|
|
|
|
| ||||||
|
Η διανομή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχε αρχίσει... Αλλά ας ξετυλίξουμε τα γεγονότα από την αρχή. Το 1914 ξεσπά ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, με αφορμή τη δολοφονία, στο Σεράγεβο της Σερβίας, του δούκα της Αυστρίας Φερδινάνδου. Η Γερμανία και η Αυστροουγγαρία (η συμμαχία των «Κεντρικών Δυνάμεων») επιτίθενται κατά της Σερβίας. Ο πόλεμος διευρύνεται. Στις «Κεντρικές Δυνάμεις» προσχωρούν η Βουλγαρία και η Τουρκία. Στο αντίπαλο στρατόπεδο συγκροτείται η συμμαχία της «Εγκάρδιας Συνεννόησης» (γνωστή και ως «Αντάντ»). Μετέχουν η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωσία. Η Ιταλία θα ενταχθεί στην αρχή του πολέμου στις «Κεντρικές Δυνάμεις», αλλά γρήγορα θα προσχωρήσει στην Αντάντ, διότι έκρινε ότι θα επετύγχανε μεγαλύτερο «μερίδιο» από τα κατεχόμενα υπό της Τουρκίας εδάφη στην Αφρική και στη Μικρά Ασία, τον έλεγχο των Δωδεκανήσων και της Αλβανίας. Η Ελλάδα, μετά τους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους και την επέκταση των εθνικών συνόρων, θα εισέλθει στην περιπέτεια του «Εθνικού Διχασμού», καταλύτη των εσωτερικών πολιτικών εξελίξεων και της πορείας των εθνικών διεκδικήσεων. Αφορμή, η θέση της χώρας έναντι των αντιπάλων συμμαχιών. Πρωθυπουργός ο Ελευθέριος Βενιζέλος, από το 1910 -μετά την Επανάσταση στο Γουδί το 1909- βασιλιάς ο Κωνσταντίνος ο Α'. Ο Βενιζέλος υποστήριζε με πάθος την ένταξη της Ελλάδας στην Αντάντ. Πίστευε ότι οι δυνάμεις της «Εγκάρδιας Συνεννόησης» θα κέρδιζαν τον πόλεμο και συνεπώς το εθνικό συμφέρον επέβαλε να βρίσκεται η χώρα με τους νικητές. Υπήρχε και άλλος λόγος, στον οποίο στήριζε αυτή την επιλογή. Με τις «Κεντρικές Δυνάμεις» είχαν ταχθεί η Τουρκία και η Βουλγαρία, εις βάρος των οποίων θα προβάλλονταν από την Ελλάδα διεκδικήσεις στη χάραξη των νέων συνόρων. Ο Κωνσταντίνος ήταν απροκάλυπτα γερμανόφιλος. Είχε σπουδάσει στη Γερμανία και είχε νυμφευθεί την αδελφή τού Κάιζερ, Όλγα. Γερμανόφιλος και ο αυλικός σύμβουλος Γεώργιος Στρέιτ, γερμανόφιλοι και οι επιτελείς του στρατού Βίκτωρ Δούσμανης και Ιωάννης Μεταξάς. Δεν τολμούσαν, βέβαια, να προτείνουν την προσχώρηση στο γερμανό-αυστριακό άξονα και επέλεξαν ως πολιτική την «ουδετερότητα», η οποία, όμως, ευνοούσε τις «Κεντρικές Δυνάμεις». Τον Αύγουστου του 1914, η Αγγλία ζητεί από την Ελλάδα συμμετοχή στην εκστρατεία για την κατάληψη της Χερσονήσου της Καλλίπολης για τον έλεγχο των Δαρδανελίων. Ο Βενιζέλος προτείνει αποδοχή της πρότασης. Ο Κωνσταντίνος την απορρίπτει. Ο Βενιζέλος υποβάλλει παραίτηση, αλλά δεν γίνεται δεκτή.
