[Η ΜΑΚΡΟΝΗΣΟΣ]

[…]

Συστηματοποιήθηκε η οργάνωση των στρατοπέδων συγκέντρωσης και φυλακών. Από το 1947 ο τότε αρχηγός του ΓΕΣ Κ. Βεντήρης είχε κατασκευάσει την υποδομή του μαζικού εγκλεισμού των ύποπτων ή δεδηλωμένων αριστερών. Κεντρικός κρίκος της αλυσίδας αυτού του συστήματος ήταν η Μακρόνησος, όπου εγκαινιάστηκε το μεγάλο στρατόπεδο τον Μάιο του 1947, με διοικητή το συνταγματάρχη Μπαϊρακτάρη. Αρχικά εγκαταστάθηκαν εκεί τα Ειδικά Τάγματα Οπλιτών (ΕΤΟ), δηλαδή οι μονάδες των ύποπτων στρατιωτικών (τάγματα Σκαπανέων) που με την αρίθμηση τους (Α', Β', Γ') ονομάζονταν ΑΕΤΟ, ΒΕΤΟ, ΓΕΤΟ, ενώ οι ύποπτοι έφεδροι αξιωματικοί συγκρότησαν ένα ιδιαίτερο τάγμα, το ΕΤΑΣ. Εκεί μεταφέρθηκαν και οι στρατιωτικές φυλακές Αθηνών (ΣΦΑ) καθώς και όλοι οι αξιωματικοί και υπαξιωματικοί του ΕΛΑΣ, όπως και όσοι είχαν αναμιχθεί στα ταραχώδη γεγονότα της Μέσης Ανατολής κατά τον μεγάλο πόλεμο.

Παράλληλα όμως από τον Ιούλιο του 1 948 άρχισε η μεταφορά και των πολιτικών κρατουμένων και τελικά η Μακρόνησος θα γίνει δεξαμενή περισυλλογής όλων εκείνων που οι στρατιωτικοί συγκέντρωσαν σωρηδόν για ομαδική απομάκρυνση από τις περιοχές όπου διεξάγονταν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις.

Στην ξερόνησο Γυάρο, όπου υπήρχαν μεγάλες φυλακές, δημιουργήθηκαν επίσης στρατόπεδα στρατιωτικών και πολιτικών κρατουμένων (έφτασαν τις 10.000 το καλοκαίρι του 1947), που μεταφέρθηκαν κατόπιν και αυτοί στη Μακρόνησο - όπως και οι εκτοπισμένοι της Ικαρίας ή του γυναικείου στρατοπέδου στο Τρίκερι της Μαγνησίας.

Έτσι, κατά την προπαρασκευή της μεγάλης επίθεσης κατά των ανταρτών, είχε οργανωθεί συστηματικά η συγκεντρωτική εκκαθάριση του εσωτερικού από κάθε πρόσωπο που κατά την κρίση των καταδιωκτικών ή στρατιωτικών αρχών ήταν ύποπτο.

Αλλά ταυτόχρονα η Μακρόνησος έγινε το κέντρο βίαιου εξαναγκασμού των κρατουμένων να αποκηρύξουν το ΚΚΕ και κάθε συναφή ιδεολογική δραστηριότητα. Προς το σκοπό αυτό εφαρμόστηκαν άγρια ατομικά και ομαδικά, σωματικά και ψυχολογικά βασανιστήρια και το στρατόπεδο απέκτησε τον τίτλο του «Εθνικού Αναμορφωτηρίου ».

