[η πολιτική των Μεγάλων δυνάμεων κατά την μικρασιατική εκστρατεία]

Εξαιτίας των πετρελαϊκών και εμπορικών συμφερόντων του. προέδρου Χάρντινγκ στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, κατέστη πολιτικά άκρως απαραίτητο να απαλειφθούν από την συνείδηση του αμερικανικού λαού οι συνταρακτικές εικόνες των σφαγών των Ελλήνων. Αρμενίων και Ασσύριων που είχαν περιγράψει οι πρόξενοι και ιεραπόστολοι στις αναφορές τους. Ο ναύαρχος Μαρκ Λ. Μπρίστολ, ο οποίος διορίστηκε Ύπατος Αρμοστής των ΗΠΑ στην Τουρκία, υπηρέτησε άριστα, με καλές δημόσιες σχέσεις του, την νέα πολιτική στάση των ΗΠΑ απέναντι στην Τουρκία. Στο διάστημα 1920-1921, ο Μπρίστολ ασχολήθηκε μανιωδώς με την περικοπή και λογοκρισία των ειδήσεων που αφορούσαν τις σφαγές των Ελλήνων και εξασφάλισε τη συνεργασία του αμερικανικού τύπου .στο έργο του αυτό. Πίεσε τους ιεραπόστολους και τους αξιωματούχους του Ταμείου Ανακούφισης της Εγγύς Ανατολής -μιας οργάνωσης που είχε στο παρελθόν ενημερώσει αποτελεσματικά το αμερικανικό κοινό για τις σφαγές των Αρμενίων το 1915-1916- να αποτρέψουν τους υπαλλήλους τους, ώστε να μην αποκαλύπτουν τα όσα έβλεπαν. Κατά τη διάρκεια της κορύφωσης των σφαγών και της καταστροφής της Σμύρνης και αντιμέτωπος με τις συνταρακτικές μαρτυρίες και αναφορές των Αμερικανών ιεραποστόλων και άλλων αξιόπιστων πηγών που περιέγραφαν πως οι τακτικοί στρατιώτες του Κεμάλ είχαν πυρπολήσει μεθοδευμένα τη Σμύρνη, ο Μπρίστολ υιοθέτησε την τουρκική προπαγάνδα και επέρριψε τις ευθύνες στους Έλληνες και στους Αρμένιους. Κατηγόρησε, επίσης, τον ελληνικό στρατό για επιθέσεις σε Τούρκους πολίτες.¹⁵ Αντίθετα, ο Τζωρτζ Χόρτον έκανε τη διάκριση ανάμεσα σε «ένα εξαγριωμένο και προδομένο» ελληνικό στρατό ο οποίος, κατά τη διάρκεια υποχώρησης του χωρίς τους αξιωματικούς του, ενεπλάκη σποραδικά σε περιστατικά αντιποίνων με Τούρκους κατοίκους και στην προμελετημένη ολοκληρωτική σφαγή των χριστιανών και την καταστροφή των χωριών τους από το νικηφόρο τουρκικό στρατό με πλήρη εξουσιοδότηση των αξιωματούχων του. Ο Χόρτον σημειώνει ότι αυτός ο στρατός είχε θεωρητικά την υποχρέωση να προστατεύσει όλους τους πολίτες της χώρας του.¹⁶

