Η Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία (Φεντερασιόν)

Paul Dumont, Γέννηση ενός οθωμανικού σοσιαλισμού, στο Veinstein, Gilles - Πετρόπουλος, Ηλίας - Μουτσόπουλος, Ν. Κ. - Μόλχο, Ρένα - Vidal Sephiha, Haim κ.ά. Θεσσαλονίκη 1850-1918: η «πόλη των Εβραίων» και η αφύπνιση των Βαλκανίων. Αθήνα: Εκάτη, 1994, σελ. 215 - 220
  

[…]

Ενάμιση μήνα αργότερα, στις 19 Ιουνίου, πάνω από έξι χιλιάδες άτομα θα παρελάσουν στη Θεσσαλονίκη, μετά από πρόσκληση του Συνδέσμου Εργατών Θεσσαλονίκης – έτσι ονομάζεται –προσωρινά η ομάδα του Benaroya – και διαφόρων άλλων οργανώσεων. Αφού διέσχισαν την παραλία και την οδό Εγνατία, με πολύχρωμα λάβαρα που κυμάτιζαν στον αέρα, οι διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν στη λεωφόρο Σελιμιγιέ, μπροστά στα μεγάλα κτίρια του λιμανιού. Σκοπός τους να διαδηλώσουν ενάντια σ7 ένα νομοσχέδιο της οθωμανικής κυβέρνησης, που περιόριζε το δικαίωμα της απεργίας και τις συνδικαλιστικές ελευθερίες. Σύμφωνα με τη Journal de Salonique της 20ής Ιουνίου, στο συλλαλητήριο συμμετείχαν οι εργάτες των εργοστασίων τσιγαρόχαρτου, οι σαπωνοποιοί, οι εμποροϋπάλληλοι, οι τυπογράφοι, οι ξυλουργοί, οι υποδηματοποιοί, οι καπνεργάτες, οι αχθοφόροι, οι υπάλληλοι των ανατολικών σιδηροδρόμων, της εταιρείας του τραμ, του γκαζιού, οι ράφτες, δηλαδή ένα μεγάλο μέρος του προλεταριάτου της Θεσσαλονίκης. Το συλλαλητήριο αυτό είχε τέτοια επιτυχία, ώστε την επομένη ο Benaroya και ο συνεργάτης του A. Hasson θα γράψουν στα γραφεία της 2ας Διεθνούς στις Βρυξέλλες ότι ένα γεγονός χωρίς προηγούμενο μόλις έλαβε χώρα στη Θεσσαλονίκη και ότι η Ένωση των Εργατών της πόλης επιθυμούσε να καταστεί, μαζί με τη βουλγάρικη σοσιαλιστική ομάδα, το οθωμανικό τμήμα της Διεθνούς.

Η Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία (Η Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία έγινε γνωστή με το όνομα «Φεντερασιόν»)

 Αυτή η πρώτη επιστολή αποτελεί την αρχή μιας μακράς αλληλογραφίας, που επέτρεψε στο γραμματέα της Σοσιαλιστικής Διεθνούς, Camille Huysmans, να είναι ενήμερος για τις εξελίξεις στη Θεσσαλονίκη. Και ένας Θεός ξέρει πόσο γρήγορα εξελίσσεται εκεί η κατάσταση! Από τα μέσα Αυγούστου, η Ένωση των Εργατών μετανομάζεται σε Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία. Την ίδια εποχή, ένα «μεγάλο διεθνές εργατικό πανηγύρι», που οργανώθηκε στο Μπεχτσινάρ, βοήθησε στο να συγκεντρωθούν 100 χρυσές λίρες από την πώληση 6.000 εισιτηρίων, χρήματα που θα χρησιμοποιηθούν για την έκδοση μιας εφημερίδας (στα εβραιο-ισπανικά, στα ελληνικά, στα τούρκικα και στα βουλγάρικα) με τίτλο: Jornal do Laborador ή Εφημερίς του Εργάτου ή Amele Gazetesi ή Rabotniceski Vestnik. Η τύχη ευνοεί τον Benaroya και τους συντρόφους του. Οι εργάτες της Θεσσαλονίκης διαδηλώνουν μαχητικά, κατεβαίνοντας από απεργία σε απεργία. Δημιουργούνται νέα συνδικάτα που υποστηρίζουν τις ιδέες του σοσιαλισμού. Σκέπτονται ήδη να έρθουν σε επαφή με τις άλλες ομάδες αγωνιστών που πρόκειται να συνενωθούν στην Κωνσταντινούπολη και στη Σμύρνη, με σκοπό να δημιουργήσουν μαζί τους μια κοινή ιδεολογική πλατφόρμα.

