Τα Μαρασλειακά (τα διδασκαλεία και η μεταρρύθμιση)

Ανάμεσα στα διάφορα πεδία τα οποία θα έθιγε μια ουσιαστική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, οι ηγέτες του εκπαιδευτικού δημοτικισμού επέλεξαν το προσωπικό της εκπαίδευσης και την εκπαίδευση του. Την επιλογή αυτή υπαγόρευσαν τόσο η πείρα του παρελθόντος όσο και οι εκτιμήσεις σχετικά με το μέλλον του μεταρρυθμιστικού εγχειρήματος. Κρίθηκε ότι ο αδύναμος κρίκος της μεταρρυθμιστικής αλυσίδας ήταν οι δάσκαλοι, οι οποίοι είτε ήταν αντίθετοι στις αλλαγές είτε εκδήλωναν μια «ακατανίκητη και ακατανόητη αδράνεια». Εκτός από έναν μικρό πυρήνα, οι δάσκαλοι ήταν εχθρικοί απέναντι στις μεταρρυθμίσεις που πρότειναν οι δημοτικιστές και έτσι οποιαδήποτε αλλαγή ήταν μοιραίο να είναι επιφανειακή. Όσο περισσότερο γνώριζε κανείς τους δασκάλους -σύμφωνα με τον Δελμούζο - τόσο καθαρότερα έβλεπε πως η αλλαγή ήταν εξωτερική. Για μια ουσιαστική και πλατιά αλλαγή, όπως την επιθυμούσαν, «ούτε λόγος μπορούσε να γίνη». Τις εκτιμήσεις αυτές συμμεριζόταν ο ευρύτερος κύκλος των προοδευτικών εκπαιδευτικών. Είχε καταστεί, λοιπόν, σαφές ότι κάθε απόπειρα μεταρρύθμισης ήταν καταδικασμένη χωρίς δασκάλους μορφωμένους και αποφασισμένους να τη στηρίξουν, και πως ο διδασκαλικός κόσμος συνιστούσε την κρίσιμη μάζα για την αλλαγή της παιδείας:

«Από το δάσκαλο πρέπει ναρχίση η μεταρρύθμιση. Αν αλλάξεις όλα τ' άλλα και δεν έχεις αλλάξει το δάσκαλο, είναι μάταια η προσπάθεια σου. Θα μείνει απλό διάταγμα, νόμος, εγκύκλιος, πρόγραμμα. Εάν αλλάξης το δάσκαλο, και τίποτε άλλο να μην αλλάξης, η μεταβολή θα έλθη μόνη της».

Οι ηγέτες του εκπαιδευτικού δημοτικισμού είχαν στραφεί, συνεπώς, συνειδητά στην εκπαίδευση των εκπαιδευτικών, επιλέγοντας την ως τον σημαντικότερο κρίκο της μεταρρυθμιστικής αλυσίδας. Η παλινόρθωση του 1920 και η επιστροφή της καθαρεύουσας στο σχολικό πρόγραμμα, σε συνδυασμό με την ευρύτερη κουλτούρα της οπισθοδρόμησης, είχαν, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις τους, προλειάνει το έδαφος για την επάνοδο τους. Οι εκπαιδευτικοί ένιωσαν στην πράξη τι σήμαινε επιστροφή στο παρελθόν. Το υποστήριζε εξάλλου η Διδασκαλική Ομοσπονδία, ενώ κάτι ανάλογο έδειξαν και οι εκλογές για τη διοίκηση της, τον Απρίλιο του 1925. Οι δάσκαλοι εμφανίζονταν πλέον ώριμοι για την αλλαγή του σχολείου. Είχαν δει τι ακριβώς σήμαινε, για τη διδασκαλία της γλώσσας, το Αλφαβητάρι με τον ήλιο, και τι αποτελέσματα είχε η επιστροφή της καθαρεύουσας στα σχολεία. Στα υψηλά κλιμάκια του εκπαιδευτικού δημοτικισμού, μάλιστα, ήλπιζαν ότι η δημοτική γλώσσα είχε πείσει ακόμα και τους δασκάλους που ανήκαν στην αντιβενιζελική παράταξη και ότι, συνεπώς, είχε έρθει η ώρα για τη συνολική αναγέννηση του σχολείου.

Μαρία Ρεπούση, Τα Μαρασλειακά (1925-1927), Αθήνα 2012, Πόλις, σ. 96-97