ο Στάλιν για τον ελληνικό εμφύλιο

Οι πηγές δύναμης

Η στρατιωτική κατάσταση που είχε δημιουργηθεί προκαλούσε σύγχυση και άγχος στο κράτος, στην κυβέρνηση, στους εθνικόφρονες. Διαπίστωναν όχι είχαν καταρρεύσει οι ελπίδες οι οποίες εξέθρεψε ο Βαν Φλητ για τη λήξη του πολέμου το καλοκαίρι ή το χειμώνα του 1948. Παρόμοιες ελπίδες συνόδευαν και την εκστρατεία του 1947, που επίσης είχαν καταρρεύσει. Και τώρα, που για δεύτερη φορά διαλύονταν οι προοπτικέ, τρόμαζαν όλοι από το γεγονός ότι, αν είχαν κερδίσει – για την ώρα – τη μάχη των πόλεων συντρίβοντας τις κομμουνιστικές οργανώσεις τους, ο εχθρός ενέδρευε πάλι στις παρυφές τους. Ο πόλεμος έπαιρνε τη μορφή Πίθου Δαναΐδων και δεν γνώριζαν οι ίδιοι τα όρια της αντοχής τους.

Στην πραγματικότητα, η στρατιωτική κατάσταση ήταν πολύ λιγότερο δυσμενής για το κράτος από ό,τι φαινόταν. Όλες αυτές οι επιχειρήσει αντιπερισπασμού των ανταρτών αποτελούσαν μέρος της γενικής αντεπίθεσης του Ζαχαριάδη, που ως κέντρο βάρους της είχε το Βίτσι. Αλλά η αντεπίθεση αυτή, παρά τη θεαματικότητά της, δεν έφερνε καίριο αποτέλεσμα. Το ρήγμα στο Βίτσι έκλεισε. Οι άλλες εξορμήσεις

δεν ήταν σε θέση να επιφέρουν ανατροπή του αντιπάλου. Και, αν διαψεύδονταν για δεύτερη φορά τα σχέδια του στρατού, αυτή ήταν επίσης η δεύτερη αντεπίθεση του «Δημοκρατικού Στρατού» που παρέμενε χωρίς αποτέλεσμα. Γιατί και στο τέλος του 1947 είχαν χαραχτεί παρόμοιες στρατηγικές προοπτικές, όπως στο τέλος του 1948. Και δεν μπορούσαν να πετύχουν πια πολύ περισσότερα οι αντάρτες. Γιατί ήδη στέρευαν ακατάσχετα οι εσωτερικές πηγές της δύναμη τους: οι στρατολογικές τους ικανότητες.

Ο Στάλιν

Αλλά εκείνο που είχε αποφασιστική σημασία ήταν ότι στέρευαν και οι εξωτερικές πηγές δύναμης του «Δημοκρατικού Στρατού»: η υποστήριξη του Ανατολικού Συνασπισμού. Αυτό που αγνοούσαν και η μια και η άλλη παράταξη είναι ότι από τις αρχές του 1948 ο Στάλιν είχε αποφασίσει να απαγκιστρωθεί από την περιπέτεια του ελληνικού πολέμου. Για το κεφαλαιώδες τούτο ιστορικό στοιχείο έχουμε τη μαρτυρία δύο κορυφαίων Γιουγκοσλάβων: του υπαρχηγού τού Τίτο, Μιλοβάν Τζίλας και του βιογράφου του Βλανπμίρ Ντέντιτζερ.

