Η πρώτη κυβέρνηση Καραμανλή

Το απόγευμα της 5ns Οκτωβρίου οι δύο αντιπρόεδροι ανέβηκαν στα ανάκτορα και υπέβαλαν την παραίτηση της κυβέρνησης. Κατόπιν ο Παν. Κανελλόπουλος τράβηξε για το σπίτι του. Τον περίμεναν εκεί πολλοί φίλοι του για να μελετήσουν την κατάσταση, χωρίς κανένα σχεδιασμό ενεργειών. Απλή συζήτηση και αναμονή του χρίσματος. Ο Στ. Στεφανόπουλος κατευθύνθηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών, όπου γινόταν συγκέντρωση των δικών του φίλων. Στην είσοδο του Υπουργείου συνάντησε τους πολιτικούς συντάκτες των εφημερίδων και τους δήλωσε:

«Η κυβέρνηση δεν υπάρχει πλέον, κύριοι. Αυτήν την στιγμήν κατέρχομαι από τα Ανάκτορα, όπου μετά του κ. Κανελλοπούλου υπεβάλαμεν την παραίτησιν. Παραμένομεν πλέον δι' ύπηρεσιακάς διεκπεραιώσεις».

«Και τι θα κάμετε με την υπόθεσιν του αναπληρωτού;» «Αναπληρωτής δεν υπάρχει πλέον. Εκλιπόντος του εντολέως, εκλείπει η εντολή».

«Τι θα συμβή τώρα, κύριε Πρόεδρε;»

«Ασφαλώς ο Βασιλεύς θα καλέση τον εκπρόσωπον του πλειοψηφουντος κόμματος, εντός των ήμερων, δια να του αναθέση τον σχηματισμόν της νέας κυβερνήσεως. Και θα κινηθή η συνήθης συνταγματική διαδικασία. Δηλαδή ούτος θα σχηματίση κυβέρνησιν ήτις θα εμφανισθή ενώπιον της Βουλής».

Ο Στ. Στεφανόπουλος δεν είχε λόγους έως τότε να νομίζει ότι δεν θα ακολουθούνταν αυτός ο δρόμος. Εν αναμονή όμως της συνέλευσης του Συναγερμού, κυκλοφόρησε μεταξύ των συναγερμικών βουλευτών ένα πρωτόκολλο ότι ανατίθεται σ' αυτόν η αρχηγία του κόμματος. Και ήδη το είχαν υπογράψει 97, οι οποίοι αργότερα έφτασαν τους 110.

Εντολή στον Καραμανλή

Αλλά σε απόσταση 500 μέτρων από το Υπουργείο Εξωτερικών, στον δεύτερο όροφο της πολυκατοικίας αρ. 24 της οδού Καρνεάδη, υπήρχε μια πολύ πιο μικρή συγκέντρωση. Εκεί ήταν το λιτό διαμέρισμα του υπουργού Δημοσίων Έργων Κων. Καραμανλή. Λιγοστοί φίλοι του βρίσκονταν εκεί την ώρα εκείνη: ο Γ. Ράλλης, ο Κ. Παπακωνσταντίνου, ο Β. Παπαρρηγόπουλος και μερικοί άλλοι. Ήταν επίσης ο διευθυντής του ιδιαίτερου του γραφείου Πασχάλης Κόντας και ο δημοσιογράφος Παύλος Καμβύσης.

Ενώ η σύζυγος του υπό παραίτηση υπουργού πρόσφερε αναψυκτικά, η συζήτηση περιστρεφόταν φυσικά στο θέμα της ημέρας. Ποιος θα ήταν ο νέος πρωθυπουργός; Εδώ, σ' αυτό το σαλόνι, είχαν συναίσθηση της σοβαρότητας των πραγμάτων. Δεν επρόκειτο απλώς να σχηματιστεί νέα κυβέρνηση, αλλά να γίνει αντικατάσταση ή ανανέωση ενός καθεστώτος. Δεν είχε εκλείψει απλώς ένας αρχηγός κυβερνώντος κόμματος: είχε βρεθεί στο χείλος του γκρεμού ένας ολόκληρος κόσμος - ο κόσμος της Δεξιάς. Το κενό που άφηνε ο στρατάρχης ή θα καλυπτόταν ή θα μεταβαλλόταν σε άβυσσο.

Η συζήτηση ήταν ήρεμη. Ξαφνικά όμως η ατμόσφαιρα ηλεκτρίστηκε. Ο Πασχάλης Κόντας εισέβαλε ταραγμένος, για να φωνάξει δείχνοντας την τηλεφωνική συσκευή που ήταν τοποθετημένη σ' ένα τραπεζάκι:

«Κύριε Υπουργέ. Σας ζητούν από τα Ανάκτορα».