Τον Οκτώβριο, η Αγγλία και η Ρωσία κηρύττουν πόλεμο εναντίον της Τουρκίας και η Αγγλία καταγγέλλει την αγγλοτουρκική Συνθήκη Συμμαχίας με την Τουρκία και προσαρτά την Κύπρο. Ο Μεταξάς κινείται για τη σύναψη συμμαχίας με τις «Κεντρικές Δυνάμεις». Παρεμβαίνει η Αγγλία και πιέζει την Ελλάδα για συμμετοχή στον πόλεμο με την Αντάντ και προτείνει, σε αντάλλαγμα, την παραχώρηση της Κύπρου και εδαφικές παραχωρήσεις στο Βιλαέτι του Αϊδινίου! Ο Βενιζέλος υποβάλλει τρία λεπτομερή υπομνήματα στον Βασιλιά με πλήθος επιχειρημάτων υπέρ της συμμαχίας με την Αντάντ. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, δέσμιος της γερμανοφιλίας του και του αυλικού περιβάλλοντος, διαφωνεί με τον Βενιζέλο, ο οποίος και παραιτείται (Φεβρουάριος 1915). Ο Βασιλιάς αναθέτει τον σχηματισμό νέας κυβέρνησης στον Δημ. Γούναρη και προκηρύσσονται εκλογές για τις 31 Μαΐου. Οι Γερμανοί και οι Αυστριακοί ανησυχούν για ενδεχόμενη νίκη τού Βενιζέλου. Φθάνει στην Αθήνα, ως αντιπρόσωπος του γερμανικού οίκου Κρουπ, ο βαρόνος Σενκ με άφθονο χρήμα. Εξαγοράζει εφημερίδες, οι οποίες επιχειρούν με συκοφαντικά δημοσιεύματα να διαβάλουν τον Βενιζέλο και να υπονομεύσουν τη δημοτικότητά του. Ο λαός δεν εγκαταλείπει τον ηγέτη, που μέσα σε μια πενταετία, αναμόρφωσε διοικητικά και οικονομικά και μεγάλωσε εδαφικά την Ελλάδα. Θα του προσφέρει μεγάλη πλειοψηφία για να συνεχίσει το έργο του. Άλλες, όμως, οι βουλές των Ανακτόρων και των αντιβενιζελικών. Αναβάλλεται συνεχώς η σύγκληση της Βουλής σε μια αγωνιώδη προσπάθεια να αποτραπεί η ανάθεση της εξουσίας στον Βενιζέλο. Τελικά, θα του δοθεί η εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στις 4 Αυγούστου - ημερομηνία που θα κηρύξει, μετά 21 χρόνια, τη δικτατορία του ο φανατικός εχθρός του Ιωάννης Μεταξάς. Δεν θα περάσει δίμηνο και ο Βενιζέλος θα βρεθεί και πάλι εκτός εξουσίας! Στις 19 Σεπτεμβρίου του 1915, γαλλικά στρατεύματα θα αποβιβασθούν στη Θεσσαλονίκη, χωρίς την έγκριση της κυβέρνησης. Ήταν ένα μέτρο πίεσης για τη συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο με την Αντάντ. Θα κατηγορηθεί από την αντιπολίτευση ο Βενιζέλος ότι ήταν σε γνώση της κίνησης των Γάλλων, Και ο Κωνσταντίνος δεν θα διστάσει να καταλύσει το Σύνταγμα και να αποπέμψει τον Βενιζέλο! Το παράδειγμα του θα ακολουθήσει, μετά 50 χρόνια, ο άλλος Κωνσταντίνος ο Β', με την αποπομπή του Πρωθυπουργού τού 53% του λαού. του αρχηγού της Ένωσης Κέντρου, Γεωργίου Παπανδρέου (Ιουλιανά). Απροκάλυπτα, πλέον, ο Βασιλιάς έγινε κομματάρχης. Ταυτίστηκε με την αντιβενιζελική παράταξη, πιστή στον Βασιλιά («Ψωμί κι ελιά και Κώτσο βασιλιά») και στο δόγμα της «μικρής