Τα Μαρασλειακά, Η ΓΡΑΜΜΗ ΔΕΛΜΟΥΖΟΥ

«Το Μαράσλειο όχι μόνο δεν εργάζεται εναντίον της "θρησκείας, του εθνισμού και της οικογενείας", όπως σεις κατηγορείτε, αλλά απεναντίας ζη με την πίστη ότι ο εθνισμός δεν είναι ιδέα αφηρημένη που μπορεί κανείς να την πετάξη όταν θέλει, είναι πραγματικότητα αιώνων ζυμωμένη στο αίμα που τη ζη κάθε άτομο και καθορίζει τη ζωή του* ότι μόρφωση πραγματική είναι απολύτως αδύνατη αν δεν στηρίζεται στα εθνικά μας στοιχεία και τη δική μας πραγματικότητα* ότι ανθρωπισμός αν δεν στηρίζεται στον εθνισμό είναι κάτι ακατανόητο και αδύνατο• ότι η εθνική αυτοσυντήρηση είναι χρέος του καθενός και κάθε ενέργεια εναντίον της είναι βιολογική ανοησία• ότι το θρησκευτικό συναίσθημα είναι πολυτιμότατο για την αγωγή στοιχείο και θα προσπαθήση να το καλλιεργήση εντατικά• ότι η οικογένεια είναι από τους πλέον πολύτιμους παράγοντες στην αγωγή, γι' αυτό και επιδιώξαμε τη στενότατη συνεργασία της για την αγωγή των τροφίμων μας».

Αυτός ήταν ο λόγος του Δελμούζου, η απάντηση που επέλεξε να δώσει στις δημόσιες καταγγελίες του έργου που επιτελούνταν στο Μαράσλειο. Οι κινήσεις του δείχνουν ότι είχε προβλέψει, από την αρχή, την τροπή που θα έπαιρνε η πολεμική των αντιπάλων του, και φαίνεται πως με τον λόγο του προσπάθησε να την αποτρέψει. Ο Δελμούζος είχε ζήσει την εμπειρία του Βόλου και γνώριζε ότι η πιθανή δικαίωση του θα έφτανε πολύ αργότερα. Το Παρθεναγωγείο του Βόλου είχε σιγήσει πολύ πριν από τη Δίκη του Ναυπλίου, όπου εκείνος αθωώθηκε. Όταν, εγκατεστημένος με την οικογένεια του στο Μόναχο και απογοητευμένος από τη συντηρητική παλινόρθωση του 1920-1922, κλήθηκε να ενισχύσει τη νέα μεταρρυθμιστική προσπάθεια στην Ελλάδα, ο Δελμούζος δεν έκρυψε τις δυσμενείς προβλέψεις του για την έκβαση του νέου εγχειρήματος. Έγραφε:

«Υποτιμούν την αντίδραση και τη σημασία της· αντίδραση μιας κοινωνικής τάξεως ολόκληρης, της αστικής, της κυρίαρχης δηλαδή τάξεως που γεννά και τροφοδοτεί την κοινή γνώμη. [...] Υποτιμούν ακόμη τη σημασία που έχει μια μεταρρυθμιστική κίνηση στη Μέση Εκπαίδευση. Υπερτιμούν, τους τραβά η έκταση, υποτιμούν την ένταση, το βάθος. Δεν ξέρω αν γελιέμαι από μακριά στην εκτίμηση της σημερινής πραγματικότητας στην Ελλάδα. Φοβούμαι πως όχι. Θα πάω και θα ιδώ, και σχετικά με ό,τι βρω θ' αποφασίσω. Μα πάω με κρύα καρδιά. Για πολιτική δεν είμαι ικανός».