Στη Σμύρνη κυκλοφόρησε από στόμα σε στόμα ότι οι Γάλλοι θα δέχονταν στα πλοία τους όποιον ισχυριζόταν ότι ήταν Γάλλος, φτάνει να το έλεγε στα γαλλικά. Οι Αρμένιοι που μιλούσαν γαλλικά, αλλά και εκείνοι που δεν μιλούσαν πλημμύρισαν την γαλλική, πρεσβεία. Ισχυρίζονταν ότι τα χαρτιά τους είχαν καταστραφεί στις φωτιές και συχνά κατάφερναν να επιβιβαστούν στα πλοία με τη βοήθεια κάποιου συμπονετικού καπετάνιου ή άλλου μέλους του πληρώματος. Οι Ιταλοί άφηναν να επιβιβαστούν στα πλοία τους όσους κατάφερναν να φτάσουν μέχρι εκεί. Οι Αμερικανοί ιεραπόστολοι και δάσκαλοι επέμεναν να επιτραπεί η αποβίβαση για τους μαθητές τους και υπερίσχυσαν της αντίστασης των ναυτών και καπετάνιων, οι οποίοι τελικά συνεργάστηκαν μαζί τους για το σκοπό αυτό. Ο Ασά Τζένιγκς, ένας μικροκαμωμένος ιερέας της Μεθοδικής Εκκλησίας από τα βόρεια της πολιτείας της Νέας Υόρκης -του οποίου το ύφος δεν ξεπερνούσε το ενάμισι μέτρο- που μόλις είχε φτάσει στη Σμύρνη με την γυναίκα και τους γιους του για να εργαστεί στη Χ.Ε.Ν., επέδειξε φιλευσπναχνία και φιλανθρωπία άνευ προηγουμένου. Εξαιτίας των πρωτοβουλιών που πήρε, τα ελληνικά, αμερικανικά και βρετανικά πλοία εντέλει ένωσαν τις δυνάμεις τους και έτσι σώθηκαν περί τις 250.000 Έλληνες και Αρμένιοι πρόσφυγες που σίγουρα θα πέθαιναν στις ακτές της δυτικής Τουρκίας. Παρά ταύτα, όπως παρατήρησε ένας διασωθείς, «σχεδόν όλοι είχαν χάσει κάποιον δικό τους άνθρωπο». Κάποιοι πρόσφυγες που παρακολουθούσαν από τα καταστρώματα των πλοίων είδαν τα προσφιλή τους πρόσωπα να σφαγιάζονται από τους Τούρκους στρατιώτες την τελευταία στιγμή πριν τη διάσωση τους.¹⁷

Στη Μαύρη Θάλασσα, οι βρετανικές επιτροπές -οι οποίες είχαν σταλεί για να επιβλέπουν την ασφαλή επιστροφή των Ποντίων στα σπίτια τους- αποσύρθηκαν όταν προέκυψαν άλλες προτεραιότητες, αφήνοντας τους Πόντιους αβοήθητους στην τύχη τους.

Στο τέλος, η κάθε συμμαχική δύναμη έριχνε το φταίξιμο στις άλλες για τις ήττες στη Τουρκία. Η Βρετανία έριχνε το μεγαλύτερο φταίξιμο στην Αμερική, την οποία κατηγορούσε ότι απέτυχε να υλοποιήσει τη συμφωνία της για την κατοχή και ασφαλή διαφύλαξη της Κωνσταντινούπολης, των Δαρδανελίων και της Αρμενίας. .Λυτά αποτελούσαν μέρος της πρότασης Ουίλσον — πρόταση την οποία, όμως, ο Ουίλσον, ως πρόεδρος των Η ΠΑ, είχε απλά υποσχεθεί ότι θα υπέβαλλε προς έγκριση στο Κογκρέσο. Η πρόταση απορρίφθηκε. Ήταν, όμως, οι παραπλανήσεις όλων των εμπλεκομένων από τον ΑόυντΤζωρτζ, συμπεριλαμβανομένου και του Ουίλσον, που είχαν επιφέρει την καθυστέρηση του κατακερματισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της εφαρμογής της Συνθήκης των Σεβρών του 1920. Αυτή η καθυστέρηση επέτρεψε στον Μουσταφά Κεμάλ να προχωρήσει στην ανασύνταξη των εγκαταλειμμένων στρατευμάτων, στην σύνταξη του στρατού και στην προετοιμασία αντίστασης στην εφαρμογή των όρων της συνθήκης.

Ο Υπουργός των Εξωτερικών Χιουζ απέκρουσε τις κατηγορίες εναντίων των ΗΠΑ. Διαβεβαίωσε ότι η Αμερική είχε ορθά περιορίσει τις δραστηριότητες της στην Τουρκία μόνο στην προστασία των αμερικανικών εμπορικών συμφερόντων, κυρίως πετρελαϊκών, και απέδωσε «την καταστροφή των ελληνικών στρατευμάτων τον τελευταίο ενάμισι χρόνο» στις ίντριγκες των Συμμάχων και «στη διπλωματία της Ευρώπης».¹⁸

