αντικομουνισμός, διώξεις, λογοκρισία της 4ης Αυγούστου

Μιχάλης Πιτσιλίδης, Οι σκοτεινές πλευρές του Γιώργου Σεφέρη, Αρχιπέλαγος, 2000

[αντικομουνισμός]

Στις 25 Ιουλίου 1929 είχε ψηφιστεί από την κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου της περιόδου 1928-1932, παρά τις επικρίσεις, ο νόμος 4229 που έμεινε στην ιστορία ως «Ιδιώνυμο». Σύμφωνα με το νόμο αυτό ετιμωρείτο με φυλάκιση όποιος επιδίωκε την εφαρμογή ιδεών που είχαν ως σκοπό την ανατροπή του καθεστώτος με βίαια μέσα. Ετιμωρείτο δηλαδή η ιδεολογία, οι σκέψεις, και όχι οι πράξεις. Φυσικά, ο νόμος προέβλεπε διαδικασία διάλυσης των κομμουνιστικών σωματείων και οργανώσεων. Το Ιδιώνυμο ήταν, χρονολογικά, το πρώτο μέτρο που έλαβε το ελληνικό κράτος εναντίον των κομμουνιστών. Το Ιδιώνυμο καταργήθηκε από τον I. Μεταξά και αντικαταστάθηκε από τον αναγκαστικό νόμο 117/18-9-1936, ο οποίος ήταν απείρως αυστηρότερος. Ο νόμος αυτός, σε συνδυασμό με τους αναγκαστικούς νόμους 26/1936 (περί εκδικάσεως των αδικημάτων του Τύπου), 375/1936 (περί κατασκοπίας) κλπ πρόσφεραν τελικά ένα ευρύτατο θεσμικό πλαίσιο για τη δίωξη κάθε κατηγορίας αντιφρονούντων. Βεβαίως ο καθένας αντιλαμβάνεται ότι ο χαρακτηρισμός «αντιφρονών» ήταν τόσο ευρύς, ώστε να περιλαμβάνει οποιονδήποτε θα μπορούσε ένας απλός χωροφύλακας να κρίνει ότι προβαίνει σε εχθρικές προς το καθεστώς πράξεις.

Βεβαίως η αντικομμουνιστική υστερία δεν ήταν χαρακτηριστικό μόνον του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου. Η κυβέρνηση του Ε. Βενιζέλου της περιόδου 1928-1932 υπερηφανευόταν για τις αντικομμουνιστικές της επιδόσεις. Το 1932, η κυβέρνηση του Ε. Βενιζέλου εξέδωσε ένα βιβλίο στο οποίο δινόταν ένας απολογισμός της τετραετίας σε όλους τους τομείς. Η λογική του βιβλίου ήταν τύπου «τι υποσχεθήκαμε – τι κάναμε».

σ. 183-184

Οι διώξεις

Σύμφωνα με τα στοιχεία του υφυπουργείου ασφαλείας, 47.000 κομμουνιστές υπέβαλαν ως το 1940 τις «δηλώσεις μετανοίας» ενώ οι συλληφθέντες ανέρχονταν σε 50.000 περίπου. Βέβαια, οι αριθμοί αυτοί πρέπει να είναι αρκετά διογκωμένοι ους προς τους κομμουνιστές, αν ληφθεί υπόψιν ότι την περίοδο 1935-36 οι οργανωμένοι κομμουνιστές δεν ξεπερνούσαν τις 15.000. Ωστόσο, με πρόσχημα τα «κομμουνιστικά φρονήματα» οι διώξεις πήραν τεράστιες διαστάσεις και έπληξαν μεγάλη μερίδα του λαού, ιδιαίτερα μεταξύ εκείνων οι οποίοι αρνήθηκαν να υποταχθούν στο καθεστώς ή να το υπηρετήσουν. Συνδικαλιστές, εκπαιδευτικοί και δημόσιοι υπάλληλοι, απολύθηκαν και διώχθηκαν. Καλλιεργήθηκε έντονα κλίμα χαφιεδισμού, συχνά με καταδόσεις που οφείλονταν σε προσωπικά κίνητρα. Το καθεστώς (Μεταξάς, Β, 215):