Ο όρος Ομοσπονδία, που δηλώνει στο εξής την οργάνωση, δεν επελέγη στην τύχη. Πράγματι, αυτό που σκέπτονται οι υπεύθυνοι του κινήματος, έχοντας ως αποκλειστικό στόχο τη δημιουργία ενός ενωμένου κόμματος, είναι κυρίως να δώσουν την ευκαιρία στις διάσπαρτες ομάδες, που ήταν οργανωμένες γενικά σε «εθνική » βάση, να συνεργαστούν στα πλαίσια μιας ομοσπονδίας. Αυτό θα εξηγήσει και ο Benaroya στη Σοσιαλιστική Διεθνή, με μια μακροσκελή αναφορά, τον Ιούλιο του 1910:

«... Το Οθωμανικό Έθνος αποτελείται από πολλές εθνότητες, που ζουν στο ίδιο έδαφος και έχει η καθεμιά, γλώσσα, παράδοση, λογοτεχνία, ήθη και χαρακτήρες διαφορετικά. Γι’ αυτούς τους εθνικούς, φιλολογικούς λόγους (sic!) εκτιμήσαμε ότι θα ήταν προτιμότερο να σχηματίσουμε έναν οργανισμό όπου θα μπορούσαν να εισχωρήσουν όλες οι εθνότητες, χωρίς καμιά να στερηθεί τη γλώσσα και τον πολιτισμό της. Ακόμα καλύτερα, η καθεμιά θα μπορούσε να αναπτύξει τον πολιτισμό και την ατομικότητα της τελείως ανεξάρτητα, ενώ ταυτόχρονα θα εργάζεται για το ίδιο ιδεώδες: το σοσιαλισμό...»

Η ιδέα φαίνεται καλή και η Φεντερασιόν δε θα αργήσει να δρέψει τους καρπούς της. Στο εβραϊκό στοιχείο, πλειοψηφία στο εξής στην οργάνωση, και στο βουλγάρικο στοιχείο, πολύ μικρότερο αριθμητικά αλλά πολύ δραστήριο, προστίθεται, από τον Αύγουστο του 1909, ένας μικρός πυρήνας μουσουλμάνων με επικεφαλής τον αρχισυντάκτη της Amele Gazetesi, τον Rasim Hikmet, καθώς και μια μικρότερη ομάδα Ελλήνων, που ένας από τους υποκινητές της, ο I. Γαζής, εκδίδει την Εφημερίδα του Εργάτου. Ύστερα από λίγο, στο γαλαξία της Θεσσαλονίκης θα προστεθεί η αριστερή πτέρυγα του Ομόσπονδου Εθνικού Κόμματος, μια οργάνωση που προέρχεται από την Εσωτερική Επαναστατική Οργάνωση της Μακεδονίας (ΕΣΕΜΟ) και η οποία εκπροσωπείται στο οθωμανικό κοινοβούλιο από τον Dimitar Vlahov, έναν από τους γνωστότερους εκπροσώπους του βαλκανικού σοσιαλισμού. Εξάλλου, η Φεντερασιόν θα αποκτήσει σταδιακά ένα δίκτυο «αντιπροσώπων» και θα συνάψει φιλικές σχέσεις με το Σερβικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, το Σοσιαλιστικό Κέντρο της Κωνσταντινούπολης, το Poale Sion της Παλαιστίνης και τα δύο κύρια αρμενικά επαναστατικά κινήματα που υπάρχουν στο οθωμανικό έδαφος, το Dachnaksoutioun  και το Hentchakian.

Όμως, ενώ η βάση της οργάνωσης του Benaroya αυξάνεται συνεχώς, οι υπεύθυνοι πρέπει να αντιμετωπίσουν αυτή τη χρόνια ασθένεια του βαλκανικού σοσιαλισμού, το σχίσμα. Η πιο σοβαρή κρίση συνέβη το Νοέμβριο του 1909, και κατέληξε στη μαζική αποχώρηση των Βούλγαρων αγωνιστών. Μια πρώτη ρήξη είχε προηγηθεί το φθινόπωρο της προηγούμενης χρονιάς, πριν από τη δημιουργία της Φεντερασιόν. Τώρα όμως πρόκειται για πραγματικό διαζύγιο.