Ο Τζωρτζ Χόρτον επέρριψε τις ευθύνες στους Συμμάχους για τη διπλοπροσωπία τους και απέδωσε τις σφαγές των χριστιανών και τη καταστροφή της Σμύρνης αφ [ ενός στο ειδύλλιο που ανέπτυξαν οι Σύμμαχοι με τον Μουσταφά Κεμάλ, την εποχή που οι δυνάμεις του Κεμάλ έμπαιναν στην πόλη, και αφ' ετέρου στην αντιπαρεμβατική πολιτική των Συμμάχων, η οποία σήμαινε τη σιωπηρή έγκριση των σφαγών των χριστιανών. Ο Χόρτον ακόμη θεώρησε ένοχη και την Αμερική για την ίδια αυτή πολιτική της μη παρέμβασης και της εύνοιας προς τον Κεμάλ, ενώ επέρριψε ευθύνες και στην Ελλάδα για την αρχική εμπιστοσύνη που έδειξε στις προτροπές των Συμμάχων, χωρίς όμως να έχει εξασφαλίσει γραπτή συνθήκη και δήλωση υποστήριξης. Παρά ταύτα, ο Χόρτον εηέρριπτε τις μεγαλύτερες ευθύνες στον Μουσταφά Κεμάλ για την βάρβαρη φιλοδοξία του να αφανίσει όλους τους χρισπανούς από την Τουρκία. «Οι σφαγές από την πλευρά των Τούρκων,» διαβεβαιώνει ο Χόρτον, «πάντα διαπράττονται από την ανώτατη ηγεσία».¹⁹

Ένας βιογράφος του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ ισχυρίζεται ότι ο Ατατούρκ είχε δώσει διαταγές να μη σκοτωθεί κανένας Έλληνας από Τούρκο στρατιώτη κατά τη διάρκεια της πορείας των Ελλήνων προς την εξορία. Αναφέρεται ακόμη ότι παρόμοιες εντολές είχε δώσει σε σχέση με τη θανάτωση Ελλήνων και Αρμενίων στη Σμύρνη. Αυτές οι εντολές, αν όντως δόθηκαν, αποδείχθηκαν απλά ένα ανούσιο τέχνασμα δημοσίων σχέσεων που δεν επέφερε καμία ευνοϊκότερη εξέλιξη, περάν των φρούδων ελπίδων κάποιων θυμάτων. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η γενοκτονία των ελληνικών, αρμενικών και ασσυριακών πληθυσμών της Τουρκίας υπήρξε συστηματική και προμελετημένη. Σύμφωνα με αμερικανικές διπλωματικές αναφορές, και ο ίδιος ο Ατατούρκ είχε αναμειχθεί άμεσα στη σφαγή των χιλιάδων αθώων Ελλήνων και Αρμένιων αμάχων και ήταν παρών στη Σμύρνη όταν οι στρατιώτες του πυρπολούσαν την πόλη. Αναφέρεται, επίσης, ότι ο Ατατούρκ συγκάλεσε συνέδρια στο Ερζερούμ και στη Σεβάστεια -που βρίσκεται στα ανατολικά-το καλοκαίρι του 1919, όπου πάρθηκε η απόφαση να γίνει επίθεση «σε όλους τους λαούς της Ρούμελης και όλους τους Έλληνες». Εκείνη τη περίοδο, 1919-1920, ο Ατατούρκ εγκατέστησε την προσωρινή του κυβέρνηση στην Άγκυρα και πριν επιτύχει την απομάκρυνση του σουλτάνου ο Τσεμάλ Μουσκέτ, νομικός σύμβουλος του σουλτάνου, συγκέντρωσε διάφορα έγγραφα από τα σουλτανικά αρχεία και συνέταξε μια αναφορά. Η αναφορά αυτή βρέθηκε στα αρχεία του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, όπως αναφέρει ο καθηγητής Ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης Κώστας Φωτιάδης:

Η κυβέρνηση της Άγκυρας αποφάσισε ότι αρχικά οι Έλληνες των περιοχών του Αταμπαζάρ και του Κάλτρας και μετέπειτα οι Έλληνες του Πόντου θα σφαγιαστούν και θα εξολοθρευτούν. Αυτός ανέθεσε στον Για-βούρ Αλί να κάψει ολοκληρωτικά το ελληνικό χωριό που βρίσκεται κοντά στο Γκέιβ και να σκοτώσει όλους τους κατοίκους του. Η τραγωδία διήρκησε δύο μέρες. Το χωριό με τα δώδεκα εργοστάσια και τα ωραία κτήρια έγινε σκουπιδότοπος. Το 90% του πληθυσμού είτε σφαγιάστηκε, είτε κάηκε. Οι λίγοι που κατάφεραν να δραπετεύσουν και να σωθούν κατέφυγαν στα βουνά. Για να διατηρήσει τους Τσέτες του, ο Μουσταφά Κεμάλ αναγκάστηκε να βρει κάποια περιοχή από όπου θα έκαναν επίθεση. Γι' αυτό το σκοπό, πήγε στην περιοχή του Πόντου. Οι σφαγές, οι λεηλασίες και η εξολόθρευση των κατοίκων της περιοχής αυτής κράτησε από το Φεβρουάριο μέχρι τον Αύγουστο. Οι εκτοπίσεις και οι δολοφονίες διεπράχθησαν με την ημι-επίσημη συμμετοχή του στρατού και του διοικητικού προσωπικού... Οι τουρκικές αρχές και οι τουρκικές κυβερνήσεις του 1919-1920 δεν προσπαθούν να αρνηθούν τις πράξεις τους, ακόμα και στην Συνδιάσκεψη της Ειρήνης στο Παρίσι. Επιχειρούν, όμως, να επιρρίψουν όλες τις ευθύνες στους Νεότουρκους, με άλλα λόγια, στη κυβέρνηση.