«Απεκάθαρε και συνεχίζει την εκκαθάρισιν όλων των υπαλλήλων των Δημοσίων υπηρεσιών του, οίτινες, εκκινήσαντες από τους συνδικαλιστικούς αγώνας του παρελθόντος, συνέχισαν και μετά την επελθονσαν Εθνικήν μεταβολήν, μιαν συνωμοτικήν δράσιν, ήν κατηύθηνε αυτό τούτο το Κομμουνιστικόν κόμμα».

Φυσικά, εννοείται πως τα βασανιστήρια ήταν στην ημερήσια διάταξη: ρετσινόλαδο (υποχρεωτική λήψη σε μεγάλες ποσότητες αυτού του ισχυρού καθαρτικού), πάγος (κάθισμα του γυμνού κρατουμένου πάνω σε κολώνα πάγου), φάλαγγα, τράβηγμα των νυχιών με τσιμπίδες, κάψιμο του κορμιού με τσιγάρο, σιδερένιο στεφάνι στο κεφάλι κλπ εφαρμογές, σύμφωνα με τη φαντασία των οργάνων του Κ. Μανιαδάκη.

σελ. 185-186

Ο τύπος και η λογοκρισία

[…]

Ο ίδιος ο Γ. Σεφέρης είχε ασφαλώς προσωπική αντίληψη για το θέμα της λογοκρισίας. Το Σάββατο, 4 Οκτωβρίου 1941, κι ενώ βρισκόταν ήδη στην Πραιτώρια, στο εκεί ελληνικό προξενείο, υπό τον Νικολούδη, σημειώνει τα εξής στο ημερολόγιο του (Μέρες, Δ, 141):

«Ο Νικολούδης σήμερα το πρωί ανεμίζοντας ένα βιβλιαράκι προπαγανδιστικό που ανιστορεί τον ελληνικό πόλεμο:

- Ιωάννης Μεταξάς γι’ αυτούς τους κυρίους δεν υπάρχει. Σε αυτό το βιβλίο το όνομα Μεταξάς έχει αντικατασταθεί με το όνομα Ελλάς.

Λησμονεί βέβαια πως «αυτοί οι κύριοι» εφαρμόζουν ακριβώς το σύστημα τον που είχε σβήσει από τα σχολικά βιβλία το όνομα Ελευθέριος Βενιζέλος. Είναι καλές οι δικτατορίες, όταν είμαστε εμείς οι δικτάτορες».

Επίσης, αξίζει ίσως να σημειωθεί ότι για πρώτη φορά στο παραπάνω απόσπασμα ο Γ. Σεφέρης αναφέρει τη λέξη «δικτατορία», όταν πια δεν υπάρχει εκ των πραγμάτων και ενώ ο I. Μεταξάς έχει ήδη πεθάνει. Βέβαια, είναι αλήθεια ότι ο Μεταξάς δεν δυσκολεύτηκε να υποτάξει τον Τύπο. Φαίνεται ότι πολλοί ιδιοκτήτες και διευθυντές εφημερίδων υπηρέτησαν από την πρώτη μέρα πρόθυμα τη δικτατορία (46). Είναι χαρακτηριστικά όσα αναφέρει επί του προκειμένου ο Σπύρος Λιναρδάτος:

«Από τις εφημερίδες δύο είχαν από τα πριν κηρυχθεί υπέρ της δικτατορίας: Η ‘Εστία’ των Κύρου και η ‘Καθημερινή’ του Γ.Α. Βλάχου. Στις 7 Αυγούστου 1936 ο Γ.Α. Βλάχος, σε κύριο άρθρο του με τον τίτλο ‘Βωμός’, διακήρυσσε την αφοσίωση του στην 4η Αυγούστου και στη ‘νέαν τάξιν πραγμάτων’».

σελ. 187-188