ΕΡΕ και Κωνσταντίνος Καραμανλής

ΕΡΕ, Γενική Γραμματεία

Εξάλλου, οι συχνές μετακινήσεις του προέδρου της κυβέρνησης και των υπουργών του ανά τη χώρα, με την ευκαιρία επίσημων εκδήλωσεων, αποτελούσαν μια σημαντική πλευρά της κομματικής προπαγάνδας και όλα αυτά χωρίς την ελάχιστη οικονομική ή διοικητική προσπάθεια του ίδιου του κόμματος. Ας σημειωθεί, με την ευκαιρία αυτή, ότι ο Κ. Καραμανλής παρέστη στην τοποθέτηση του θεμέλιου λίθου (που συχνά εξάλλου υπήρξε και ο τελευταίος!) 300 «έργων» ανά την Ελλάδα, προ των εκλογών του 1961.

Παρατηρούμε, επίσης, ότι το πολιτικό γραφείο της Προεδρίας της Κυβερνήσεως και οι αντίστοιχες υπηρεσίες των διαφόρων υπουργείων είχαν την υποχρέωση να ασχολούνται με την εκλογική πελατεία του πρωθυπουργού και των μελών της κυβέρνησης. Μια τέτοια βοήθεια ελάφρωνε αισθητά την εργασία της διεύθυνσης της Γενικής Γραμματείας στην οποία είχε ανατεθεί η αποστολή εκείνη. Εξάλλου, πολλοί ήταν οι δημόσιοι υπάλληλοι οι οποίοι είχαν «αποσπασθεί» από τα επίσημα διοικητικά τους καθήκοντα για να αναλάβουν, ανεπίσημα όμως, υπηρεσία στο ιδιωτικό πολιτικό γραφείο ορισμένων υπουργών, ακόμη και ορισμένων βουλευτών του κυβερνητικού κόμματος.

Γι' αυτό και είναι δύσκολη η ακριβής εκτίμηση της σημασίας και της πραγματικής αξίας της Γενικής Γραμματείας της EPE. Μπορούμε, ωστόσο, να πούμε, χωρίς φόβο σοβαρού λάθους, ότι εκτός από τις προεκλογικές περιόδους, το μεγαλύτερο τμήμα της εργασίας που κανονικά βάρυνε τη Γενική Γραμματεία του κόμματος εκτελούνταν από δημόσιες υπηρεσίες που είχαν τεθεί για το σκοπό αυτό στη διάθεση του προέδρου της κυβέρνησης και των υπουργών.

Στο σύνολο, οι μορφές πρακτικής του Καραμανλή και της ομάδας του ανταποκρίνονταν στα συνηθισμένα διαβήματα και τους παραδεδεγμένους κανόνες της ρουσφετολογικής προστασίας στην ελληνική πολιτική. Ωστόσο η EPE, κατά την εποχή που ανέλαβε τις κυβερνητικές ευθύνες, θα προχωρήσει σε μια ορθολογική οργάνωση και τελειοποίηση της πατροπαράδοτης εμπειρίας. Με άλλα λόγια, ο μοχλός που προσφέρεται από την εξουσία στους κατόχους της έγινε αντικείμενο μιας συστηματικής εκμετάλλευσης.

Η κοινοβουλευτική ομάδα

Η κοινοβουλευτική ομάδα της EPE αποτελείται από βουλευτές που εκλέχθηκαν υπό τη σημαία της ή που δήλωσαν στη Βουλή ότι προσχωρούν στο κόμμα. Επικεφαλής της κοινοβουλευτικής ομάδας είναι ο αρχηγός της EPE. Κατά την έκφραση των καταστατικών, η ομάδα συνέρχεται τακτικά κάθε μήνα. Στους βουλευτές της EPE ανατίθεται η οργάνωση του κόμματος στις περιφέρειες τους και η επίβλεψη των τοπικών οργανώσεων. Εξάλλου, προβλέπεται μια γραμματεία της κοινοβουλευτικής ομάδας.

