ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΔΡΑΜΑΣ (1840-1940)

Το 1919 συγκλήθηκε το 2ο Συνέδριο σιγαροποιών και καπνεργατών πάλι στο Βόλο. Την περίοδο της σύγκλησης αυτού του συνεδρίου, το επάγγελμα των τσιγαράδων άρχισε να περνά κρίση και κινδύνευε να εξαφανιστεί. Με την εξέλιξη της βιομηχανίας και της τεχνολογίας, οι βιομήχανοι άρχισαν να τοποθετούν αυτόματα μηχανήματα κατασκευής τσιγάρων. Η χρησιμοποίηση μηχανής κατασκευής τσιγάρων οδηγούσε σε εξαφάνιση το επάγγελμα. Διαδοχικά, κάθε μήνα, απέλυαν από τη δουλειά πολλές δεκάδες τσιγαράδων που ρίχνονταν στην ανεργία καταδικασμένοι να μην επανέλθουν στη δουλειά. Η απειλή αυτής της ολοκληρωτικής εξαφάνισης του επαγγέλματος των χειροποίητων τσιγάρων τους ανάγκασε να συγκαλέσουν, μέσα σε έναν χρόνο από τη σύγκληση του 1ου Συνεδρίου, το 2ο Συνέδριο της Ομοσπονδίας καπνεργατών και σιγαροποιών όλης της χώρας, για να συζητήσουν αυτό το κρίσιμο πρόβλημα και να παρθούν ανάλογες αποφάσεις που θα έκριναν το μέλλον του επαγγέλματος και της ζωής τους.

Στο 2ο Συνέδριο της Ομοσπονδίας σιγαροποιών και καπνεργατών Ελλάδας αποφάσισαν να πάρουν μέρος οι τσιγαράδες και οι καπνεργάτες της Δράμας. Για πρώτη φορά οι τσιγαράδες και οι καπνεργάτες της Δράμας συμμετείχαν σε κινητοποιήσεις πανελλήνιας κλίμακας για τόσο μεγάλης σπουδαιότητας ζητήματα. Αποφασίστηκε να σταλούν σε αυτό το συνέδριο τα πιο καλά στελέχη της οργάνωσης των καπνεργατών και των τσιγαράδων λόγω της μεγάλης σημασίας του συνεδρίου, αλλά ταυτόχρονα και για να έλθουν σε επαφή με άλλους συνδικαλιστικούς παράγοντες και να διαμορφώσουν γνώμη για τη γενικότερη συνδικαλιστική κίνηση σε ολόκληρη την Ελλάδα. Στο συνέδριο στάλθηκαν εκ μέρους της οργάνωσης καπνεργατών «Η Ευδαιμονία» οι συναγωνιστές Βασίλης Παπαθεοδώρου και Πρόδρομος Μοσχίδης (Μποντόσης) και εκ μέρους των τσιγαράδων μια νεαρή, πολύ δραστήρια και μορφωμένη κοπέλα, η συναγωνίστρια Τσιαούση. Στο συνέδριο αποφασίστηκε να αγωνιστούν για μια μεγάλη αποζημίωση όλων των τσιγαράδων έτσι ώστε να τους δοθεί η δυνατότητα προσαρμογής τους σε άλλο επάγγελμα. Με μεγάλες κινητοποιήσεις και παραστάσεις στις αρχές και στις τσιγαροβιομηχανίες επί δύο μήνες έγινε δεκτό το αίτημα τους. Μετά από πολύ καιρό όλοι οι τσιγαράδες αποζημιώθηκαν και έτσι έπαψε να υπάρχει το επάγγελμα τους.

Με τη νέα κατάσταση που διαμορφώθηκε, οι καπνεργατικές οργανώσεις όλης της χώρας αποφάσισαν να συγκαλέσουν Πανελλήνιο Συνέδριο καπνεργατικών οργανώσεων στη Θεσσαλονίκη. Το 1ο Παγκαπνεργατικό Συνέδριο της Θεσσαλονίκης έγινε το 1919 και έλαβαν μέρος αντιπρόσωποι από όλα τα διαμερίσματα της Ελλάδας. Στο συνέδριο μεταξύ των άλλων αποφασίστηκε η ίδρυση καπνεργατικής ομοσπονδίας με τον τίτλο «Καπνεργατική Ομοσπονδία Ελλάδος» (ΚΟΕ), έναν χρόνο μετά την ίδρυση το 1918 της «Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος» (ΓΣΕΕ).