Γενικό σκίρτημα. Όλοι κοιτάχτηκαν, ενώ ο Καραμανλής σήκωνε το ακουστικό. Ύστερα στράφηκε στους φίλους του:

«Με αναμένει αμέσως ο Βασιλεύς...»

Ύστερα από τρία τέταρτα της ώρας ο Καραμανλής επέστρεψε. Όταν εμφανίστηκε στο σαλόνι -φορούσε γκρι ριγέ κοστούμι και ανοιχτή γραβάτα- ήταν ελαφρά γελαστός αλλά ήρεμος.

«Λοιπόν, παιδιά», είπε ήσυχα, «ό Βασιλεύς μου ανέθεσε να σχηματίσω κυβέρνησιν».

Ύστερα, μέσα στον γενικό ενθουσιασμό, στράφηκε προς τον δημοσιογράφο Καμβύση:

«Παύλο», του είπε, «σύνδεσε με με τους διευθυντάς των εφημερίδων. Πάρε μου Μπότση, Βλάχου, Λαμπράκη, Παπαγεωργίου».

Πρώτος βρέθηκε ο εκδότης-διευθυντής της Ακροπόλεως Νάσος Μπότσης. Ο Καραμανλής τού είπε:

«Νάσο, ο Βασιλεύς μου ανέθεσε την εντολήν. Κύτταξε να γράψης κανένα άρθρο να με βοηθήσης».

(Αφήγηση ίου Παύλου Καμβύση στον γράφοντα).

Έτσι διοχετευόταν το συνταρακτικό νέο, το οποίο, εκτός ελαχίστων, άφηνε εμβρόντητους τους πάντες. Όχι ο Στεφανόπουλος, όχι ο Κανελλόπουλος, όχι ο Τσουδερός ή ο Ροδόπουλος ή κάποια παλιά σεβάσμια προσωπικότητα, αλλά ο τέως υπουργός Δημοσίων Έργων Καραμανλής.

Η αντίδραση του Στ. Στεφανόπουλου

Στο μεταξύ, η συγκέντρωση των φίλων του Στεφανόπουλου βουλευτών στο Υπουργείο Εξωτερικών συνεχιζόταν μέσα σε ατμόσφαιρα αισιοδοξίας. Ένα σκοτεινό σημείο ήταν το γεγονός ότι η επίσημη συνέλευση του Συναγερμού θα γινόταν τη μεθεπομένη. Γιατί εκείνη η καθυστέρηση; Ο Στ. Στεφανόπουλος εξήγησε αργότερα: την προηγουμένη στο σπίτι του νεκρού στρατάρχη, όταν τον συνάντησε ο βασιλιάς, του είχε δηλώσει ότι θα τη συγκαλούσε ύστερα από 48 ώρες. θεωρούσε ότι έπρεπε να τηρηθεί η δήλωση του, από λόγους αβρότητας προς τον βασιλιά.

Τα πράγματα όμως δεν περίμεναν. Κάτω από την αίθουσα αυτή, στο ισόγειο του Υπουργείου, ήταν η αίθουσα Τύπου, όπου ήταν συγκεντρωμένοι όπως συνήθως οι πολιτικοί συντάκτες των εφημερίδων. Από το σπίτι του Καραμανλή ο δημοσιογράφος Παύλος Καμβύσης τους μετέδωσε την είδηση. Και τότε μερικοί ανέβηκαν τρέχοντας για να αναγγείλουν στη συγκέντρωση των βουλευτών το απροσδόκητο νέο:

«Προ ολίγου μόλις πήρε το χρίσμα ο Καραμανλής...»

Η έκπληξη υπήρξε γενική, αλλά ο Στ. Στεφανόπουλος αντέδρασε αμέσως. Από τη στιγμή εκείνη θα κινούνταν για να ανατρέψει τον βασιλικό χειρισμό. Και το μέσον υπήρχε: η συνέλευση του Συναγερμού. Έσπευσε να τη συγκαλέσει για την επομένη το πρωί -αυτός ήταν ουσιαστικά εκείνες τις στιγμές ο αρχηγός του κόμματος- και εκεί θα έδινε τη μάχη. Στο μεταξύ όμως ο Καραμανλής είχε αποκαλύψει στους δημοσιογράφους:

«Ο βασιλεύς μου ανέθεσε τον σχηματισμόν της νέας κυβερνήσεως η οποία θα ορκισθή εντός της αύριον και θα εμφανισθή εις την βουλήν την προσεχή εβδομάδα. Η νέα κυβέρνησις θα είναι πολιτική και όχι μεταβατική, αλλά μου έχει δοθή και το δικαίωμα διαλύσεως της βουλής».