Η μελέτη των σχέσεων του αρχηγού με την κοινοβουλευτική ομάδα της EPE αποκαλύπτει μια πρόσφατη πρακτική: την παντοδυναμία του αρχηγού πάνω στην κοινοβουλευτική του ομάδα (ακόμη και ο Ε. Βενιζέλος είχε μεταχειρισθεί περισσότερο ελαστικά μέσα για να θεμελιώσει την εξουσία του πάνω στα μέλη της ομάδας του). Στην ελληνική πολιτική ζωή του άμεσου μεταπολέμου είναι οι κοινοβουλευτικοί πυρήνες που ίδρυσαν και διέλυσαν τα περισσότερα πολιτικά κόμματα. Τίποτε το παρόμοιο δεν συνέβη στη Ριζοσπαστική Ένωση· η εξέταση της περιόδου 1956-1964 δείχνει αντίθετα μια προϊούσα υποτέλεια της κοινοβουλευτικής ομάδας στον αρχηγό του κόμματος. Σημειώνουμε ιδιαίτερα ότι η κοινοβουλευτική ομάδα συνέρχεται ολοένα και σε αραιότερα διαστήματα και ότι, όσες φορές αυτό συμβαίνει, είναι μάλλον για να καταχωρίσει αποφάσεις που έχουν ληφθεί από την ηγεσία του κόμματος, όχι για να επεξεργασθεί την πολιτική του.

Ο αυταρχισμός αυτός, που απέρρεε από το πείραμα του Ελληνικού Συναγερμού, προκάλεσε βέβαια πολλές δυσμενείς αντιδράσεις κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων της ύπαρξης της EPE -περίοδο κατά την οποία ο Καραμανλής δεν είχε ακόμη κατορθώσει να επιβάλει την εξουσία του. Τότε παρατηρούνται διάφορες αποχωρήσεις από το κόμμα: η αποχώρηση των βουλευτών Ευταξία και Καρούσου, στις 15 Νοεμβρίου 1956, με λόγο τη διαφωνία τους με την κυβέρνηση πάνω στην κυπριακή της πολιτική, η αποχώρηση του αντιπροέδρου της κυβέρνησης Αποστολίδη στις 17 Ιουλίου 1957 και ιδίως η αποχώρηση των υπουργών Παπαληγούρα και Ράλλη, στις 27 Φεβρουαρίου 1958, εξαιτίας του εκλογικού νόμου. Υπενθυμίζουμε ότι την παραίτηση εκείνη επακολούθησε η άρση της εμπιστοσύνης προς την κυβέρνηση 15 βουλευτών της Δεξιάς (μεταξύ των οποίων ο Π. Κανελλόπουλος, αυστηρότατος τότε έναντι του Καραμανλή) την 1η Μαρτίου 1958, στάση που υποχρέωσε τον πρωθυπουργό να παραιτηθεί. Όταν εξήγησε σε δηλώσεις του τους λογούς της παραίτησης, ο Παπαληγούρας είπε, μεταξύ άλλων, ότι το υπουργικό συμβούλιο είχε παύσει πρακτικά να λειτουργεί και ότι ο Καραμανλής υπαγόρευε όλες τις αποφάσεις στους ενδιαφερόμενους υπουργούς.

Ωστόσο, μόλις εξασφαλίσθηκε η σταθεροποίηση της EPE στην εξουσία, μετά τις εκλογές του 1958 και του 1961, οι στάσεις παύουν και τα δυσφορούντα στοιχεία, που μόλις αναφέραμε, ξαναπαίρνουν τη θέση τους μέσα στην ομάδα. Έκτοτε δεν παρατηρούνται παρά μόνον ορισμένες μεμονωμένες περιπτώσεις απείθειας, όπως του υπουργού Κοινοτικής Προνοίας της τελευταίας κυβέρνησης Καραμανλή Α. Στράτου, που παραπονούνταν ότι ο πρωθυπουργός αρνήθηκε να τον δεχθεί επί οκτώ μήνες. Ας αναφέρουμε επίσης την περίπτωση του Χρήστου Γραμματίδη που εγκατέλειψε το κόμμα μετά τις εκλογές του 1963, λόγω πολιτικής διαφωνίας με τον Καραμανλή (η διαφωνία ήταν έκδηλη από το 1961).

Όλες αυτές οι περιπτώσεις συγκρούσεων μεταξύ των αρχηγού του κόμματος και των βουλευτών ή υπουργών της EPE δεν αποτέλεσαν ποτέ το αντικείμενο ουσιαστικής συζήτησης εκ μέρους της κοινοβουλευτικής ομάδας. Όσες φορές συγκαλούνταν για μια υπόθεση του είδους αυτού, πάντα επρόκειτο μόνο για να ψηφίσει τη διαγραφή των στασιαστών.