Έξι χιλιάδες άντρες, γυναίκες και παιδιά της περιοχής της Μπάφρας κάηκαν ζωντανοί, καθώς αναζήτησαν προστασία στις εκκλησίες. Τα υπάρχοντα τους κλάπηκαν. Στην πόλη Αλαγιάμ, άλλοι 2.500 χιλιάδες χριστιανοί σφαγιάστηκαν. Από τους 25.000 κατοίκους της περιοχής της Μπάφρας εξοντώθηκε το 90%, είτε με μαζικές σφαγές είτε με την αποστολή τους στις πορείες θανάτου, όπου συχνά τους βίαζαν, τους έκλεβαν και τους άφηναν να πεθάνουν από τις αρρώστιες και την πείνα.

Όσοι απολογούνται εκ μέρους της τουρκικής κυβέρνησης, συχνά είτε ισχυρίζονται ότι οι θάνατοι των χριστιανών εντάσσονται στις συνέπειες ενός πολέμου και της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είτε επιρρίπτουν τις ευθύνες για τη σφαγή και εξορία των Ελλήνων της Τουρκίας στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1919-1922. Όμως, μια σειρά γερμανικών και αυστριακών εγγράφων και επίσημης αλληλογραφίας που πρόσφατα είδε το φως της δημοσιότητας τεκμηριώνουν ότι οι βάρβαρες προθέσεις της Τουρκίας εναντίον του ένδημου χριστιανικού πληθυσμού, που περιλάμβανε Έλληνες, Αρμένιους και Ασσύριους, προϋπήρχαν της αποβίβασης των ελληνικών στρατευμάτων στην Σμύρνη. Μάλιστα, τα έγγραφα μαρτυρούν τις προθέσεις των Τούρκων ακόμα και πριν την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο στην πλευρά των Συμμάχων το 1917. Ακόμα και πολύ πιο πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και τους Βαλκανικούς Πολέμους το 1912-1913. Στην πραγματικότητα, τα γεγονότα υπήρξαν απλά η περισσότερο μεθοδευμένη συνέχεια των σφαγών του 19ου αιώνα. Δυστυχώς, ούτε οι γερμανικές, ούτε οι αυστριακές αρχές φρόντισαν να παρέμβουν ώστε να εμποδίσουν το σχέδιο της γενοκτονίας που είχε η Τουρκία.

24 Ιουλίου 1909. Γερμανός πρέσβης στην Αθήνα Βάγκενχαιμ προς τον καγκελάριο Μπουλόου, μεταφέροντας τα λόγια του Τούρκου πρωθυπουργού Σεφκέρ Πασά: «Οι Τούρκοι έχουν αποφασίσει να διεξάγουν πόλεμο για να εξολοθρεύσουν τους χριστιανούς υπηκόους τους».

26 Ιουλίου 1909. Σεφκέρ Πασάς προς τον Πατριάρχη Ιωακείμ Γ: «Θα σας αποκεφαλίσουμε, θα σας κάνουμε να αφανιστείτε. Ή εσείς ή εμείς θα επιβιώσουμε».

