|
|
|
|
| ||||||
|
Νίκος Σαραντάκος, Για τα Μαρασλειακά της Μ. Ρεπούση
Επειδή πιθανόν οι περισσότεροι να μην έχουν φρέσκα τα γεγονότα, θα κάνω μια τηλεγραφική ανασκόπηση. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1917-20 που έβαλε τη δημοτική στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (Το αλφαβητάρι με τον ήλιο, Τα ψηλά βουνά) σταμάτησε απότομα μετά την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920, οπότε επανήλθε δριμύτερη η καθαρεύουσα και τα νέα διδακτικά βιβλία οδηγήθηκαν στην πυρά. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή και την εκδίωξη του βασιλιά, η επαναστατική κυβέρνηση επανέφερε τους διωγμένους δημοτικιστές στην ηγεσία της εκπαίδευσης. Πλάι στο Μαράσλειο Διδασκαλείο, που το ανέλαβε ο Δελμούζος, και που εκπαίδευε δασκάλους για τα δημοτικά σχολεία, ιδρύθηκε, ως αντίπαλο δέος στη Φιλοσοφική σχολή που ήταν προπύργιο του γλωσσικού συντηρητισμού, η Παιδαγωγική Ακαδημία, με αποστολή να μετεκπαιδεύει καθηγητές για τη μέση εκπαίδευση. Διευθυντής της ο Δημ. Γληνός. Τα δυο ιδρύματα συστεγάζονταν και αλληλοσυμπληρώνονταν· στελεχώθηκαν με δημοτικιστές, αρκετούς από αυτούς αριστερούς (Ιορδανίδης, Βάρναλης, Ιμβριώτου). Με την όξυνση των αντιθέσεων η κοινωνικοπολιτική συγκυρία γίνεται ολοένα και πιο αρνητική για τους πρωτεργάτες της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης· στα τέλη του 1924 μια μερίδα των Φιλελευθέρων συντάχθηκε με την αντίδραση και άρχισε να επιτίθεται στο Μαρασλειακό συγκρότημα. Πρώτο θύμα ήταν ο Βάρναλης που παύθηκε για αντιπατριωτικούς στίχους (στο δημοσιευμένο τρία χρόνια νωρίτερα Φως που καίει), δεύτερος δέχτηκε επίθεση ο Ιορδανίδης, που ήταν κομμουνιστής και επιπλέον η σύζυγός του ήταν υπάλληλος της σοβιετικής πρεσβείας (πρόκειται για τη Μαρία Ιορδανίδου, την αγαπημένη συγγραφέα της Λωξάντρας), και το κακό τρίτωσε όταν στη συνέχεια δέχεται επίθεση η Ρόζα Ιμβριώτου γιατί δίδασκε το μάθημα της ιστορίας σύμφωνα με τον ιστορικό υλισμό (είχε εκδοθεί πρόσφατα και το βιβλίο του Κορδάτου για την κοινωνική σημασία της επανάστασης του 1821). Τότε αρχίζουν και τα καθαυτό Μαρασλειακά. Με τη δικτατορία Πάγκαλου η συντηρητική επίθεση εξαπολύεται πλέον ολομέτωπη, οι δημοτικιστές χάνουν τα ερείσματά τους, και τελικά όλοι οι πρωτεργάτες της μεταρρύθμισης απολύονται στις αρχές του 1926, η Παιδαγωγική Ακαδημία καταργείται και η μεταρρύθμιση ενταφιάζεται. Ας γυρίσουμε όμως στο βιβλίο της Μ. Ρεπούση. Τα Μαρασλειακά επιχειρούν να εξιστορήσουν (αντιγράφω από το οπισθόφυλλο του βιβλίου) «τη διαμάχη που ξέσπασε στο Μαράσλειο Διδασκαλείο τον Μάρτιο του 1925 και απασχόλησε την κοινή γνώμη και τον πολιτικό κόσμο για μια κρίσιμη διετία. Η αφετηρία της αφορούσε τον τρόπο με τον οποίο η Ρόζα Ιμβριώτη φερόταν να διδάσκει την Επανάσταση του 1821 και γενικά το μάθημα της Ιστορίας· κατέληξε, όμως, να θέσει υπό αμφισβήτηση το συνολικό μεταρρυθμιστικό έργο που επιτελούνταν εκεί, υπό τη διεύθυνση του Αλέξανδρου Δελμούζου, ακυρώνοντας έτσι, για μία ακόμα φορά, τη μεταρρύθμιση της εκπαίδευσης». Η συγγραφέας θεωρεί την πρωτοποριακή διδασκαλία της Ιμβριώτη σαν την αφετηρία της διαμάχης και την αμφισβήτηση της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης σαν συνέπεια. Προσωπικά διαβάζω τα γεγονότα αντίστροφα: η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση είχε προκαλέσει, ήδη από το 1923, την επίθεση της «αντίδρασης», αρχικά μόνο των καθαρευουσιάνων και ακροδεξιών· ωστόσο, μέσα στο 1924, με την έναρξη λειτουργίας της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, το ξεθύμασμα της επανάστασης του Πλαστήρα και την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον συντηρητικότερο Μιχαλακόπουλο (Οκτ. 1924), μια μερίδα των Φιλελευθέρων αρχίζει να επικρίνει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Σημείο καμπής είναι η μεταστροφή της (βενιζελικής) Εστίας, η οποία από τις 10 Νοεμβρίου 1924 αρχίζει να επιτίθεται στην Παιδαγωγική Ακαδημία με κύριο στόχο τον Κ. Βάρναλη, τον γνωστό ποιητή, ο οποίος είχε αποσπαστεί εκεί και δίδασκε Νεοελλ. Λογοτεχνία, και τις «αντιπατριωτικές» απόψεις που είχε εκφράσει στο «Φως που καίει». Εξίσου καλά θα μπορούσαμε να βάλουμε λοιπόν την «αφετηρία» των γεγονότων στον Νοέμβριο του 1924 και στην επίθεση στον Βάρναλη ή, πιο σωστά, την επίθεση στην Παιδαγωγική Ακαδημία με αφορμή τον Βάρναλη. Γιατί τόσο κατά τη γνώμη του Βάρναλη, όπως την εξέφρασε στα Φιλολογικά του Απομνημονεύματα («Μα τουτουνούς [Δελμούζο και Γληνό] ίσα-ίσα θέλανε να φάνε … εμένα με χτυπήσανε για λογαριασμό δικό τους κι ο Δελμούζος νόμιζε πως εγώ τον πήρα στο λαιμό μου!», σελ. 282) όσο και κατά τη δική μου γνώμη, η επίθεση στον Βάρναλη και στην Ιμβριώτη δεν ήταν αυτοσκοπός, ήταν μέσο για να χτυπηθούν μ’ ένα σμπάρο δυο τρυγόνια, αφενός η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και αφετέρου η διείσδυση των ιδεών του κομμουνισμού στην εκπαίδευση. Ο Βάρναλης και η Ιμβριώτη δεν ήταν οι κύριοι στόχοι, σχεδόν ήταν οι παράπλευρες απώλειες. Και οι Μαρασλειακοί δεν ηττήθηκαν επειδή έκαναν λάθη τακτικής ή επειδή δεν είχαν αρραγές μέτωπο, αλλά επειδή άλλαξε η γενικότερη πολιτική κατάσταση: άλλωστε, το αποφασιστικό χτύπημα στη μεταρρύθμιση δόθηκε από τη δικτατορία του Πάγκαλου.
|
|
