Κεφάλαιο δ΄, Κρητικό ζήτημα. Τα γεγονότα ως την ένωση (1909- 1913)

Οι Μ. Δυνάμεις φάνηκαν να δέχονται σιωπηρά τις νέες εξελίξεις στην Κρήτη και δεν αντέδρασαν, παρά τις συνεχείς και έντονες διαμαρτυρίες της Τουρκίας. Όταν όμως στο φρούριο του Φιρκά υψώθηκε η ελληνική σημαία, οι αντιπρόσωποι των Μ. Δυνάμεων απαίτησαν αμέσως την υποστολή της. Η Κυβέρνηση της Κρήτης βρέθηκε τότε σε δύσκολη θέση και παραιτήθηκε. Άγημα των Μ. Δυνάμεων αποβιβάστηκε στο Φιρκά και απέκοψε τον ιστό της ελληνικής σημαίας καθώς δεν βρέθηκε Κρητικός να την υποστείλει.

Μετά την παραίτηση της Προσωρινής Κυβερνήσεως της Κρήτης (Αύγουστος 1909), η Κρητική Βουλή όρισε νέα τριμελή Επιτροπή για την άσκηση της κυβερνητικής εξουσίας, από τους Ν.Χ. Ζουρίδη, Ιω. Σαουνάτσο και Μ. Καψάλη. Την Επιτροπή αυτή διαδέχθηκε νέα κυβέρνηση (29 Δεκεμβρίου) από τους Κ.Μ. Φούμη, Γ. Σκουλούδη και Αλ. Παπαχατζή, η οποία προκήρυξε αμέσως γενικές εκλογές, για την ανάδειξη νέας Κρητικής Βουλής. Στις εκλογές αυτές, που έγιναν την άνοιξη του 1910, πλειοψήφισε το κόμμα του Ελ. Βενιζέλου, ο οποίος σχημάτισε νέα κυβέρνηση, με τους Β. Σκουλά και Σ. Μυλωνογιαννάκη (17 Μαΐου 1910). Λίγους μήνες αργότερα η κυβέρνηση αυτή ανασχηματίστηκε, όταν ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος, που ήλεγχε τα πολιτικά πράγματα στην Αθήνα μετά την επανάσταση στο Γουδί (1909), κάλεσε τον Ελευθέριο Βενιζέλο, για να του εμπιστευθεί τις τύχες της Ελλάδας (Σεπτέμβριος 1910).

Κατά τα δύο επόμενα έτη η Κρήτη διοικήθηκε με το σύστημα των τριμελών Επιτροπών. Η Ελληνική Κυβέρνηση, ακόμη και με Πρόεδρο τον Ελ. Βενιζέλο, απέρριπτε σταθερά το αίτημα των Κρητών βουλευτών, να γίνουν δεκτοί στο εθνικό κοινοβούλιο. Την άρνηση επέβαλλαν λόγοι διπλωματικοί, για να αποφευχθεί αντίδραση της Τουρκίας, αλλά και των Μ. Δυνάμεων, που διακήρυτταν ότι δεν θα επιτρέψουν μεταβολή του status quo της Κρητικής Πολιτείας.

Στα τέλη του 1911 παρατηρήθηκε νέα αναταραχή στην Κρήτη. Η άρνηση του Βενιζέλου να επιτρέψει την εισδοχή των Κρητών βουλευτών στο εθνικό κοινοβούλιο οδήγησε σε νέα επαναστατική κινητοποίηση στην Κρήτη. Δημιουργήθηκε πάλι Επαναστατική Συνέλευση από ένοπλα τμήματα και νέα τριμελής Επιτροπή με πρόεδρο τον Αντώνιο Μιχελιδάκη (3 Ιανουαρίου 1912) ανέλαβε να ασκήσει πιέσεις για την εισδοχή των βουλευτών της Κρήτης στην ελληνική βουλή.