Μια πολυσύνθετη, καλά οργανωμένη προπαγάνδα εμφάνιζε τη λειτουργία του στρατοπέδου σαν πρότυπη εθνική αναβάπτιση των αριστερών. Χαρακτηρίστηκε σαν «Παρθενών» η Μακρόνησος, ή σαν τα λουτρά της Κανάθα, όπου «λουομένη η Ήρα απέκτα την παρθενικήν της αγνότητα». Πολιτικές και πνευματικές κορυφές συντέλεσαν σ' αυτό τον εξωραϊσμό και, σε συνεργασία με τις κρατικές αρχές και τη διοίκηση του στρατοπέδου, μετέβαλαν το νησί σε ένα χωριό Ποτέκμιν, που παραπλάνησε πολλούς, ακόμη και καχύποπτους, έμπειρους ξένους δημοσιογράφους.

Υπάρχουν όμως παραπάνω από επαρκείς μαρτυρίες -εκτός από τις καταγγελίες εκείνων που βασανίστηκαν— που πιστοποιούν τι συνέβη στο απομονωμένο εκείνο νησί. Πιο αυθεντική μπορεί να θεωρηθεί η έκθεση στρατηγού τον οποίο έστειλε ο αρχιστράτηγος στρατάρχης Παπάγος τον Απρίλιο του 1950 να ερευνήσει το ιστορικό και την κατάσταση του αναμορφωτηρίου. Ο στρατηγός στην έκθεση του «πλειοδοτεί εις πιστοποίησιν διαπραχθέντων θηριωδιών» (βλ. Ν. Μάργαρη, Ιστορία Μακρονήσου, τόμ. Α', σελ. 71).

Αλλά και ο Σοφοκλής Βενιζέλος, πρωθυπουργός το 1950 -που δεν ήταν κατά της Μακρονήσου και διατήρησε το στρατόπεδο επί δύο χρόνια μετά τη λήξη του πολέμου— αναγκάστηκε να δηλώσει στις 22 Δεκεμβρίου εκείνου του έτους: «Αναγνωρίζω ότι εις το παρελθόν συνέβησαν εις την Μακρόνησον βιαιοπραγίαι αίτινες ατιμάζουσι τον πολιτισμόν μας».

Καθώς ολοκληρώνονταν οι προπαρασκευές του στρατού για τη μεγάλη επίθεση, η πίεση που ασκούνταν στους κρατουμένους της Μακρονήσου πολλαπλασιάστηκε, μπαίνοντας σε νέα φάση: στις 28 Φεβρουαρίου 1948, επεισόδια σε βάρος κρατουμένων του ΑΕΤΟ, στο υπαίθριο θέατρο του στρατοπέδου, κατέληξαν στο φόνο δεκαεπτά ανδρών και στον τραυματισμό τριάντα άλλων από τα πυρά της φρουράς. Ότι επρόκειτο για σκηνοθεσία ήταν καταφανές. Αποτελούσε προειδοποίηση ότι στο εξής βρισκόταν και η ζωή των αβοήθητων εκείνων ανθρώπων στο έλεος των ασύδοτων και ανελέγκτων φυλάκων τους. Συνεπώς δεν είχαν άλλη διέξοδο παρά να υπογράψουν «δηλώσεις μετανοίας» και να υποβληθούν σε όλες τις διαδικασίες που να πιστοποιούν την αναμόρφωση τους. Οι διαδικασίες αυτές, εκτός από διάφορες εξευτελιστικές ενέργειες, περιλάμβαναν συχνά και τη χρησιμοποίηση τους ως βασανιστών των πρώην συγκροτημένων τους.

ΕΝΑ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΦΟΒΙΑΣ

Ποιος ήταν ο προορισμός του Αναμορφωτηρίου της Μακρονήσου; Φυσικά, καταρχάς, να αποσπάσει τους κρατουμένους από την Αριστερά. Και με την παρεμβολή των εξευτελισμών και της θητείας τους ως βασανιστών, να ανοίξει αγεφύρωτη άβυσσο με την έως τότε παράταξη τους, ώστε να μην είναι πια δυνατή η επιστροφή τους. Έτσι θα αναγκάζονταν βαθμιαία όχι μόνο να αποκολληθούν από την Αριστερά αλλά και —σαν καταφύγιο— να προσκολληθούν στη Δεξιά. Και οπωσδήποτε έπαυαν να είναι επικίνδυνα στοιχεία για την πολεμική προσπάθεια, μπορούσαν μάλιστα να καταστούν και συνεργάσιμα. Στον τομέα αυτόν το Αναμορφωτήριο της Μακρονήσου πέτυχε να αποσπάσει από τα τρία τέταρτα των κρατουμένων δηλώσεις και εκδηλώσεις επίπλαστης μεταστροφής, ελάχιστοι όμως ήταν εκείνοι που πραγματικά εντάχθηκαν στο καθεστώς.