Κατά το Μικρασιατικό Πόλεμο, τα περισσότερα στελέχη της καπνεργατικής οργάνωσης «Η Ευδαιμονία» ήταν επιστρατευμένα και ήταν φυσικό η δράση της, καθώς και όλων των οργανώσεων, να ατονήσει. Μετά την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου και το τέλος αυτού του πολέμου που έφερε τόσες καταστροφές και ξερίζωσε περισσότερο από ενάμιση εκατομμύριο Έλληνες της Μικράς Ασίας, επέστρεψαν ταλαιπωρημένα και όσα στελέχη της οργάνωσης διασώθηκαν. Ο ερχομός των προσφύγων, του ταλαιπωρημένου αυτού κόσμου, επιδείνωσε φοβερά την οικονομική κατάσταση της χώρας μας, καθώς και τα επισιτιστικά προβλήματα, και τα βάρη έμελλε να πέσουν στους ώμους του εργατικού κόσμου. Τα απολυθέντα στελέχη των καπνεργατικών οργανώσεων άρχισαν να κινούνται δραστήρια για την επαναλειτουργία της «Ευδαιμονίας».

Δεν πέρασε πολύς καιρός και με την επιστροφή του Πλαστήρα και των άλλων στρατηγών κηρύχθηκε στρατιωτικός νόμος, διαλύθηκαν με διάταγμα όλες οι οργανώσεις και κατασχέθηκαν τα αρχεία και τα έπιπλα των γραφείων τους. Κατά τη διάρκεια του στρατιωτικού νόμου έγινε μια μεγάλη συγκέντρωση μέσα στον περίβολο και μπροστά στο κτίριο της Νομαρχίας, όπου συμμετείχαν και γυναικόπαιδα. Αιτία της συγκέντρωσης ήταν η απαίτηση των καπνεμπόρων να εφαρμόσουν εργασία 9 ωρών και να καταργήσουν το 8ωρο, εκμεταλλευόμενοι τις πολλαπλές ανάγκες και την εξαθλίωση των καπνεργατών μετά από την απόλυσή τους από το στρατό και την επιστροφή τους από τη Μικρά Ασία.

(σελ. 24-26)

Ένας σύνεδρος ρώτησε το μάρτυρα: «Κύριε μάρτυς, επειδή ο Καραγιαννάκης είναι διανοούμενος, είναι κακό;» Ο χωροφύλακας απάντησε με στόμφο: «Μα, κύριε δικαστά, διανοούμενος θα πει μεγάλος κομμουνιστής. Οι κομμουνιστές λένε διανοούμενους αυτούς τους οποίους στέλνει η Μόσχα». Ο εισαγγελέας πετάχτηκε σαν ελατήριο από το κάθισμα του και φώναξε: «Κινδυνεύουμε, κύριε πρόεδρε. Κινδυνεύουμε και εμείς, κύριε πρόεδρε, μήπως στο εγγύς μέλλον επισυνάψουν και σε μας την ίδια κατηγορία και βρεθούμε να καθόμαστε πλάι-πλάι στο εδώλιο του κατηγορουμένου». Η αίθουσα του δικαστηρίου δεν διέφερε από αίθουσα θεάτρου σε έργο κωμωδίας. Ο πρόεδρος αναγκάστηκε να χτυπά το κουδούνι του επί πολλή ώρα για να σταματήσουν τα γέλια στην αίθουσα. Τη δίκη την παρακολούθησαν εκτός από τους επαγγελματίες και βιοτέχνες, πολλοί εργάτες όλων των επαγγελμάτων αλλά και πάρα πολλοί δικηγόροι και διανοούμενοι της πόλης μας. Η απόφαση του δικαστηρίου φυσικά βγήκε απαλλακτική για τον διανοούμενο Καραγιαννάκη (Σταύρος Χ. Σταυρίδης). Τον Αύγουστο του 1935 ο Αντώνιος Καραγιαννάκης ήταν πρόεδρος του σωματείου ραπτών καταστηματαρχών Δράμας (Ριζοσπάστης 25-8-1935 σ. 5).

(σελ. 43)

Το πράγμα μιλούσε από μόνο του. Όσες εταιρείες προέρχονταν από αγγλικά, γαλλικά, αμερικανικά και μονοπώλια άλλων χωρών, αντίθετων προς τη γερμανική επεκτατική πολιτική, έχοντας αντιληφθεί το σκοπό για τον οποίο η Γερμανία συγκέντρωνε αυτές τις τεράστιες ποσότητες καπνών, αντιδρούσαν με φανατισμό. Οι ντόπιοι όμως καπνέμποροι τυφλωμένοι από τους αφάνταστα ευνοϊκούς όρους κέρδους και σκεπτόμενοι τα υπερβολικά κέρδη που θα αποκόμιζαν δεν σταματούσαν με τίποτα. Πολλοί από τους ντόπιους καπνέμπορους δεν αρκέστηκαν μόνον στις ποσότητες που προγραμμάτισαν για το γερμανικό μονοπώλιο, αλλά η απληστία τους ώθησε να ξαναβγούν στα χωριά και να αγοράσουν όσα καπνά απέμειναν στα χέρια των καπνοπαραγωγών ελπίζοντας σε μεγαλύτερη ανατίμηση των καπνών στο μέλλον. Για να πετύχουν όμως να αγοράσουν τις υπερβολικά μεγάλες νέες ποσότητες έσπευσαν να δανειστούν μεγάλα κεφάλαια από διάφορες τράπεζες, οι περισσότεροι όμως από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος. Η επεξεργασία με αυτόν τον εντατικό ρυθμό συνεχίστηκε και μέχρι το τέλος σχεδόν του Οκτώβρη. Οι καπνεργάτες αναθάρρησαν και οι καπνέμποροι, προπαντός οι ντόπιοι, αποδέχονταν ό,τι και αν αντιλαμβάνονταν ή έβλεπαν να γίνεται από τα στελέχη της οργάνωσης για λογαριασμό του σωματείου των καπνεργατών. Ο χρόνος τελείωσε χωρίς καμιά ένταση στις σχέσεις καπνεμπόρων και καπνεργατών, αλλά όλα έδειχναν ότι έρχονταν δύσκολα χρόνια.