Την εποχή του Παπάγου η πειθαρχία των βουλευτών της Δεξιάς στους κόλπους της Βουλής είχε γίνει παροιμιώδης, όπως μαρτυρεί και ο όρος «ο λόχος», με τον οποίο τους αποκαλούσαν συνήθως. Η ροπή αυτή προς την υπακοή θα συνεχίσει να εκδηλώνεται και υπό την EPE. Η πειθαρχία των βουλευτών ήταν τότε τόσο ισχυρή, ώστε οι κυβερνητικές προτάσεις, περιλαμβανομένων και εκείνων ακόμη για τις οποίες υπήρχε κίνδυνος να προκαλέσουν τη δυσαρέσκεια των εκλογέων, συγκέντρωναν πρακτικά, πάντοτε, την παμψηφία των βουλευτών της EPE. Τέτοια ήταν και η περίπτωση της άρνησης μιας πρότασης συνταξιοδοτήσεως των αγροτών, που κατέθεσε η αντιπολίτευση τον Ιανουάριο του 1960.0 Κ. Καραμανλής είχε αξιώσει την απόρριψη της ως θέμα πειθαρχίας, και η πρόταση απορρίφθηκε δι' ανατάσεως των χειρών.

Στο σύνολο τους, επί εννέα οργάνων που προβλέπουν τα καταστατικά της EPE, λειτούργησαν στην πράξη μόνο τρία, κατά την περίοδο που θεωρούμε: ο αρχηγός του κόμματος, η κοινοβουλευτική ομάδα και η Γενική Γραμματεία (τα δύο πρώτα ήταν κατ' αρχήν κέντρα αποφάσεων, το τρίτο εκτελεστικό όργανο). Πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι ο αρχηγός, επωφελούμενος των συνηθειών που αποκτήθηκαν επί Παπάγου, κυριάρχησε πάνω στην κοινοβουλευτική ομάδα σε τέτοιο βαθμό, ώστε να της αφαιρέσει κάθε δυνατότητα αυτόνομης δράσης, ενώ μεγάλο μέρος των έργων που ανήκαν στη Γενική Γραμματεία αναλήφθηκε από τις ίδιες τις κυβερνητικές υπηρεσίες.

Βλέπουμε λοιπόν ότι το επίσημο σύστημα οργάνωσης του κόμματος αποτέλεσε απλή πρόσοψη, πίσω από την οποία ασκούσε την εξουσία ένας άνθρωπος που δεν δίσταζε να θέτει τους πόρους της κυβερνητικής μηχανής στην υπηρεσία του προσώπου του και των μελών του κόμματος του.

Jean Meynaud (Π. Μερλόπουλος – Γ. Νοταράς) Οι πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα, 1946-1965, Αθήνα: Σαββάλας, 2002 (277-281)

Η περίπτωση του Κ. Καραμανλή

[…]

Στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν φαίνεται να είναι θεμιτό να συγκρατήσουμε ένα τέτοιο στοιχείο. Πράγματι τη στιγμή που καταλαμβάνει την εξουσία το 1955 ο Καραμανλής, υπουργός Δημοσίων Έργων της κυβέρνησης Παπάγου, είναι ασφαλώς ένας υπουργός που θεωρείται ότι επέτυχε στον τομέα του. Χωρίς να προχωρήσουμε σε λεπτομερειακή έκθεση της δραστηριότητας του κατά την εποχή, ας παρατηρήσουμε πάντως ότι δεν έχαιρε και γενικής εγκρίσεως. Υπήρξαν τότε επικρίσεις ότι για τον Καραμανλή η φροντίδα για τη συντήρηση του προσωπικού του γοήτρου πρυτάνευε τόσο πάνω στη μέριμνα της εξυπηρέτησης του συνόλου, ώστε να δίνει θεληματικά προτεραιότητα σε έργα αποδοτικά στον τομέα των «δημοσίων σχέσεων» (όπως η διάνοιξη ή διαπλάτυνση δρόμων μέσα στην πόλη των Αθηνών). Κατηγορείται επίσης ότι κάλυψε ή προκάλεσε σοβαρά τεχνικά σφάλματα χωρίς να δείξει αρκετή επιμέλεια πάνω στο θέμα του κόστους κατασκευής. Οπωσδήποτε, αυτός ο αρκετά νέος ακόμη άνθρωπος (γεννήθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 1907), θεωρούνταν, ως και από το ίδιο του το κόμμα, ως δευτέρας τάξεως τεχνοκράτης πολιτικός. Το όνομα του ήταν άγνωστο στις μάζες, και η πληροφορία της υπόδειξης του για την πρωθυπουργία θα γίνει δεκτή με κάποια έκπληξη. Η αλήθεια είναι ότι ο Καραμανλής προσπάθησε να εξουδετερώσει αυτό το μειονέκτημα, μεταχειριζόμενος όλα τα μέσα που έθετε στη διάθεση του ο έλεγχος της κρατικής προπαγάνδας.

