Άρης, ο αρχηγός των ατάκτων

 Διονύσης Χαριτόπουλος, Άρης, ο αρχηγός των ατάκτων, Αθήνα. Realnews/ Τόπος

Νέο δόγμα

Από τις αρχές του 1943 η έξαρση του αγώνα θα επεκτείνει συνεχώς τον ελεγχόμενο από τους αντάρτες χώρο και θα περιορίζει τις κινήσεις των κατακτητών. Η Ελεύθερη Ελλάδα την άνοιξη του 1943 εκτείνεται ήδη στο 1/3 της ηπειρωτικής χώρας, από την Καστοριά έως τον Κορινθιακό κόλπο.

Στις πολύτομες ιστορίες της Αντίστασης περιγράφονται οι συνεχείς μάχες, τα σαμποτάζ και οι επιδρομές των ανταρτών, που δεν είναι δυνατόν έστω και απλή αναφο­ρά τους να γίνει εδώ. Ο λαός εξυψώνει σε μυθικά όντα τους ενόπλους των βουνών, που τον γεμίζουν υπερηφάνεια και ελπίδες.

Ο Άγγελος Σικελιανός, συνεπαρμένος, υμνεί τη νέα εποποιία:

Η Ελλάδα σέρνει το χορό, ψηλά, με τους Αντάρτες

-χιλιάδες δίπλες ο χορός, χιλιάδες τα τραπέζια-

κι είν' οι νεκροί, στα ξάγναντα, πρωτοπανηγυριώτες.

Οι Γερμανοί, για να ελέγξουν τη χώρα, αλλάζουν πρωθυπουργούς και κυβερνήσεις· μετά τον στρατηγό Τσολάκογλου διόρισαν πρωθυπουργό τον καθηγητή Λογοθετόπουλο, τον επιλεγόμενο «Γερμανό», αλλά και πάλι είναι σε αναζήτηση πιο δυναμικού προσώπου. Δύο υποψήφιοι εξολοθρευτές των ανταρτών διαγκωνίζονται για το γερμανικό χρίσμα· ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος και ο συντηρητικός πολιτικός Ιωάννης Ράλλης.

Ο πρώτος κόβεται στα γερμανικά τεστ προσωπικότητας· το συμπέρασμα είναι ακριβέστατο: «πανέξυπνος, ανισόρροπος, επικίνδυνος». Και ο δεύτερος δεν πάει πίσω σε ελαττώματα, αλλά επικρατεί γιατί έχει από το παρασκήνιο την υποστήριξη, «την έγκρισι και ενθάρρυνσιν των περισσοτέρων πολιτικών αρχηγών». (Πυρομάγλου, Δούρειος Ίππος)

Οι αρχηγοί των προπολεμικών κομμάτων, μοναρχικοί και αντιμοναρχικοί, έχουν χάσει κάθε επαφή με την πραγματικότητα· αυτοί που θεωρούσαν το αντάρτικο «σαχλαμάρα» τώρα, που εδραιώθηκε, το χαρακτηρίζουν «αντεθνικό».

Στην πραγματικότητα εκείνο που φοβούνται είναι η λαϊκή εξέγερση, που απειλεί να τους θέσει οριστικά στο περιθώριο. Και κατά την προσφιλή τους τακτική δεκαετιών αναζητούν ξένα ερείσματα και στα δύο αντίπαλα στρατόπεδα, συμμάχους και κατακτητές· εξού και η αναφορά του Γερμανού στρατηγού Έριχ Σμιτ-Ρίχμπεργκ για «αυξανόμενη έφεση των ελληνικών εθνικιστικών κύκλων να υποστηρίξουν θετικά τον γερμανικό στρατό στον αγώνα του εναντίον του μπολσεβικισμού». (Μαθιόπουλος, Αντίσταση)

Στις 7 Απριλίου 1943, που ο Ιωάννης Ράλλης ανέλαβε την ηγεσία της τρίτης και αθλιότερης κατοχικής κυβέρνησης, το νέο δόγμα της ελληνικής άρχουσας τάξης είναι πως ο εχθρός δεν είναι οι κατακτητές, αλλά το ΕAM.

Ο αιμοσταγής πρωθυπουργός θα εγκαινιάσει ένα πραγματικό θανατικό για να συντρίψει το ογκούμενο λαϊκό κίνημα και να προστατεύσει το «κοινωνικό καθεστώς». Τον Αύγουστο του 1944 θα επιχειρήσει για δεύτερη φορά να στείλει 150.000 Έλληνες εργάτες στην καταρρέουσα χιτλερική βιομηχανία. Το αποτέλεσμα των απεργιών και των αιματηρών συγκρούσεων που ακολουθούν θα αναγκάσει τους Γερμανούς να αποδεχτούν τελεσίδικα ότι «η απόπειρα να εισαχθεί η καταναγκαστική εργασία στην Ελλάδα υπήρξε αποτυχία». (Κέδρος)

Ο Ράλλης είναι ο πρώτος τη τάξει δωσίλογος της χώρας.