και έντιμης Ελλάδος»... Αναπόφευκτος ο Εθνικός Διχασμός. Μέσα σε ενάμισι χρόνο θα σχηματισθούν έξι κυβερνήσεις. Ουσιαστικά, η χώρα κυβερνάται από τα Ανάκτορα, τους αυλικούς, τον στρατηγό Δούσμανη και τον λοχαγό Ιωάννη Μεταξά. Είναι έρμαιον των ξένων δυνάμεων. Η φρουρά του Ρούπελ παραδίδει το οχυρό στους Γερμανούς και τους Βουλγάρους, οι Άγγλοι καταλαμβάνουν τη Θάσο και οι Γάλλοι κηρύσσουν τον στρατιωτικό νόμο στη Θεσσαλονίκη... Και η ελληνική κυβέρνηση (πρωθυπουργός Σκουλούδης) προχωρεί σε αποστράτευση! Οι πλέον φανατικοί αντιβενιζελικοί θα συγκροτήσουν τις πρώτες παρακρατικές οργανώσεις («Οργανώσεις των επιστράτων»), οι οποίες θα εξαπολύσουν άγριο πογκρόμ, τον Νοέμβριο, εναντίον των βενιζελικών. Πολλά τα θύματα. Η κατάσταση είναι τραγική. Οι πρεσβευτές της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας επιδίδουν τελεσίγραφο και ζητούν: α) πλήρη αποστράτευση, β) σχηματισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης, γ) διάλυση της Βουλής και διεξαγωγή εκλογών και δ) αποκατάσταση των σπουδαιότερων αξιωματούχων. Το τελεσίγραφο γίνεται δεκτό και Πρωθυπουργός αναλαμβάνει ο φιλικός προς την Αντάντ Αλ. Ζαΐμης. Στη συνέχεια, οι Γάλλοι θα ζητήσουν τον έλεγχο των λιμανιών, των σιδηροδρόμων και των ταχυδρομείων. Ισχυρές γαλλικές δυνάμεις θα καταπλεύσουν στον Πειραιά... Στο μεταξύ, οι Βούλγαροι θα καταλάβουν την Ανατολική Μακεδονία και θα αρχίσουν διώξεις, εκτελέσεις και βιασμούς σε βάρος του ελληνικού πληθυσμού. Παραδίδεται η Καβάλα και αιχμαλωτίζεται το 4ο Σώμα Στρατού. Αξιωματικοί και στρατιώτες, περισσότεροι από 2.000, θα μεταφερθούν για «φιλοξενία» στη Γερμανία! Στην Αθήνα και σε άλλες μεγάλες πόλεις ο λαός έχει ξεσηκωθεί. Σε μεγάλα συλλαλητήρια θέτει ανοικτά θέμα Κωνσταντίνου. Στη Θεσσαλονίκη, βενιζελικοί αξιωματικοί και πολιτικοί συγκροτούν την «Εθνική Άμυνα» και καλούν τον Βενιζέλο να ηγηθεί της επανάστασης κατά του καθεστώτος των Αθηνών. Πρόλογος του Γιώργου Ρωμαίου στο Τζορτζ Χόρτον, Η μάστιγα της Ασίας, Το Βήμα, 2009, σελ. 16-19
Στις 13 Σεπτεμβρίου 1916, ο Ελευθέριος Βενιζέλος αναχωρεί στην Κρήτη, από όπου ξεκίνησε τη μεγάλη ιστορική πορεία του, και από εκεί στη Θεσσαλονίκη. Σχηματίζει τη κυβέρνηση της «Εθνικής Άμυνας» με τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, τον ήρωα των Βαλκανικών Πολέμων, τον στρατηγό Π. Δαγκλή και δύο υπουργούς, τον στρατηγό Εμ. Ζυμβρακάκη, Στρατιωτικών, και Εξωτερικών τον Ν. Πολίτη, πρώην γενικό διευθυντή του Υπουργείου Εξωτερικών. Την 1η Οκτωβρίου 1916, οι Δυνάμεις της Αντάντ αναγνωρίζουν ντε φάκτο την κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης. Ο κυβερνητικός