Πράγματι, κατά τη διάρκεια των οκτώ ετών που έμεινε στην εξουσία ως πρωθυπουργός, το κρατικό ραδιόφωνο, ο κυβερνητικός ή συμπαθών τύπος, οι κρατικές υπηρεσίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό ανέπτυξαν μεγάλες προσπάθειες για να δημιουργήσουν, στην εθνική και τη διεθνή κοινή γνώμη, την εικόνα ενός ηγέτη νέου, δυναμικού, δημιουργικού, πιστού υπερασπιστή των «δυτικών αξιών», self made man [αυτοδημιούργητου ανθρώπου] που βγήκε από το λαό. Υπάρχει εδώ μια όψη της προσπάθειας επηρεασμού μέχρι «πλύσεως εγκεφάλου». Η μέθοδος αποτελεί πλέον πραγματική βιομηχανία και οι δημόσιες αρχές προσφεύγουν σε αυτήν ολοένα και περισσότερο. Βέβαια, το κόστος των παρόμοιων εγχειρημάτων το πληρώνουν τελικά οι φορολογούμενοι.

Θα πάρουμε μια ακριβέστερη ιδέα του περιεχομένου και της ποιότητας παρόμοιων εκστρατειών, διαβάζοντας μερικά αποσπάσματα μιας βιογραφίας του Καραμανλή, την οποία δημοσίευσε και εξέδωσε σε πολλές ξένες γλώσσες η Προεδρία της Κυβερνήσεως τον Μάιο του 1959.

«Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είναι αγροτικής καταγωγής. Ο πατέρας του ήτο δημοδιδάσκαλος και εκ των σημαντικών καπνοκαλλιεργητών της περιφερείας του. Είναι ο πρεσβύτερος υιός μιας οικογενείας από τεσσάρας αδελφούς και τρεις αδελφός. Όταν απεβίωσε ο πατέρας του, άφησε ανήλικα τα τέκνα του και ο Κωνσταντίνος, ηλικίας τότε 19 ετών, κατά τα έθιμα των ελληνικών οικογενειών, ανέλαβε την οικογένειαν και την ανατροφήν των αδελφών του. Ο πατέρας του είχε πάντοτε προσπαθήσει ν' αποτρέψει τον νεαρόν Κωνσταντίνον από την πολιτικήν σταδιοδρομίαν, αντέτεινε ότι ο υιός του είχε πολύ ευθύν και έντιμον χαρακτήρα ώστε να δυνηθή να επιτυχή ως πολιτικός».

«Πρωτοενεφανίσθη εις την πολιτικήν σταδιοδρομίαν νέος ακόμη, όταν ήτο 28 ετών».

«Το 1946 έγινε διά πρώτην φοράν υπουργός... Διεκρίθη εις όλας τας θέσεις που κατέλαβε με την εργατικότητα, την δημιουργικήν του πρωτοβουλίαν, την διοικητικήν αποτελεσματικότητα και έναν ακαταπόνητον ζήλον διά την πραγματοποίησιν των έργων που του είχαν ανατεθή».

«Κατά την ιδιαιτέρως καρποφόρον εκείνην περίοδον της πολιτικής του σταδιοδρομίας, αι αρεταί πολιτικού ανδρός που τον διέκριναν, και ιδία η εξαίρετος ενεργητικότης του, η αυτοπεποίθησης και η αποφασιστικότης του, η μεθοδικότης και λαμπρά πρωτοβουλία του εις έργα προόδου, εδοκιμάσθησαν και ανεγνωρίσθησαν από τους πάντας. Απέκτησε με τον τρόπον αυτόν την βαθείαν εκτίμησιν και τον σεβασμόν του ελληνικού λαού».