14 Μαΐου 1914. Επίσημο έγγραφο του Ταλάατ Μπέη, Υπουργού Εσωτερικών, προς τον Διοικητή της Σμύρνης: «Οι Έλληνες που είναι Οθωμανοί υπήκοοι και απαρτίζουν την πλειοψηφία των κατοίκων της περιοχής σας εκμεταλλεύονται τις περιστάσεις για να προκαλέσουν ένα επαναστατικό ρεύμα, ευνοώντας την παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων. Συνεπώς, έχει καταστεί εξαιρετικά επείγον για όλους τους Έλληνες που κατέχουν τα παράλια της Μικράς Ασίας να οδηγηθούν στην εγκατάλειψη των χωριών τους και στην εγκατάσταση τούς στα βιλαέτια του Ερζερούμ και της Χαλδαίας. Αν αρνηθούν να μεταβούν στις καθορισμένες περιοχές, παρακαλώ να δώσετε οδηγίες στους μουσουλμάνους αδελφούς μας, ούτως ώστε να αναγκάσουν τους Έλληνες, χρησιμοποιώντας μέσα παντός είδους, να αφήσουν τις πατρογονικές εστίες τους με τη θέληση τους. Μην ξεχάσετε να εξασφαλίζετε, σε αυτές τις περιπτώσεις, πιστοποιητικά από τους εκτοπισμένους όπου θα δηλώνεται ότι άφησαν τα σπίτια τους με τη θέληση τους, για να μην αντιμετωπίσουμε τις πολιτικές συνέπειες που θα προκύπτουν από τον εκπατρισμό τους.»

31 Ιουλίου 1915. Γερμανός ιερέας J. Lepsius: «Οι διώξεις κατά των Ελλήνων και των Αρμενίων αποτελούν δύο φάσεις ενός και μόνου σχεδίου - της εξολόθρευσης του χριστιανικού στοιχείου στη Τουρκία».

16 Ιουλίου 1916. Γερμανός πρόξενος Kuchoff από την Αμισό προς το Βερολίνο: «Ολόκληρος ο ελληνικός πληθυσμός της Σινώπης και της παραλιακής περιοχής της επαρχίας της Κασταμονής έχει εξοριστεί. Η εξορία και η εξολόθρευση στα τουρκικά είναι έννοιες ταυτόσημες, αφού όποιος δεν δολοφονηθεί είναι καταδικασμένος να πεθάνει από την πείνα ή τις αρρώστιες».

30 Νοεμβρίου 1916. Αυστριακός πρόξενος στην Αμι σό Kwiatkowski προς τον Αυστριακό Υπουργό των Εξωτερικών βαρόνο Burian: «Στις 26 Νοεμβρίου, ο Ραφέτ Μπέης μου είπε: "Πρέπει να τελειώνουμε με τους Έλληνες, όπως κάναμε και με τους Αρμένιους". Στις 28 Νοεμβρίου, ο Ραφέτ Μπέης μου είπε: "Σήμερα, έστειλα ομάδες στο εσωτερικό για να σκοτώσουν όποιον Έλληνα βρουν μπροστά τους." Φοβάμαι ότι θα εξολοθρευτεί ολόκληρος ο ελληνικός πληθυσμός και θα έχουμε μία επανάληψη όσων συνέβησαν πέρυσι [γενοκτονία των Αρμενίων]».

13 Δεκεμβρίου 1916. Γερμανός πρέσβης Kuhlrnan προς τον καγκελάριο Hollweg στο Βερολίνο: «Οι πρόξενοι Bergfeld στη Σαμψούντα και Schede στην Κερασούντα αναφέρουν τον εκτοπισμό του ντόπιου πληθυσμού και πολλές δολοφονίες. Αιχμάλωτοι δεν κρατούνται. Τα χωριά έχουν αποτεφρωθεί. Οι ελληνικές οικογένειες προσφύγων απαρτίζονται κυρίως από γυναίκες και παιδιά που εξαναγκάζονται να προχωρούν από τις ακτές μέχρι την Σεβάστεια. Οι ανάγκες είναι μεγάλες».

19 Δεκεμβρίου 1916. Αυστριακός πρέσβης στη Τουρκία Pallavicini προς τη Βιέννη. Απαριθμεί τα χωριά της περιοχής της Αμισού που καίγονται ολοκληρωτικά και οι κάτοικοι τους βιάζονται, δολοφονούνται ή εκδιώκονται.

20 Ιανουαρίου 1917. Αυστριακός πρέσβης Pallavicini: «Η κατάσταση για τους εκτοπισμένους είναι απελπιστική. Ο θάνατος τους περιμένει όλους. Μίλησα στο Μέγα Βεζίρη και του είπα ότι θα ήταν λυπηρό αν η εκδίωξη του ελληνικού στοιχείου έπαιρνε τις ίδιες διαστάσεις και είχε την ίδια εμβέλεια με την εκδίωξη των Αρμενίων. Ο Μέγας Βεζίρης υποσχέθηκε να επηρεάσει τον Ταλάατ Μπέη και τον Εμβέρ Πασά».