διχασμός της χώρας βαθαίνει και τον εθνικό διχασμό. Η κατάσταση είναι τραγική και ανεξέλεγκτη. Ο Γάλλος ναύαρχος Φουρνιέ, στον οποίο η Αγγλία και η Ρωσία έχουν αναθέσει τη διαχείριση του ελληνικού προβλήματος, προκαλεί με τη συμπεριφορά του. Αξιώνει την παράδοση του ελαφρού ελληνικού στόλου, στον οποίο επιβιβάζει γαλλικά αγήματα, και ζητεί τον παροπλισμό των θωρηκτών «Αβέρωφ», «Κιλκίς» και «Λήμνος». Η κυβέρνηση του καθηγητή Σπ. Λάμπρου υποκύπτει «λόγω ανωτέρας βίας», αλλά οργανώνεται συλλαλητήριο διαμαρτυρίας στο Πεδίο του Άρεως, στο οποίο εκφωνεί λόγο ο βασιλιάς Κωνσταντίνος. Γαλλικά αγήματα εμφανίζονται στην Αθήνα για τη «διαφύλαξη της τάξης». Ο Φουρνιέ θα επανέλθει, μετά ένα μήνα, με νέο αίτημα. Ζητεί την παράδοση μεγάλης ποσότητας εφοδίων και πολεμικού υλικού και στέλνει στην Αθήνα αγήματα, τα οποία καταλαμβάνουν στρατηγικά σημεία. Ο Κωνσταντίνος αρνείται να υποκύψει και οι οργανώσεις των «επιστράτων» ξεσπάνε σε ομαδικές βιοπραγίες κατά των αντιβενιζελικών. Επεμβαίνουν οι Γάλλοι και συγκρούονται με την αστυνομία και τους «επίστρατους». Πολλά τα θύματα και από τις δύο πλευρές. Εξευτελισμός της χώρας... Βασιλιάς και κυβέρνηση υποκύπτουν και οργανώνουν στο Ζάππειο επίσημη «τελετή συγγνώμης»... Η φρουρά των Αθηνών υπό τον πρίγκιπα Ανδρέα θα παρελάσει και θα χαιρετήσει τις σημαίες της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας! Τα «Νοεμβριανά», όπως έχουν καταγραφεί στην Ιστορία, είναι η αρχή του τέλους της πρώτης περιόδου της βασιλείας τού Κωνσταντίνου Α'. Και η τελευταία αθλιότητα των αντιβενιζελικών θα είναι ο δημόσιος αφορισμός του Ελευθερίου Βενιζέλου στο Πεδίο του Άρεως από τον Αρχιεπίσκοπο και όλους τους ιερείς των Αθηνών! Ο Κωνσταντίνος σε μια τελευταία προσπάθεια διάσωσης θα επαναφέρει στην κυβέρνηση τον Αλ. Ζαΐμη. Οι Δυνάμεις της Αντάντ έχουν πάρει τις αποφάσεις τους: εκθρόνιση του Κωνσταντίνου και επάνοδο του Βενιζέλου στην εξουσία. Ο Κωνσταντίνος θα εγκαταλείψει την Ελλάδα στις 29 Μαΐου 1917, «σημαδιακή ημερομηνία»! Είναι η ημερομηνία πτώσης του Βυζαντίου. Και ο Κωνσταντίνος οραματιζόταν να εισέλθει έφιππος στην Κωνσταντινούπολη, ως επίγονος του τελευταίου αυτοκράτορα των Παλαιολόγων... Στις 14 Ιουνίου 1917 θα ορκισθεί ενώπιον του νέου βασιλιά Αλέξανδρου η τρίτη κυβέρνηση Βενιζέλου, ο οποίος θα αναβιώσει τη Βουλή του 1915, η οποία έμεινε στην Ιστορία ως «Βουλή των Λαζάρων». Θα ακολουθήσουν οι εξορίες των Γούναρη, Μεταξά, Δούσμανη και άλλων στην Κορσική και εκτοπίσεις σε νησιά αντιβενιζελικών αξιωματικών και πολιτικών. Θα παραπεμφθούν σε ειδικό δικαστήριο με βάση τον νόμο περί ευθύνης υπουργών οι πρώην πρωθυπουργοί Γούναρης, Σκουλούδης και Λάμπρου και πολλοί υπουργοί, αλλά η δίκη δεν θα γίνει. Την επομένη της ορκωμοσίας του, ο Βενιζέλος θα αποφασίσει τη συμμετοχή της Ελλάδος στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ και θα κηρύξει γενική επιστράτευση. Πρόλογος του Γιώργου Ρωμαίου στο Τζορτζ Χόρτον, Η μάστιγα της Ασίας, Το Βήμα, 2009, σελ. 20-21
