΣ ΜΑΡΚΕΤΟΣ. Θεσσαλονίκη 2006