Και οι δυο τους συμμετείχαν σε επίσημη γιουγκοσλαβική αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον Καρντέλλι, η οποία κατόπιν πρόσκληση του Στάλιν έφτασε στη Μόσχα στις αρχές Φεβρουαρίου του 1948. Η ρήξη με τον Τίτο υπέβοσκε. Αλλά καταβάλλονταν ακόμη προσπαθεί να αποτραπεί. Η αντιπροσωπεία έγινε δεκτή τη 10η Φεβρουαρίου στο Κρεμλίνο από τον αρχηγό της Σοβιετικής Ένωσης, ο οποίος, μεταξύ άλλων, κατηγόρησε τη Γιουγκοσλαβία ότι παίρνει πρωτοβουλίες σε κεφαλαιώδη θέματα εξωτερικής πολιτικής χωρίς να συμβουλεύεται τη Μόσχα. Ο Καρντέλλι θέλησε να διαμαρτυρηθεί, αλλά ο Στάλιν τον διέκοψε απότομα: «Δεν μας ρωτάτε σε τίποτα. Αυτό που γίνεται δεν είναι τυχαία παράλειψη, είναι η πολιτική σας». Και στη συνέχεια της συζήτησης, σαν να ήθελε να καταστήσει συγκεκριμένη την κατηγορία του ή, αντίστροφα, σαν η κατηγορία εκείνη να αποτελούσε τον πρόλογο σ' αυτό που ήθελε να πει, έκανε την απροσδόκητη δήλωση: «Δεν συμφωνούμε με τους Γιουγκοσλάβους συντρόφους ότι πρέπει να συνεχίσουν τη βοήθεια τους προς τους Έλληνες παρτιζάνους. Ο αγώνας αυτός δεν έχει καμιά ελπίδα επιτυχίας».

«Σβερνούτ»

Τη φράση του Στάλιν την αναφέρει ο Βλαντιμίρ Ντέντιτζερ στο βιβλίο του Τίτο (Νέα Υόρκη 1953, σελ. 320-322· βλ. και Δ. Κούσουλα, Επανάσταση και Ήττα, σελ. 218). Την επιβεβαιώνει και ο Τζίλας, που ήταν παρών, ο οποίος στο βιβλίο του Συνομιλίες με τον Στάλιν (Νέα Υόρκη 1962, σελ. 182) γράφει ότι ο αρχηγός της Γιουγκοσλαβίας πρόσθεσε: «Η επανάσταση στην Ελλάδα πρέπει να σταματήσει». Ο Τζίλας

σημειώνει ότι ο Στάλιν μεταχειρίστηκε τη λέξη «σβερνούτ» που ακριβώςσημαίνει «να τυλιχτεί πίσω σαν το χαλί που το μαζεύουν». Ίσως θα ήταν καλύτερη η απόδοση με τη λέξη «να αναδιπλωθεί». Έπειτα, απευθυνόμενος πάλι στον Καρντέλλι, ο Στάλιν τον ρώτησε: «Πιστεύετε ότι η επανάσταση στην Ελλάδα θα πετύχει;»

Ο Καρντέλλι θέλησε να κάνει ανάλυση του θέματος: «Αν η ξένη επέμβαση (εννοούσε την αμερικανική) δεν αυξηθεί, αν οι Έλληνες παρτιζάνοι δεν κάνουν σοβαρά πολιτικά σφάλματα...»

Αλλά ο Στάλιν με έξαψη τον διέκοψε: «Αν, αν, αν... Όχι, κάνετε λάθος. Αυτοί δεν έχουν καμία πιθανότητα επιτυχίας. Τι νομίζετε, ότι η Μεγάλη Βρεταννία και οι Ηνωμένες Πολιτείες -οι Ηνωμένες Πολιτείες, το ισχυρότερο κράτος του κόσμου- θα επιτρέψουν σε σας να σπάσετε τη γραμμή των συγκοινωνιών τους στη Μεσόγειο; Ανοησίες. Και δεν έχουμε ούτε καν ναυτικό. Όχι. Την επανάσταση στην Ελλάδα πρέπει να τη σταματήσετε όσο γίνεται πιο γρήγορα». (Η στιχομυθία αναφέρεται στο ίδιο έργο του Τζίλα, σελ. 182• βλ. και Δ. Κούσουλα, Επανάσταση και Ήττα, σελ 218).

Σόλων Ν. Γρηγοριάδης, Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974, τ. 4, Γράμμος-Βίτσι: τα βουνά του εφιάλτη, σ. 102-104