Η κατάσταση στη Δυτική Ευρώπη άρχισε να γίνεται πολύ δύσκολη με τα γεγονότα που μεσολάβησαν και με τη βεβαιότητα πλέον όλων των σκεπτόμενων ανθρώπων ότι τα γεγονότα θα εξελίσσονταν προς το χειρότερο. Η κρίση ξέσπασε και με αστραπιαία ταχύτητα απλώθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο. Κατά τους τελευταίους μήνες του χρόνου οι μεγάλες καπνεμπορικές εταιρείες, για λογαριασμό των οποίων οι ντόπιοι καπνέμποροι αναλάμβαναν συνήθως παρτίδες καπνών, δημιούργησαν τραστ και όχι μόνον δεν ανέθεταν καμιά παραγγελία στους ντόπιους καπνέμπορους, αλλά δεν αγόραζαν και αυτά ακόμα τα καπνά που βρίσκονταν επεξεργασμένα στις αποθήκες τους. Στο κυνήγι του εύκολου πλουτισμού δυστυχώς παρασύρθηκαν και πολλοί που διέθεταν χρήματα, άσχετοι με το καπνεμπόριο, και διέθεσαν τα χρήματα τους, αλλά και πολλοί από αυτούς δανείστηκαν χρήματα, βάζοντας ενέχυρο τα σπίτια τους και όσα κτήματα είχαν, για να τα διαθέσουν στην αγορά και την επεξεργασία των καπνών. Το τραστ των μεγάλων καπνεμπορικών εταιρειών με τη διακήρυξη ότι δεν θα αγοράσουν τα καπνά των ντόπιων μικρών καπνεμπόρων έφερε όλους τους μικρούς καπνέμπορους σε απόγνωση. Η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος που ήταν χρηματοδότης όλων των μικρών καπνεμπόρων, είχε γερά δεμένους όλους αυτούς τους επίδοξους μελλοντικούς μεγαλοκεφαλαιούχους.

Όσο περνούσε ο καιρός και δεν πουλιόνταν τα καπνά τους και συνεχώς χρειάζονταν καπνεργάτες (στοιβαδόρους) -έστω και λίγους για συνεχή συντήρηση των καπνών τους, συνεπώς υπήρχαν συνέχεια έξοδα-, οι μικροί καπνέμποροι έβλεπαν με τρόμο ότι η αξία των καπνών που είχαν στις αποθήκες τους δεν θα κάλυπτε στο τέλος ούτε τους τόκους των χρημάτων που δανείστηκαν από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος. Από όλη αυτή την οικονομική τραγωδία των μικρών καπνεμπόρων στο τέλος δεν βγήκε ούτε και η τράπεζα που τους δάνεισε κερδισμένη. Οι χρεοκοπίες ήταν καθημερινές, ακολουθούσε η μία την άλλη, και έτσι δεν έμεινε κανένας από τους μικρούς καπνέμπορους, νέους και παλιούς, που να μην χρεοκοπήσει. Θυμάμαι τον μικρό αλλά και πολύ υπεροπτικό ντόπιο καπνέμπορο Χριστοδουλάκη που συνεχώς κρυβόταν επί τρία χρόνια μην τυχόν και συναντηθεί με τους πιστωτές του. Τραγική ήταν και οι μοίρα των αδελφών Χατζηκώστα που από μπακάληδες ξεκίνησαν να γίνουν καπνέμποροι και τα τίναξαν όλα στον αέρα παρασέρνοντας μαζί τους στη χρεοκοπία και αρκετούς από τους συμπατριώτες τους πρόσφυγες που είχαν την αφέλεια να τους εμπιστευθούν τις ομολογίες που πήραν ως αποζημίωση της περιουσίας τους στις χαμένες πατρίδες.

(σελ. 93-94)

Σταύρος Χ. Σταυρίδης – Νικόλαος Θ. Γεωργιάδης (2009), Ιστορία του καπνεργατικού κινήματος Δράμας (1840-1940), Δράμα: Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Δράμας