Όταν οι Γερμανοί εγκατέλειψαν την Ελλάδα, προκειμένου να σωθεί από τη λαϊκή οργή, θα τηλεφωνήσει μόνος του στον αστυνομικό διευθυντή Έβερτ να τον συλλάβει και να τον κλείσει στη φυλακή. Ο δε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης του Έκτορας Τσιρονίκος θα ακολουθήσει τους Γερμανούς στη φυγή τους και θα σχηματίσει στη Βιένη μια άθλια «ελληνική κυβέρνηση» με άλλους ομοίους του.

Αν οι δύο προηγούμενες κατοχικές κυβερνήσεις ήσαν δουλικές, η τρίτη είναι κυβέρνηση προδοσίας· και ο Ράλλης ο πιο μισητός πρωθυπουργός της ελληνικής ιστορίας.

Αμνηστία

Σε μια ύστατη προσπάθεια να αποφορτιστεί το πολεμικό κλίμα που επικρατεί στη χώρα, αποφασίζεται από τις αρχές κατοχής να δοθεί γενική αμνηστία σε όσους αντάρτες παραδώσουν τα όπλα τους. Σε περίπτωση ανυπακοής, απειλούν με μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην ύπαιθρο και αιματηρή πάταξη της ανταρσίας.

Οι προκηρύξεις Γερμανών, Ιταλών και κυβέρνησης για να πείσουν τους αντάρτες να παραδοθούν, πέρα από τη φαιδρότητα των επιχειρημάτων, εμπεριέχουν και μια γνήσια απορία για την επιμονή των μαχητών. Ο Ανώτατος Γερμανός Διοικητής Λέερ, απευθυνόμενος στους Έλληνες άτακτους, διερωτάται: «Υπήρξε ποτέ ηττημένη χώρα αντικείμενο πιο μεγαλόψυχης μεταχειρίσεως; Δεν επέστρεψαν οι στρατιώται σας και οι αξιωματικοί σας αμέσως ελεύθεροι στα σπίτια τους;».

Σαν να λέει, τι άλλο θέλετε; Γιατί πολεμάτε ακόμη;

Παρόμοια είναι και η ιταλική προκήρυξη του Ιταλού στρατηγού Κάρλο Τζελόζο, ενώ ο Ράλλης είναι σκαιός: «Αι δυνάμεις του Άξονος απεφάσισαν την δια συντόνου και μεγάλης ολκής στρατιωτικής δράσεως εκκαθάρισιν της χώρας μας από τας λυμαινομένας αυτήν συμμορίας».

Το χαρτί των προκηρύξεων που ρίχνουν συνεχώς τα εχθρικά αεροπλάνα στην ελληνική ύπαιθρο είναι ένα αναπάντεχο δώρο των κατακτητών στους αντάρτες και τους χωρικούς σε εποχή που το τσιγαρόχαρτο είναι είδος πολυτελείας· οι πιο πολλοί στρίβουν τσιγάρα με χαρτί εφημερίδας ή λεπτά φύλλα καλαμποκιού. Για αυτό περιμένουν τα αεροπλάνα με μεγάλη αδημονία και, όταν εμφανίζονται, φωνάζουν ενθουσιασμένοι:

-Ρίξτε! Ρίξτε!

Η διορία παράδοσης των ανταρτών λήγει στις 20 Μαΐου, αλλά μάταια θα περιμένουν Ράλλης και κατακτητές να εμφανιστεί κάποιος μεταμελημένος άνδρας του ΕΛΑΣ ή του ΕΔΕΣ.

Συμμαχικά αεροπλάνα, με αντίθετο περιεχόμενο: «Αε-χνέψατε με τα κατορθώματα σας το έπος των Κλεφτών και των αγωνιστών της ανεξαρτησίας! Τα όπλα θα μιλήσουν και πάλι! Η μέρα της απε λευθέρωσης πλησιάζει! Η ώρα της εκδίκησης έχει σημάνει! Περιμένετε τις οδηγίες μας!» Και αυτό το χαρτί καλοδεχούμενο.

Διονύσης Χαριτόπουλος, Άρης, ο αρχηγός των ατάκτων, Αθήνα. Realnews/ Τόπος, τόμος 2, 2013, σ. 136-137, σ. 5-7

Χαμόγελα

Το μεγαλύτερο τέχνασμα διαβολής της Αντίστασης από το βασιλικό μετεμφυλιακό κράτος είναι η εφευρεθείσα θεωρία των «τριών γύρων».