Η τελευταία του έκθεση (του Χόρτον) προς το State Department για τα γεγονότα της Σμύρνης γράφτηκε στην Αθήνα με ημερομηνία 27 Σεπτεμβρίου 1922 και αποτελεί σημαντικό ιστορικό ντοκουμέντο. Η έκθεση αυτή παρέμεινε απρόσιτη για τους μελετητές των αμερικανικών κρατικών αρχείων μέχρι το 1969 παρά το άνοιγμα των υπολοίπων σχετικών με το μικρασιατικό ζήτημα φακέλων δεκαεπτά χρόνια πριν. Στο κείμενο διαβάζουμε: «Η ελληνική απόβαση, με τις συνθήκες που πραγματοποιήθηκε, αποτελεί το μεγάλο λάθος του Βενιζέλου. Παρ’ όλο που, χωρίς αμφιβολία, ήταν οι εκπρόσωποι όλων των συμμαχικών κρατών που του ζήτησαν να πάει στη Σμύρνη, δεν θα έπρεπε να το πράξει χωρίς την υπογραφή συνθήκης με γραπτή συμφωνία για τη βοήθεια που αναλάμβαναν την υποχρέωση να του παράσχουν. Προς αποφυγή της φρικτής καταστροφής που ακολούθησε και που αναζωπυρώνει το φανατισμό και την τόλμη ολόκληρου του μουσουλμανικού κόσμου και εμπλέκει τη Γαλλία και την Ιταλία σε ανείπωτους κινδύνους, μόνο δύο λύσεις υπήρχαν: 1. να μην είχαν σταλεί ποτέ οι Έλληνες στη Σμύρνη, 2. αφού τους έστειλαν [οι σύμμαχοι], να τους βοηθήσουν και να τους συμπαρασταθούν με συνέπεια και πίστη. Όμως, [αντί για συμπαράσταση] στην πραγματικότητα, ακολούθησαν αμέσως διενέξεις μεταξύ των συμμάχων, όπως συμβαίνει πάντα ανάμεσα στους χριστιανούς. Η Ιταλία, στην οποία [οι υπόλοιποι σύμμαχοι] είχαν σχεδόν υποσχεθεί τη Σμύρνη, έβαλε σε λειτουργία το λιμάνι στη Νέα Έφεσο με στόχο να απομακρύνει τις εμπορικές δραστηριότητες από τη Σμύρνη. Ακόμη, άρχισε να πουλά όπλα στους Τούρκους και να τους καλοπιάνει. Οι Γάλλοι, για να υποβιβάσουν τη θέση της Μεγάλης Βρετανίας στην Εγγύς Ανατολή, έδειξαν τέτοια στάση απέναντι στους Τούρκους, που οδήγησε τελικά στη Συνθήκη της Άγκυρας και την αναγνώριση [των Τούρκων εθνικιστών] από τη γαλλική κυβέρνηση... Ένα θέαμα που ελπίζω να μην ξαναδώ ποτέ στη ζωή μου είναι εκείνο της σφαγής που έλαβε χώρα κάτω από το βλέμμα των Μεγάλων Δυνάμεων και με τη σιωπηρή αποδοχή τους. Πιστεύω ότι, μόλις μαθευτεί τι συνέβη πραγματικά στη Σμύρνη και τι εξακολουθεί να συμβαίνει στην Εγγύς Ανατολή, όλοι οι αξιοπρεπείς άνθρωποι στην Ευρώπη και την Αμερική θα νιώσουν όπως εγώ». Εισαγωγή Β.Γ Σολομωνίδου στο Τζορτζ Χόρτον, Η μάστιγα της Ασίας, Το Βήμα, 2009, σελ. 37-38
|
|