Αυτό όμως που δεν επέτρεπε η διπλωματία το επέτρεψε ο πόλεμος. Με την έκρηξη των Βαλκανικών Πολέμων τον Οκτώβριο 1912 οι πύλες του εθνικού κοινοβουλίου άνοιξαν για τους Κρήτες βουλευτές, που έγιναν δεκτοί με εκδηλώσεις πρωτοφανούς ενθουσιασμού. Ο Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων ανέγνωσε ψήφισμα, σύμφωνα με το οποίο «η Ελλάς αποδέχεται όπως του λοιπού έν υπάρχη κοινόν κοινοβονλιον διά το ελεύθερον βασίλειον και διά την νήσον Κρήτην». Βέβαια, η υποδοχή των Κρητών βουλευτών δεν συνιστούσε και την τυπική αναγνώριση της ένωσης. Ο Βενιζέλος προτίμησε και στη φάση αυτή να μη διαταράξει το καθεστώς της αυτονομίας, όπως το ήθελαν οι Μ. Δυνάμεις, Αρκέστηκε να στείλει ως Γενικό Διοικητή της Κρήτης τον Στέφανο Δραγούμη, ο οποίος ανέλαβε τα καθήκοντα του στις 12 Οκτωβρίου 1912, και ανέμενε να λυθεί το Κρητικό Ζήτημα με την ευτυχή έκβαση του πολέμου, που άρχιζε μεταξύ των βαλκανικών λαών και της Τουρκίας.

Στην πράξη η ένωση είχε ήδη πραγματοποιηθεί. Στις 14 Φεβρουαρίου 1913 αφαιρέθηκαν από το φρούριο της Σούδας οι σημαίες των Μ. Δυνάμεων και της Τουρκίας. Όλα τα σύμβολα της επικυριαρχίας και της προστασίας είχαν πια εξαφανιστεί από το νησί.

Η ευτυχής έκβαση των Βαλκανικών Πολέμων επέφερε, όπως αναμενόταν, και την πολυπόθητη λύση του Κρητικού Ζητήματος. Με το άρθρο 4 της Συνθήκης του Λονδίνου (30 Μαΐου 1913) ο σουλτάνος παραιτήθηκε από όλα τα δικαιώματα του στην Κρήτη, την οποία παραχωρούσε στις Μ. Δυνάμεις. Με την ιδιαίτερη μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας Συνθήκη της 1 Νοεμβρίου 1913 ο σουλτάνος παραιτήθηκε από κάθε δικαίωμα επικυριαρχίας στην Κρήτη. Η προσάρτηση της νήσου στην Ελλάδα είχε ήδη πραγματοποιηθεί. Με προκήρυξη που απηύθυνε στον κρητικό λαό ο Στέφανος Δραγούμης στις 28 Νοεμβρίου 1913, γνωστοποιούσε την άφιξη του βασιλιά Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου στα Χανιά, για την επίσημη ανακήρυξη της ένωσης, την Κυριακή 1 Δεκεμβρίου 1913. Οι λαϊκές εκδηλώσεις υπήρξαν πρωτοφανείς. Αιώνες αγώνων, αιμάτων και δακρύων, έβρισκαν πια την ιστορική τους δικαίωση. Κατά την επίσημη τελετή η ελληνική σημαία υψώθηκε στο φρούριο του Φιρκά. Στο ίδιο σημείο, όπου άλλοτε υψωνόταν η τουρκική σημαία, στήθηκε μαρμάρινη επιγραφή, που έγραφε :

ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ ΕΝ ΚΡΗΤΗ 1669 - 1913 ΗΤΟΙ 267 ΕΤΗ, 7 ΜΗΝΕΣ, 7 ΗΜΕΡΑΙ ΕΤΗ ΑΓΩΝΙΑΣ

Θεοχάρης Δετοράκης, Ιστορία της Κρήτης, Ηράκλειο 1990, σ. 454-456