Αναγκάστηκε, ωστόσο, να αναπτύξει κάποιες πολιτικές ικανότητες. Επέλεξε την εθνική ορθότητα και ταυτόχρονα επέμεινε στην εγγραφή των Μαρασλειακών στη γλωσσική διαμάχη, πράγμα που θεωρούσε ότι του εξασφάλιζε την υποστήριξη όλου του προοδευτικού φιλελεύθερου χώρου, αφού η δημοτική γλώσσα είχε στην ουσία κερδίσει τη μάχη με την καθαρεύουσα. Η επιλογή του αυτή δικαιώθηκε, σε επίπεδο ανακριτικής διαδικασίας, με την έκθεση Αντωνακάκη, ο οποίος κατέληγε στο συμπέρασμα ότι «το όλον ζήτημα των "Μαρασλειακών" ανήκει εις την σειράν της γνωστής διαμάχης των δύο γλωσσικών ιδεολογιών η δημοτική γλώσσα, ήτις είχεν εισαχθεί και  εχρησιμοποιείτο εις το Μ.Δ. και εις την Π.Α., αυτή ήταν η πέτρα του σκανδάλου». Έχασε, όμως, στο επίπεδο της ad hoc δημόσιας αντιπαράθεσης. Όταν εκδόθηκε το πόρισμα Αντωνακάκη, το Μαράσλειο των «συγχρονιστών» της εκπαίδευσης είχε ήδη περάσει στην ιστορία. Ο Δελμούζος είχε απολυθεί, και ο διάδοχος του είχε κατορθώσει ν' απομακρύνει από το Μαράσλειο όλους τους υποστηρικτές του εκπαιδευτικού δημοτικισμού. Οι αντίπαλοι του Δελμούζου διέθεταν, εξάλλου, πολλά ντοκουμέντα για να αντικρούσουν την επιχειρηματολογία του, πέρα από τα Πρακτικά των συνεδριάσεων του Διδασκαλείου. Επρόκειτο για ένα σώμα κειμένων όπου εκφράζονταν απόψεις ευνοϊκές για την υλιστική ανάγνωση της ιστορίας και αναλυόταν η σχέση του κοινωνικού καθεστώτος με το γλωσσικό ζήτημα. Εξετάζονταν επίσης οι δυνατότητες επίλυσης του τελευταίου στο πλαίσιο του αστικού καθεστώτος και υπογραμμιζόταν η αδυναμία του αστικού κράτους να προβεί στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Η συγκέντρωση του Εκπαιδευτικού Ομίλου στις 19 Ιανουαρίου 1925, όπου συζητήθηκαν ανάλογα θέματα, και οι σχετικές παρεμβάσεις, έμελλε να χρησιμοποιηθούν ως τεκμήριο για τη σχέση των δημοτικιστών με τον κομμουνισμό. Οι απόψεις που εξέφρασε η Ιμβριώτη στην επίμαχη συνεδρίαση του Μαράσλειου Διδασκαλείου θα παρουσιάζονταν από τους αντιπάλους της και θα αποκτούσαν νόημα σε συνάρτηση με τις απόψεις κάποιων άλλων, που εκφράστηκαν κάπου αλλού. Στον πόλεμο αυτό, εντυπωσιακή είναι η προσήλωση και των δύο στρατοπέδων στα περιστατικά και τις λεπτομέρειες της διένεξης, σε μια δικαστικού τύπου αντιπαράθεση απουσία κριτή.

Ο Δελμούζος διαψεύδει τις κατηγορίες και υπογραμμίζει τον εθνικά ορθό χαρακτήρα της διδασκαλίας στο Μαράσλειο. Η απάντηση του θα δοθεί από τις στήλες της εφημερίδας Δημοκρατία, με τη σειρά άρθρων «Μαράσλειο και Ζωή». Τα άρθρα του θα αναδημοσιευτούν, στη συνέχεια, στο Διδασκαλικόν Βήμα, το επίσημο όργανο της ΔΟΕ, καθώς και στο παιδαγωγικό περιοδικό Αυγή. Στα κείμενα αυτά ο Δελμούζος δηλώνει ότι σκοπεύει να γνωστοποιήσει τις αρχές πάνω στις οποίες στηρίζεται το Διδασκαλείο, προκειμένου να διαλύσει την άγνοια στην οποία βασίζονται οι κακές προθέσεις των αντιπάλων του. Ο άρρητος, πλην όμως πρόδηλος και σαφής, στόχος του είναι να διαφοροποιηθεί πλήρως από τους υλιστές και να χαράξει τον τρίτο δρόμο ανάμεσα στους εθνικιστές και τους κομμουνιστές, ανάμεσα στον εθνικισμό και τον διεθνισμό.

Μαρία Ρεπούση, Τα Μαρασλειακά (1925-1927), Αθήνα 2012, Πόλις, σ. 212-215