31 Ιανουαρίου 1917. Αναφορά του Αυστριακού καγκελάριου Hollweg: «...Οι ενδείξεις είναι ότι οι Τούρκοι σκοπεύουν να εξολοθρεύσουν το ελληνικό στοιχείο ως εχθρικό για το κράτος, όπως έκαναν νωρίτερα με τους Αρμένιους. Η στρατηγική που εφαρμόζεται από τους Τούρκους περιλαμβάνει τον εκτοπισμό των ανθρώπων προς το εσωτερικό της Τουρκίας, χωρίς όμως να λαμβάνονται μέτρα για την επιβίωση τους, εκθέτοντας τους στον θάνατο, την πείνα και τις αρρώστιες. Τα εγκαταλειμμένα σπίτια κατόπιν λεηλατούνται και καίγονται. Όσα συνέβησαν στους Αρμένιους επαναλαμβάνονται τώρα με τους Έλληνες».²⁰

Ο Χόρτον ισχυρίζεται ότι η Γερμανία ενέκρινε τις απελάσεις και τις σφαγές των Ελλήνων της Ανατολίας στις παραλιακές περιοχές το 1914, πιθανόν ως προετοιμασία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.²¹ Έγγραφα αρχείων πιστοποιούν ότι η Γερμανία έφτασε να προκαλέσει, παρά τη θέληση της, τη γενοκτονία των χριστιανών, αφού πρότεινε στους ηγέτες των Νεότουρκων να απαιτήσουν ιερό πόλεμο (τζιχάντ) στην Ευρώπη από τους Μουσουλμάνους που κατοικούσαν στις χώρες της Συμμαχίας. Αντ’ αυτού, οι Νεότουρκοι θεώρησαν ότι ήταν μια τέλεια ευκαιρία να απαλλάξουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία από τους χριστιανικούς πληθυσμούς μια για πάντα, με την πρόφαση του πολέμου.²² Ο πρέσβης των Η ΠΑ στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Χένρυ Μοργκεντάου ο Πρεσβύτερος ισχυρίζεται ότι ο Διοικητής της Αστυνομίας στην Κωνσταντινούπολη είπε σε μια από τις γραμματείς του ότι η κυβέρνηση «είχε εκδιώξει τους Έλληνες [το 1914] με τέτοια επιτυχία ώστε είχε αποφασίσει να υιοθετήσει την ίδια τακτική και για όλους τους άλλους λαούς στην Αυτοκρατορία».²³ Στους άλλους λαούς περιλαμβάνονταν και οι Αρμένιοι και οι Ασσύριοι.

Όπως και με τους Αρμενίους, η τουρκική κυβέρνηση είχε κατηγορήσει τους Έλληνες της Ανατολίας για απιστία προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τους κατηγορούσε ακόμα ότι αδημονούσαν για την ένωση των εδαφών της Μικράς Ασίας με την Ελλάδα. Προς απάντηση αυτών των κατηγοριών, ο πρέσβης Μοργκεντάου βεβαιώνει ότι μια τέτοια προσδοκία «ήταν αναμενόμενη… έχοντας υποφέρει για πέντε αιώνες τις πιο ανήκουστες βιαιοπραγίες στα χέρια των Τούρκων»²⁴

Με την εκθρόνιση του Σουλτάνου από την Εθνική Συνέλευση του Μουσταφά Κεμάλ τον Νοέμβριο του 1922, η Οθωμανική Αυτοκρατορία έπαψε να υπάρχει. Ο Κεμάλ πέτυχε την απομάκρυνση των συμμαχικών δυνάμεων και, με τη σύναψη της Συνθήκης της Λοζάνης το 1923, ανάγκασε τους Συμμάχους να αναγνωρίσουν την κυριαρχία της Τουρκίας στη Μικρά Ασία και στην Ανατολική Θράκη. Έτσι, ακυρώθηκε η Συνθήκη των Σεβρών, στην οποία είχαν αναγνωριστεί εδαφικά δικαιώματα για τους Έλληνες, τους Αρμένιους και τους Κούρδους.

Thea Halo, Ούτε το όνομά μου Γενοκτονία και επιβίωση: Μια αληθινή ιστορία του Πόντου, Γκοβόστης, 2001, σ. 196-206

συνέχεια 5