Δεύτερη αποστολή της Μακρονήσου, που αφορούσε τους στρατιωτικούς μόνο κρατουμένους, ήταν να επαναφέρει στην ενεργό δύναμη τους «αναβαπτισμένους», δηλαδή όλους όσοι με εκδηλώσεις έμπρακτης μεταστροφής έκαιγαν πίσω τους τις γέφυρες με την παράταξη τους. Και ο υποστράτηγος Δ. Ζαφειρόπουλος, στο βιβλίο του που προαναφέραμε, δίνει τον παρακάτω απολογισμό της Μακρονήσου σύμφωνα με τα στοιχεία του ΓΕΣ:

Η κίνησις της Μακρονήσου από του 1947 μέχρι του 1950 ανήλθεν: Εις έφεδρους αξιωματικούς 1.100 και εφέδρους οπλίτας 27.770.

Εκ των εφέδρων αξιωματικών: Απεδόθησαν εις τον Στρατόν 800. Παρέμειναν εις την Μακρόνησον ως διοικηταί Λόχων και Διμοιριών 200. Υπέστησαν εκπτωσιν του βαθμού των 100 ως αμετανόητοι κομμουνισταί.

Εκ των εφέδρων οπλιτών μετά κατάλληλον εθνικό ν προσανατολισμόν: Απεδόθησαν εις τον Στρατόν 15.400, οίτινες και επολέμησαν εις το πλευρόν των εθνικοφρόνων Ελλήνων, όπως το 596 Τάγμα Πεζικού, το οποίον εις τον Γράμμον τον Ιούλιον του 1948 επέδειξεν ηρωισμόν και αυτοθυσίαν λόγω της τόλμης και αποφασιστικότητας των. Δεν απεστάλησαν εις την γραμμήν των πρόσω, άλλ' απελύθησαν και επέστρεψαν εις τας εστίας των 6.600. Παρέμειναν αμετανόητοι πιστεύοντες εις τον Κομμουνισμόν 300.

Διά των τριών στρατοπέδων, και ιδία της Μακρονήσου, εσώθη ο Στρατός, έλειψαν οι λιπότακτοι, οι αυτόμολοι και οι δολοφόνοι αξιωματικών Και οπλιτών της Ποντοκερασιάς, της Καρδίτσης, Εδέσσης κλπ.

Τρίτη αποστολή της Μακρονήσου, η σπουδαιότερη ίσως, ήταν να εμπνεύσει μια γενική φοβία στις εαμικές μάζες για να συντρίψει το ηθικό τους και να παραλύει την αγωνιστική τους διάθεση.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το κράτος, αν από τη μία πλευρά επίσημα κάλυπτε το στρατόπεδο σε ένα ψευδές περικάλυμμα, ταυτόχρονα άφηνε να διοχετεύονται πληροφορίες και φήμες για την πραγματική κατάσταση που επικρατούσε. Και ο σκοπός αυτός πέτυχε σε μεγάλο βαθμό, Η Μακρόνησος συντέλεσε σημαντικά στην αδρανοποίηση των μαζών του ΕΑΜ.

Σόλων Ν. Γρηγοριάδης, ΤΑ ΦΟΒΕΡΑ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ, Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ 1946-1949, ΤΟΜΟΣ Α', ΤΟ ΒΗΜΑ βιβλιοθήκη, 162-164