Επιπλέον, φαινόταν δύσκολο να προσδιοριστούν οι αιτίες της διαφωνίας. Βέβαια, οι κατηγορίες της Rabotniceska Iskra, που υπογράφει ο Vasil Glavinov, μπορούν να χρησιμεύσουν σαν ενδείξεις: «... Σε συμφωνία με κάποιους Βούλγαρους σοσιαλιστές, η τοπική εβραϊκή επιτροπή κατευθύνει μια αντεργατική και μικροαστική πολιτική, που ωθεί την οργάνωση προς τους εχθρούς μας της αστικής τάξης. Η Φεντερασιόν παραμελεί τη σοσιαλιστική εκπαίδευση, μετατρέποντας τα γραφεία της σε λέσχη, όπου η συνείδηση των εργατών εξαφανίζεται τελείως...». Όμως όλα αυτά παραμένουν αδιευκρίνιστα. Στα Απομνημονεύματα του, ο Benaroya θα πει ότι το σχίσμα συνέβη μετά από μια μεγάλη λαϊκή διαδήλωση που οργανώθηκε στη μνήμη του Καταλανού επαναστάτη Francisco Ferrer, που είχε καταδικαστεί από την ισπανική δικαιοσύνη και είχε εκτελεστεί, τον Οκτώβριο του 1909. Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, αυτό που δεν μπορούσαν να ανεχτούν οι Βούλγαροι σοσιαλδημοκράτες, ήταν να βλέπουν τα εβραϊκά συνδικάτα να παρελαύνουν στους δρόμους της Θεσσαλονίκης στο πλευρό των «εκπροσώπων της αστικής τάξης», ειδικότερα των μασόνων.

Μετά την αποχώρηση των Βούλγαρων αγωνιστών, η Φεντερασιόν πλέον έχει καθαρό χρώμα; Είναι Εβραϊκή, Εβραϊκή εκατό τοις εκατό, παρ’ όλο που συνεχίζει να περιλαμβάνει στους κόλπους της Έλληνες και Τούρκους συμπαθούντες, παρ’ όλο που το Ομόσπονδο Εθνικό Κόμμα του Dimitar Vlahov της μετάγγισε λίγο σλαβικό αίμα. Ύστερα από λίγο, ο Benaroya θα εκδίδει τις εφημερίδες και τις προκηρύξεις του μόνο στα εβραιο-ισπανικά. Όλοι οι συνεργάτες του – Alberto Ardini, Abraham Hasson, David Recanati, Joseph Hasan, Saul Nahum – ανήκουν  στην ισραηλιτική κοινότητα. Τελικά, μόνο στα εβραϊκά συνδικάτα, κυρίως σ’ αυτό των καπνεργατών, χρωστά η οργάνωση τη δύναμη της. Υπογραμμίζοντας την προσήλωση της Φεντερασιόν στην ομοσπονδιακή ιδέα, ο Benaroya δε θα παραλείψει στο εξής να αναγνωρίσει, στα γράμματα του προς τη Σοσιαλιστική Διεθνή, ότι το εβραϊκό προλεταριάτο της Θεσσαλονίκης αποτελούσε το ουσιώδες στοιχείο στο φυτώριο του.

Η αντίδραση

 Μολονότι, στην πράξη περιορίστηκε στο εβραϊκό της στοιχείο, η Φεντερασιόν υπερηφανευόταν ότι έχει περίπου πέντε ή έξι χιλιάδες υποστηρικτές. Απέναντι της, η βουλγάρικη σοσιαλδημοκρατική ομάδα δε συγκεντρώνει παρά μόνο τριάντα μέλη, που είναι όμως δραστήριοι μαχητές και μοιράζουν την «εργατική κατήχηση» τους, μεταφρασμένη στα ελληνικά και στα εβραιο-ισπανικά, σε χιλιάδες αντίτυπα. Στα χαρτιά αυτό φαίνεται πολύ καλό. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι από τα τέλη του 1909, ούτε η μια ομάδα ούτε η άλλη είναι σε πολύ καλή θέση. Με διαδοχικά χτυπήματα, η κυβέρνηση των Νεότουρκων, που σείστηκε βίαια τον Απρίλιο από μια αντεπαναστατική απόπειρα, πήρε κατασταλτικά μέτρα που δεν άφηναν κανένα περιθώριο αντίδρασης στις εργατικές οργανώσεις. Η ελευθερία του Τύπου που είχε υποσχεθεί με τόσο ενθουσιασμό τις πρώτες στιγμές του νέου καθεστώτος; Διαγράφτηκε με το «νόμο περί Τύπου και εκδόσεων», που δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 1909. Το δικαίωμα της απεργίας; Περιορίστηκε σημαντικά με ένα νόμο που απαγόρευε τις στάσεις εργασίας στους μισθωτούς των δημοσίων επιχειρήσεων. Το δικαίωμα του συνεταιρισμού; Καταργήθηκε, για να διαφυλαχτεί η ενότητα του οθωμανικού κράτους. Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες, το μόνο που μπορούν να κάνουν οι σοσιαλιστές είναι να σταυρώσουν τα χέρια και να περιμένουν καλύτερες μέρες.

 […]