«Και αν δεν λάβετε ψήφον εμπιστοσύνης στην βουλή;»

«Εις την περίπτωσιν αυτήν θα εισηγηθώ εις τον βασιλέα ανάλογους λύσεις, μεταξύ των οποίων θα περιλαμβάνεται η διάλυσις της βουλής και η προκήρυξις νέων εκλογών». Διέθετε λοιπόν ο υποψήφιος πρωθυπουργός ένα ισχυρότατο όπλο, το οποίο πολλαπλασίαζε τις πιθανόιηιές του να επικρατήσει. Έτσι άρχισε κιόλας να δημιουργείται ρεύμα και το διαμέρισμα του κατακλυζόταν από φίλους και μη φίλους οι οποίοι έσπευδαν επιδεικτικά να τον συγχαρούν. Χάρη στην τολμηρή βασιλική χειρονομία, πατούσε ήδη σε στέρεο έδαφος.

Βασιλιάς και Καραμανλής

Πώς αποφάσισε ο Ανώτατος Ρυθμιστής εκείνη τη λύση;

Είδαμε πως, απογοητευμένος από τους δύο ασθενείς και κουρασμένους πρωθυπουργούς -Πλαστήρα και Παπάγο-, αναζητούσε τον ρωμαλέο και νέο άνδρα στον οποίο θα μπορούσε να στηριχτεί μακροπρόθεσμα. Και ο Κ. Καραμανλής ως υπουργός Δημοσίων Έργων είχε επιδείξει δραστηριότητα ασυνήθιστη, που επέσυρε την προσοχή της δημόσιας γνώμης. Η ανακαίνιση της Αθήνας σε μεγάλη έκταση προκάλεσε γενική έκπληξη. Και, μέσα στη γενική φθορά του Συναγερμού, αυτός παρέμενε αλώβητος. Ακόμα και στις θεατρικές επιθεωρήσεις, όπου σατιριζόταν ανελέητα ο στρατάρχης και οι συνεργάτες του, αυτός παρέμενε εκτός στόχου. Και ήταν πολλοί που διέβλεπαν ότι θα αναλάμβανε κάποιο μεγάλο ρόλο στο προσεχές μέλλον.

Ο ίδιος ο Καραμανλής αφότου ο Παπάγος κατέρρευσε -από τους πρώτους μήνες του 1955- ήξερε ότι θα ερχόταν η δική του ώρα. Δεν έτρεφε αυταπάτες για την κατάσταση του κατάκοπου πρωθυπουργού. Δεν μπορούσε να προβλέψει αν το τέλος του βρισκόταν μακριά ή κοντά, αλλά ανέμενε τη σχετικά σύντομη αποχώρηση του από τη σκηνή. Και τότε πίστευε ότι, στην κρίση που θα ακολουθούσε, αυτός θα είχε τα περισσότερα όπλα για να επιβληθεί.

Είχε γίνει μυστική συνεννόηση με τον βασιλιά; Αργότερα γράφτηκε στην εφημερίδα της Αθήνας Ελευθερία (Οκτώβριος 1956) ότι από τον Μάιο του 1955 ο Παύλος και ο Καραμανλής κατέστρωσαν πλήρες σχέδιο, το οποίο είχαν εγκρίνει η Αμερική και η Αγγλία. Ο Βρετανός πρεσβευτής είχε ενημερωθεί τον Ιούνιο και ο Αμερικανός τον Σεπτέμβριο. Καμιά όμως επιβεβαίωση αυτού του ισχυρισμού δεν υπάρχει έως σήμερα (1974). Και οι συνθήκες έχουν τόσο μεταβληθεί από τότε, ώστε κάποιος δεν θα είχε λόγους στα 20 χρόνια που πέρασαν να τηρεί συνωμοτική σιγή. Κάποιος, κάτι θα είχε αποκαλύψει. Εφόσον τέτοια αποκάλυψη δεν υπάρχει, οφείλουμε να θεωρήσουμε ως μη αληθή τα όσα έγραψε η ανωτέρω εφημερίδα και να δεχτούμε τη διαβεβαίωση του περιβάλλοντος του Κ. Καραμανλή ότι καμία σαφής άμεση συνεννόηση με τον βασιλιά δεν είχε γίνει; Πάντως, ο Παύλος τού εκδήλωνε επιδεικτικά εκτίμηση που φαινόταν ότι υπερέβαινε τα απλά υπουργικά επίπεδα. Και, άσχετα αν οι υπολογισμοί του Κ. Καραμανλή ήταν όχι δικαιολογημένοι από τότε, αυτός προπαρασκευαζόταν για τον ρόλο του.

Σόλων Ν. Γρηγοριάδης, Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974, τ. 6, Πλαστήρας-Παπάγος-Καραμανλής, σ. 246-249