«Ως νέος άνθρωπος, προικισμένος με μεγάλην πείραν και ακαταμάχητον δύναμιν θελήσεως, δεν διστάζει. Εμπνεόμενος από την ζωηράν επιθυμίαν αναδιοργανώσεως των πολιτικών δυνάμεων του τόπου και διά τον αποτελεσματικόν χειρισμόν των προβλημάτων του, ιδρύει την Εθνικήν Ριζοσπαστικήν Ένωσιν».

«Ο κ. Κ Καραμανλής δεν διστάζει να παρουσίαση ένα φιλοδυτικόν πρόγραμμα και ν' αντιμετώπιση με θάρρος την κοινήν γνώμην. Παρά την θέσιν του αντίθετον προς το υφιστάμενον συναισθηματικόν ρεύμα, χάρις εις το προσωπικόν του γόητρον αναδεικνύεται νικητής».

«Δεν είναι υπερβολή να λεχθή, ότι κατά τα τρία τέταρτα και πλέον, το έργον της ανοικοδομήσεως που συνετελέσθη από της απελευθερώσεως της Ελλάδος (Οκτώβριος 1944) ενεκαινιάσθη, διεξήχθη και ωλοκληρώθη από τον κ. Κ Καραμανλήν».

«Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής διεξήγαγε μέχρι σήμερον με μεγάλην επιτυχίαν το γιγάντιον έργον του, χάρις εις μίαν συμπεριφοράν που συνεδύαζε μίαν ακαταπόνητον επιμέλειαν, δεν εγνώριζε ούτε μίαν ανάπαυλαν, ούτε μίαν εορταστικήν ημέραν, με μίαν αλύγιστον αυστηρότητα έναντι των συνεργατών και συναδέλφων του, την οποίαν επέβαλλε όχι τόσον με τας διαταγάς όσον με το προσωπικόν του παράδειγμα. 'Ήπιος εις την ιδιωτικήν του ζωήν, απλός και μετριόφρων εις τον δημόσιον βίον, ο χαρακτήρ και οι τρόποι του είναι υποδειγματικοί. Εξ άλλου, εις το αξίωμα του πρωθυπουργού, έδειξε πολιτικήν σωφροσύνην, οξυδέρκειαν κρίσεως και ικανότητα αμέσου και ακριβούς αντιλήψεως των καταστάσεων. Κατώρθωσε με τον τρόπον αυτόν, παρά τας αντιδράσεις, να κατάκτηση την θέσιν του ισχυρότερου πολιτικού ηγέτου της Ελλάδος».

Τίποτε δεν λείπει από αυτόν τον πίνακα, ωστόσο, καθώς συμβουλεύει και η λαϊκή σοφία: «όποιος λέει πολλά, δεν λέει τίποτα». Καίτοι ορισμένα στοιχεία του πορτρέτου αυτού έγιναν δεκτά από διάφορους κύκλους της αλλοδαπής, είναι αμφίβολο παρόμοιες εκστρατείες να επηρέασαν σημαντικά τη γνώμη των Ελλήνων ή ακόμη και τους ιθύνοντες του κόμματος.

Καμία από τις εξηγήσεις αυτές δεν φωτίζει την πραγματική πηγή της εξουσίας του Καραμανλή, που έγκειται στο γεγονός ότι επιλέχθηκε από το βασιλιά για να διοικήσει τη Δεξιά, δηλαδή την πολιτική ομάδα που στο Έθνος και τη Βουλή αποτελείτο στήριγμα του Στέμματος. Οι αντίπαλοι του Καραμανλή τον περιγράφουν σαν έναν απλό υπάλληλο των Ανακτόρων που κλήθηκε από το μονάρχη να αναλάβει μια θέση εμπιστοσύνης και απολύθηκε βάναυσα τη στιγμή που η συμπεριφορά του έδωσε την εντύπωση ότι μπορούσε να εκθέσει το Στέμμα στη χώρα. Η κρίση έχει διατυπωθεί με αυστηρότητα, αλλά νομίζουμε ότι εκφράζει με αρκετή ακρίβεια το πνεύμα των σχέσεων που συνέδεαν το βασιλιά με τον πρωθυπουργό του. Οπωσδήποτε, και σύμφωνα με ένα μηχανισμό που θα διασαφηνισθεί όταν θα εκθέσουμε το ρόλο των εξωκοινοβουλευτικών δυνάμεων στην ελληνική πολιτική ζωή, η βασιλική υπόδειξη χαρίζει στον Καραμανλή και την υποστήριξη των ενόπλων δυνάμεων -υποστήριξη που θα οδηγήσει τους στρατιωτικούς μέχρι τον εκφοβισμό του λαού και την εκλογική νοθεία προς όφελος της Δεξιάς.