Υποτίθεται πως κάθε «γύρος» αντιστοιχεί και σε μία ένοπλη απόπειρα του ΚΚΕ να καταλάβει την εξουσία. Πρώτος «γύρος» θεωρείται η σύγκρουση ΕΛΑΣ - ΕΔΕΣ στη διάρκεια της Κατοχής, δεύτερος, το Κίνημα τον Δεκέμβριο του 1944 στην Αθήνα μετά την απελευθέρωση και τρίτος ο γενικευμένος Εμφύλιος 1946-1949.

Πρόκειται για ένα προπαγανδιστικό κατασκεύασμα που διαστρεβλώνει την ιστορία, αποσιωπά τις πραγματικές αιτίες του ελληνικού δράματος και ρίχνει λάσπη στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Όποιος επικαλείται την εμφύλια σύγκρουση του 1943 μεταξύ των αντιστασιακών οργανώσεων, για να διαγράψει το μεγαλείο της Αντίστασης, θα πρέπει για τους ίδιους ακριβώς λόγους -τις πολύ αγριότερες και φονικότερες εμφύλιες συγκρούσεις- να διαγράψει και το 1821.

Οι στρατιωτικοί ηγέτες των μονάδων του ΕΛΑΣ που πολέμησαν εναντίον του ΕΔΕΣ ήσαν μόνιμοι αξιωματικοί οι οποίοι δεν είχαν ιδεολογική σχέση με το ΚΚΕ: στρατηγός Δημήτριος Φλούλης, συνταγματάρχης Θεοχάρης Σπαθής, αντισυνταγματάρχης Στάθης Αρέθας, λοχαγοί Κώστας Παπαγεωργίου, Στέλιος Βαμβέτσος, υπολοχαγοί Ντίνος Γιαννακουλόπουλος, Γιώργος Γεωργιάδης, Γ. Κακογιάννης και τόσοι άλλοι.

Ήσαν Έλληνες αξιωματικοί που βγήκαν στο Βουνό και πήραν τα όπλα για λόγους πατριωτικούς και μόνο, πιστοί στον όρκο τους για την υπεράσπιση της ελευθερίας των Ελλήνων· δεν κρύφτηκαν σαν κάποιους «νουνεχείς» συναδέλφους τους. Αγωνιούσαν για την τύχη της χώρας και ήθελαν να ζήσουν ελεύθεροι σε μια δημοκρατική κοινωνία, χωρίς βασιλείς, δικτάτορες και ξένους προστάτες. Ουδείς θα μπορούσε να υποχρεώσει αυτούς τους ελευθερόφρονες άνδρες να κάνουν κάτι που δεν πίστευαν άλλωστε οι ελάχιστοι αξιωματικοί ή αντάρτες του ΕΛΑΣ που ζήτησαν την εξαίρεση τους από την εμφύλια σύγκρουση μετατέθηκαν στις μονάδες των περιοχών που αντιμετώπιζαν τις μεγάλες γερμανικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις.

Οι λόγοι που Έλληνες πολέμησαν εναντίον Ελλήνων αλλού πρέπει να αναζητηθούν. Ο «πρώτος γύρος» είναι η αντίδραση της πλειονότητας των Ελλήνων πατριωτών σε μια μειονότητα η οποία έχει εκχωρήσει το μέλλον της χώρας στις βρετανικές ορέξεις· ο συνταγματάρχης Μπαρνς το γράφει πεντακάθαρα σε έκθεση του για τον Ζέρβα:

«Πιστεύει ότι η καλύτερη λύση είναι να γίνει η Ελλάδα βρετανικό προτεκτοράτο για δέκα ως είκοσι χρόνια μετά τον Πόλεμο». (Γασπαρινάτος)

Αντιθέτως, ο ΕΛΑΣ τον Οκτώβριο του 1943 έχει την ηθική υποστήριξη όλων σχεδόν των Ελλήνων και την εχθρότητα όλων των Βρετανών αξιωματικών.

Μόλις άρχισαν οι συγκρούσεις, ο συνιδρυτής και πολιτικός αρχηγός της ΕΚΚΑ Καρτάλης ανακοινώνει με υπερεπείγον τηλεγράφημα στον ΕΛΑΣ: «ΕΚΚΑ απεφάσισε διά δυνάμεων της επιχειρήσει εναντίον ΕΔΕΣ. Παρακαλώ ειδοποιήσατε με επειγόντως ανάγκην αποστολής τμήματος προς συμμετοχήν εις επιχειρήσεις». (ΔΙΣ/ΓΕΣ) Επίσης ο στρατιωτικός αρχηγός της ίδιας οργάνωσης συνταγματάρχης Μπακιρτζής προτείνει να ενσωματωθεί η ΕΚΚΑ στο ΕAM αφού το πολιτικό τους πρόγραμμα δεν διαφέρει. (ΙΙετιμεζάς)

