πιστοποιητικά νομιμοφροσύνης και διαβατήρια

Τάσος Κωστόπουλος, «Τα σύνορα του Έθνους» (από τον τόμο του επιστημονικού συμποσίου «Σύγχρονοι μηχανισμοί βίας και καταπίεσης», Εταιρεία Σπουδών, 2005)

ΦΡΟΝΗΜΑΤΑ ΣΤΟ ΖΥΓΙ

Καθοριστική για τη διαπίστωση της συνδρομής των παραπάνω «σοβαρών λόγων δημοσίας τάξεως ή συμφέροντος» - και τη συνακόλουθη έκδοση ή μη του διαβατηρίου, καθώς και για την παροχή της σχετικής θεώρησης από τις αστυνομικές αρχές, προκειμένου να ενεργοποιηθούν ήδη εκδοθέντα διαβατήρια- υπήρξε, σύμφωνα με το διαθέσιμο πρωτογενές υλικό, η πιστοποίηση των κοινωνικών και πολιτικών φρονημάτων του ενδιαφερόμενου από τις υπηρεσίες ασφαλείας.

Η εξάρτηση της δυνατότητας αποδημίας από την ύπαρξη σχετικού «πιστοποιητικού νομιμοφροσύνης» πρέπει να εφαρμόστηκε για πρώτη φορά επί 4ης Αυγούστου και να συνεχίστηκε επί Κατοχής και κατά τα πρώτα μεταπελευθερωτικά χρόνια, όπως διαπιστώνουμε από τα δημοσιεύματα αθηναϊκών εφημερίδων, τον Ιούνιο του 1945, περί επικείμενης κατάργησης της διά νόμου. Η επίσημη επαναθέσμιση αυτών των πιστοποιητικών ξεκίνησε, ως γνωστόν, με τον Α.Ν. 516 και το Μ' Ψήφισμα του 1948, για να γενικευτεί τα επόμενα χρόνια με πλειάδα συμπληρωματικών διατάξεων. Στο μεσοδιάστημα, η οριοθέτηση του δικαιώματος στην αποδημία κρίθηκε συχνά ad hoc, με βάση τις προτεραιότητες του αντικομμουνιστικού αγώνα και τις παρεμβάσεις ποικίλων (συχνά εξωθεσμικών) κέντρων εξουσίας.

σ. 356

[…]

Η επίσημη θεσμοθέτηση του πιστοποιητικού κοινωνικών φρονημάτων προσέδωσε σ' αυτό το χάος τα εξωτερικά χαρακτηριστικά ενός ψευδεπίγραφου κράτους δικαίου - όπου η «νομιμοφροσύνη» των πολιτών, πιστοποιημένη από τις υπηρεσίες ασφαλείας, συνιστούσε αναγκαία προϋπόθεση για την απόλαυση μιας σειράς δικαιωμάτων Κωδικοποιώντας για υπηρεσιακή χρήση τις υφιστάμενες σχετικές διατάξεις, μια εγκύκλιος του Υπουργείου Εσωτερικών το 1954 κατατάσσει «την έκδοσιν διαβατηρίων προς αποδημίαν ή προσωρινήν μετάβασιν εις το εξωτερικόν» στις διοικητικές εκείνες πράξεις που προϋποθέτουν πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων από τις υπηρεσίες ασφαλείας· για την έκδοση των τελευταίων, ο αρμόδιος αξιωματικός εντέλλεται:

[να] ερευνά διά των υφισταμένων του και αυτοπροσώπως και [να] συλλέγη σχετικάς πληροφορίας περί των κοινωνικών φρονημάτων, της διαγωγής και της εν γένει αφοσιώσεως εις τα εθνικά ιδεώδη τον αιτούντος και του αμέσου οικογενειακού του περιβάλλοντος (γονέων και αδελφών) [μη περιοριζόμενος] εις την κατά το παρελθόν τυχόν κομμουνιστικήν ή φιλοκομμουνιστικήν δράσιν του αιτούντος [αλλά επεκτείνοντας την έρευνα του] επί των προσώπων μεθ' ων συναναστρέφεται, της ενεργού κοινωνικής δράσεως αυτού, των εν γένει ασχολιών του, του θρησκευτικού του φρονήματος, της εν τω Στρατώ διαγωγής και γενικώς επί πάσης εκδηλώσεως του.

Αν ο ενδιαφερόμενος κριθεί «μη βαρυνόμενος οπωσδήποτε», διευκρινίζει η ίδια εγκύκλιος, το πιστοποιητικό της νομιμοφροσύνης του στέλνεται απευθείας στην αρμόδια για την έκδοση του διαβατηρίου αρχή. Στην αντίθετη περίπτωση, η «αρνητική βεβαίωσις» υποβάλλεται «μετά λεπτομερούς ητιολογημένης αναφοράς» στο Υπουργείο Εσωτερικών, το οποίο έχει και τον τελικό λόγο επί του ζητήματος. Αν πάλι ο αιτών «έχει μεν βεβαρημένο παρελθόν, πλην όμως δεν είναι επικίνδυνος», η Χωροφυλακή έχει τη διακριτική ευχέρεια να εισηγηθεί στο Υπουργείο την έκδοση «θετικού» πιστοποιητικού, ώστι να του δοθεί διαβατήριο για «προσωρινόν ταξίδιον μικρός διάρκεια δι' αναψυχήν, λόγους υγείας, εμπορικάς υποθέσεις κ.λπ.», εφόσον ο αρμόδιοι για την παρακολούθηση του εκτιμούσαν πως «η μετάβασί του εις το εξωτερικόν δεν πρόκειται να βλάψη τα εθνικά συμφέροντα».

Παρόλο που η προαναφερθείσα εγκύκλιος διαβαθμίστηκε ως «απόρρητος - επί αποδείξει», τα αρμόδια όργανα δεν παρέλειπαν να ενημερώνουν, για λόγους φρονηματισμού, το κοινό σχετικά με την ουσία του περιεχομένου της. Στην εθνικόφρονα π.χ. Σημαία της Καλαμάτας, δημοσιεύτηκε το 1960 ανακοίνωση της Διοικήσεως Χωροφυλακής Μεσσηνίας με πλήρη κατάλογο των περιπτώσεων στις οποίες απαιτούνταν η προσκόμιση πιστοποιητικών κοινωνικών φρονημάτων. Ο κατάλογος συνοδευόταν από την παρότρυνση της Χωροφυλακής προς τους κατοίκους

όπως, προς πρόληψιν αρνήσεως της υπηρεσίας ημών να εκδόση πιστοποιήσεις νομιμοφροσύνης [...], αφ ενός μεν αποφεόγηται επιμελώς πάσα ενέργεια ή εκδήλωσις δυναμένη να χαρακτηρισθή ως φιλοκομ-μουνιστική, αφ ετέρου δε διαδηλούνται ανεπιφυλάκτως εις πάσαν περίπτωσιν και ευκαιρίαν τα εθνικιστικά και αντικομμουνιστικά φρονήματα των πολιτών.

Η «μετανάστευσις εις το εξωτερικόν» και η «μετάβασις των σπουδαστών προς φοίτησιν εις το εξωτερικόν» είναι δύο από τις 27 συνολικά περιπτώσεις που περιλαμβάνονται στο σχετικό κατάλογο.

σελ. 357-359