Οι λόγοι που προκάλεσαν την αρχική παραχώρηση της βασιλικής εμπιστοσύνης μένουν περιστασιακοί. Πολλοί διατείνονται ότι ο Καραμανλής κλήθηκε διότι ήταν έτοιμος και μάλιστα διότι είχε ρητά υποσχεθεί να δεχθεί μια ρύθμιση του Κυπριακού ζητήματος σύμφωνη προς τα βρετανικά συμφέροντα και τις αμερικανικές επιδιώξεις. Η αποδοχή από την EPE των συμφωνιών της Ζυρίχης φαίνεται να επιβεβαιώνει την υπόθεση αυτή. Είναι γνωστές όμως οι επιφυλάξεις τις οποίες προκαλούν συλλογισμοί που συνίστανται στην ανακάλυψη των κινήτρων μιας περασμένης συμπεριφοράς μέσα στην κατοπινή εξέλιξη της ροής των γεγονότων.

Μια άλλη υπόθεση είναι ότι ο Καραμανλής εκλέχθηκε διότι θεωρούνταν, εξαιτίας της φαινομενικής του σκληρότητας και αυστηρότητας, περισσότερο ικανός από τους αντιζήλους του να εμπνεύσει εμπιστοσύνη στους Αμερικανούς στο θέμα του αντικομμουνιστικού αγώνα. Είμαστε στα χρόνια του Φόστερ Ντάλλες και οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν οι χώρες που δέχονται την οικονομικοστρατιωτική τους βοήθεια να δείχνουν ενεργητικότητα στη διαφύλαξη των δυτικών αξιών (η προάσπιση αυτή, εκτός από την ιδεολογική σταυροφορία, συνεπαγόταν και την παραχώρηση μιας προνομιακής μεταχείρισης στους Αμερικανούς τραπεζίτες και εμπόρους). Με τα υπουργικά του καθήκοντα ο Καραμανλής είχε αποκτήσει επαφές με τις αμερικανικές υπηρεσίες στην Ελλάδα και δεν είναι αδύνατο να κατόρθωσε να αναγνωρισθεί από αυτές σαν persona grata πριν ακόμη παρατηρηθεί από τα Ανάκτορα.

Με την κατάσταση εξαρτήσεως στην οποία βρισκόταν η Ελλάδα έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών, ήταν πάντως αδιανόητο ο βασιλιάς να ονομάσει πρωθυπουργό που δεν θα τους ενέπνεε απόλυτη εμπιστοσύνη. Ο Καραμανλής, ο οποίος δεν θα είχε υποδειχθεί αν δεν έχαιρε στα πρώτα του βήματα της εμπιστοσύνης εκείνης, επρόκειτο εν συνεχεία να φανεί απόλυτα άξιος της και, πράγματι, η αμερικανική υποστήριξη δεν του έλειψε ποτέ επί πολλά χρόνια. Για να περιορισθεί η προτίμηση αυτή, θα πρέπει να περιμένουμε την άνοδο στην εξουσία του Τζ. Φ. Κέννεντυ και τις μεταβολές που επέφερε στη μεθοδολογία της άσκησης του αμερικανικού ιμπεριαλισμού.