Μόνο ο Ψαρρός είναι στην αρχή επιφυλακτικός· ίσως λόγω των Άγγλων, ίσως γιατί ο πληγωμένος εγωισμός του επαναστατεί. Στις 12 Δεκεμβρίου 1943 όμως ο συνταγματάρχης υπογράφει μια προκήρυξη-καταπέλτη: «Η οργάνωση ΕΚΚΑ εστιγμάτισε την προδοτική στάση του ΕΔΕΣ και τάχθηκε ανεπιφύλακτα στις φάλαγγες των αγωνιζομένων Ελλήνων, στους αντάρτες του ΕΛΑΣ. Κάθε άλλη στάση πραγματικού οπαδού της ΕΚΚΑ δεν στέκεται και δεν είναι τίποτα άλλο παρά διάσπαση του αγώνα». (ΔΙΣ/ΓΕΣ) Ούτε η αγγλόφιλη εαμική πτέρυγα του Τσιριμώκου προβάλλει την παραμικρή αντίρρηση για την επίθεση εναντίον του Ζέρβα. Στη Ρούμελη, όπου εκλέγεται ο Τσιριμώκος και διαθέτει τη μεγαλύτερη επιρροή, το κόμμα του πρωτοστατεί. Και ο επικεφαλής της ΕΛΔ στη Ρούμελη δεν είναι κάποιος τυχαίος που σύρεται από τα γεγονότα ή μπορεί να χειραγωγηθεί· είναι ο μορφωμένος και θαρραλέος εξάδερφος του αρχηγού της συγγραφέας Ιωάννης Τσιριμώκος, γνωστότερος ως Γιάννης Μαρής.

Εκείνοι που καιροσκοπούν και πάλι είναι οι πολιτικοί της Αθήνας, Σοφούλης, Παπανδρέου, Καφαντάρης κ.λπ. Αντί να προστρέξουν από μόνοι τους πυροσβεστικά, έστω την τελευταία στιγμή, παρακολουθούν απαθείς, με αξιοσημείωτη πολιτική ιδιοτέλεια, και ορισμένοι ρίχνουν λάδι στη φωτιά.

Δικαίως ο υπαρχηγός του ΕΔΕΣ καταλογίζει την κύρια ευθύνη στο Κάιρο και στους πολιτικούς της Αθήνας, ενώ θεωρεί ότι «αι ευθύναι του Ε AM διά τον εμφύλιον πόλεμον είναι δευτερεόουσαι. [...] Η μεγαλειώδης Αντίστασις του ελληνικού λαού θα μεταβληθεί εις σπαρακτικόν θέαμα αλληλοεξοντώσεως, διότι ούτως ηυδόκησε το Κάιρον τον Αύγουστο 1943». (Πυρομάγλου, Αντίστασις) Και ο Γούντχαουζ αφήνει να εισχωρήσει μια αχτίδα αλήθειας για την αφετηρία του κακού, το Κάιρο: «Δεν νομίζω ότι μπορεί να αμφισβητηθεί το γεγονός ότι το "επεισόδιο" της αντιπροσωπείας έκανε τον εμφύλιο πόλεμο αναπόφευκτο. Δεν μπορώ να ισχυριστώ ωστόσο ότι ο εμφύλιος πόλεμος δεν θα γινόταν έτσι κι αλλιώς».7 Πιο ανοιχτά είναι δύσκολο να μιλήσει· δέχεται τουλάχιστον ότι οι πολιτικές ίντριγκες του Καΐρου έκαναν την ενδοελληνική σύγκρουση αναπόφευκτη.

Αυτός που ξεσκεπάζει τη φύση και τα αίτια του κατοχικού εμφυλίου είναι ο παλατιανός σύμβουλος και μετέπειτα υπουργός της απριλιανής δικτατορίας Π. Πιπινέλης, που μνημονεύει ρητώς την «αγγλική ανοιχτή προσπάθεια για τον εμφύλιο πόλεμο κατά τη διάρκεια της Κατοχής». (Πιπινέλης, Γεώργιος Β')

Και για όσους αμφιβάλλουν ακόμη υπάρχει το κυνικό τηλεγράφημα του Καΐρου της 13ης Οκτωβρίου 1943 προς τον Γούντχαουζ, όταν λόγω των ενδοελληνικών συγκρούσεων ζήτησε επειγόντως οδηγίες:

«Μην ανακατεύεστε και χαμογελάστε». (Φλάισερ)

Διονύσης Χαριτόπουλος, Άρης, ο αρχηγός των ατάκτων, Αθήνα. Realnews/ Τόπος, τόμος 2, 2013, σ. 136-137