Από τη στιγμή που ο Καραμανλής εξασφάλισε τη βασιλική εύνοια και τη βοήθεια της προστάτιδας δύναμης, ήταν πλέον εύκολο στην καραμανλική προπαγάνδα να διαφημίζει τον πρωθυπουργό ως τον άνθρωπο της καταστάσεως. Με τον τρόπο αυτό ο Καραμανλής θα εμφανισθεί ως ο καλύτερος εγγυητής και μάλιστα ως μόνος εγγυητής των προσφιλών στις ιθύνουσες τάξεις και τα προνομιούχα στρώματα της χώρας καταστάσεων, χωρίς να λησμονούμε ότι πολλά στοιχεία των μεσαίων τάξεων σκέπτονται και ενεργούν πάνω στα ίχνη που χαράσσουν οι πρώτες: τη διαφύλαξη της χώρας από τον κίνδυνο διείσδυσης και ανατρεπτικής δράσης των κομμουνιστών (φόβος, στερούμενος κάθε λογική βάση, ενός «τρίτου γύρου» τον οποίο το ΚΚΕ ετοιμάζεται να εξαπολύσει κατά της αστικής τάξης). Τη διατήρηση της συμμαχικής και ιδιαίτερα της αμερικανικής υποστήριξης που, υπό το πρόσχημα της εξασφάλισης προστασίας στο έθνος από ξένες επιβουλές, εγγυάται πράγματι τη μονιμότητα της υφιστάμενης κοινωνικής δομής του τόπου. Την εξασφάλιση της εμπιστοσύνης των ξένων (τραπεζιτών, βιομηχανικών ομάδων, τουριστών κτλ.), από τους οποίους αναμένεται το απαραίτητο για τον πλουτισμό των ευνοουμένα»/ της υπάρχουσας τάξης και τη διατροφή του λαού συνάλλαγμα.

Χονδρικά η καραμανλική προπαγάνδα συνίστατο στη διαβεβαίωση ότι χωρίς τον Καραμανλή η διαφύλαξη τέτοιων αξιών θα απειλούνταν ανεπανόρθωτα από κινδύνους. Ο μύθος ήταν ασφαλώς κάπως χοντροκομμένος στο μέτρο που πολλοί άλλοι Έλληνες πολιτικοί, περιλαμβανομένων και των ηγετών του Κέντρου, μπορούσαν να εγγυηθούν στην ελληνική αστική τάξη και επρόκειτο πράγματι εν συνεχεία να της εγγυηθούν τα ίδια πλεονεκτήματα. Μένει όμως το γεγονός ότι επί μία περίοδο ο Καραμανλής κατόρθωσε να επιτύχει να τον θεωρούν ως απαραίτητο για την προάσπιση των συμφερόντων της Δεξιάς, και αυτό εξηγεί, τουλάχιστον κατά ένα μέρος, γιατί οι βουλευτές της EPE έδειξαν, με λίγες μόνο εξαιρέσεις, υπακοή στον αρχηγό που τους όρισε ο βασιλιάς με την ενεργό συγκατάθεση της Αμερικής.

 Jean Meynaud (Π. Μερλόπουλος – Γ. Νοταράς) Οι πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα, 1946-1965, Αθήνα: Σαββάλας, 2002 (285-290)

Μορφές δράσης της ΕΡΕ

H τρίτη σειρά πλεονεκτημάτων έγκειται στην έμμεση χρησιμοποίηση ορισμένων κρατικών οργάνων και υπηρεσιών κατά της δραστηριότητας της αντιπολίτευσης. Με τον τρόπο αυτό, κατά τα χρόνια της διακυβέρνησης της EPE, τα σώματα ασφαλείας, υπό το πρόσχημα της πάλης κατά του κομμουνισμού, είχαν πρακτικά μεταμορφωθεί σε ένα είδος πραιτοριανής φρουράς του κυβερνητικού κόμματος. Από τους κινδύνους που συνεπάγεται μια τέτοια πολιτική γραμμή, η ατιμωρησία που κάλυπτε αναγκαστικά τα παρεκτρεπόμενα μέλη της αστυνομίας και τα ενθάρρυνε στην επίδειξη μιας βάναυσης, χυδαίας, αν όχι και παράνομης συμπεριφοράς έναντι των πολιτών δεν ήταν ασφαλώς και ο λιγότερο σοβαρός. Η παραχώρηση σε απλά εκτελεστικά όργανα μιας πρακτικά ανεξέλεγκτης εξουσίας δεν μπορεί παρά να γεννήσει την καταπίεση.

Ο ίδιος ο στρατός δεν απέφυγε τη ροπή αυτή. Ας αναφέρουμε σχετικά τη δράση των Ταγμάτων Εθνικής Ασφαλείας (TEA) -παραστρατιωτικών ταγμάτων οργανωμένων στην ύπαιθρο από ειδικά εκπαιδευμένους στην αντικομμουνιστική προπαγάνδα αξιωματικούς. Οι αξιωματικοί αυτοί δεν παρέλειπαν εξάλλου να επαινούν το συντελούμενο από το κυβερνητικό κόμμα έργο. Τα τάγματα ασφαλείας πραγματοποιούσαν με λίγα λόγια ένα έργο πλαισίωσης και επίβλεψης ικανό να ενισχύσει την υπακοή στην κυβέρνηση. Σύμφωνα με το «σχέδιο Περικλής» των εκλογών της 29.10.1961, προβλεπόταν η δραστηριοποίηση των TEA και ορισμένες ενέργειες που θα «προέρχονταν από πρωτοβουλία των; ανδρών» και όχι σαν εκτέλεση διαταγών των ανωτέρων τους. Μεταξύ των ενεργειών αυτών προβλεπόταν η σύνταξη καταλόγων των «κομμουνιστών ή αριστερών» και των συγγενών τους- η διασταύρωση των καταλόγων αυτών με τις πληροφορίες της αστυνομίας- η άσκηση πιέσεων, όπως η διατύπωση της απειλής ότι «οι αριστεροί δεν θα παίρνουν δάνεια από την Αγροτική Τράπεζα», ότι θα τους ζητηθεί η άμεση εξόφληση των χρεών τους, ότι δεν θα τους χορηγούνται άδειες αλιείας και ξύλευσης κτλ.

Πολλές δικαστικές καταδίκες εξαγγέλθηκαν εναντίον ανδρών των TEA μετά τις εκλογές εκείνες για την τρομοκρατική δράση που ανέπτυξαν υπέρ της Δεξιάς.

Η Ένωση Κέντρου είχε επαγγελθεί στις 16 Φεβρουαρίου 1964τη διάλυση τους σε όλη την επικράτεια νοτίως του Ολύμπου και την αναδιοργάνωση τους στη Βόρεια Ελλάδα. Όμως η υπόσχεση αυτή έμεινε χωρίς συνέχεια.

Ας σημειώσουμε επίσης τη δραστηριότητα των υπηρεσιών πληροφοριών και κατασκοπείας, ιδιαίτερα τη δράση της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΚΥΠ), της οποίας πράκτορες υπάρχουν σε ολόκληρη την επικράτεια. Οι υπηρεσίες αυτές -καθώς και διάφορα στοιχεία του στρατού και των σωμάτων ασφαλείας- διατηρούσαν σχέσεις με διάφορες ακροδεξιές τρομοκρατικές οργανώσεις, στη δραστηριότητα των οποίων πρόκειται να επανέλθουμε. Εάν πιστεύσουμε τις δηλώσεις στις οποίες προέβη εκείνη την εποχή ο Γ. Παπανδρέου, ορισμένες από τις ομάδες αυτές, που έτειναν να αποκτήσουν την ιδιότητα των παρακρατικών οργάνων, είδαν το φως μέσα στα γραφεία του ίδιου του πρωθυπουργού και, μετά τη διεξαγωγή πρόσφατων ερευνών, μπορούμε να δεχθούμε ότι πάντως οι οργανώσεις αυτές έλαβαν οικονομικά βοηθήματα προερχόμενα από τα μυστικά κονδύλια.

Θα ήταν σφάλμα να θεωρηθούν οι οργανώσεις αυτές το μόνο βασικό όργανο της δύναμης της EPE μέσα στη χώρα. Συμβαίνει συχνά, εξάλλου, οι μυστικές αστυνομίες να στερούνται την αποτελεσματικότητα που τους αποδίδεται συνήθως, αν όχι για άλλο λόγο και διότι αλληλοϋποβλέπονται. Ωστόσο το θέαμα των καταχρήσεων και των κάθε μορφής ακροτήτων της εκλογικής εκστρατείας του 1961 δεν μας επιτρέπει να αποσιωπήσουμε τη δραστηριότητα των ομάδων αυτών -ως παραγόντων δια-βρώσεως του δημοκρατικού κλίματος- διαβρώσεως η οποία, το είδαμε, εντάθηκε την επομένη της εκλογικής αναμέτρησης του 1958.

Είναι αλήθεια ότι η κατάχρηση των πλεονεκτημάτων που αναφέραμε προηγουμένως θα προκαλέσει μια σοβαρή πολιτική κρίση και θα οδηγήσει σε έναν ολοένα και βιαιότερο αγώνα κατά της Δεξιάς. Πρέπει τώρα να εκθέσουμε σύντομα τη μεθόδευση αυτής της πάλης.

Jean Meynaud (Π. Μερλόπουλος – Γ. Νοταράς) Οι πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα, 1946-1965, Αθήνα: Σαββάλας, 2002, σελ. 305-307