Κωνστανίνος Καραμανλής, ο φίλοςΤάκης Λαμπρίας

[κατοχή]

[1962 βασιλική χορηγία και προίκα της Σοφίας]

[1948-1953 σχέσεις με το κεφάλαιο]

[κατοχή]

Ανέκαθεν ο Καραμανλής αποστρεφόταν τις καφενειακές συζητήσεις. Είχε μάλιστα δώσει προσωπικό χαρακτήρα στην αποστροφή του χρησιμοποιώντας έναν δικόν του, ιδιότυπον όρο: «Αυτός είναι καφενές» έλεγε για κάποιον -και αναγκαζόταν να το πει συχνά- που η φλυαρία του ήταν αντιστρόφως ανάλογη προς τη σοβαρότητα του. Εξάλλου, υπάρχει και μια παλιά, τραυματική εξήγηση της αλλεργίας του στα καφενεία.

Τα χρόνια της Κατοχής, όταν μέσα στη φτώχεια του προσπαθούσε να εξοικονομήσει και την τελευταία δραχμή, για να τα βγάλει πέρα με την πολυπρόσωπη οικογένεια που προστάτευε, πήγαινε κι αυτός στου «Γαμβέτα» -το κεντρικό καφενείο, γωνία Πανεπιστημίου και Κοραή- όπου μαζεύονταν οι Σερραίοι. Εκεί μπορούσε να μάθει τα νέα από την ιδιαίτερη πατρίδα του και την περιοχή που εκπροσωπούσε. Κάποιαν όμως φορά το γκαρσόνι, που είχε προσέξει ότι ουδέποτε είχε παραγγείλει κάτι, του το καταλόγισε: «Εσύ ούτε έναν καφέ δεν έχεις πάρει εδώ μέσα!..» Ο Καραμανλής δεν είπε τίποτε. Έφυγε και δεν ξαναπάτησε.

Τάκης Λαμπρίας, Καραμανλής, ο φίλος, Το Βήμα βιβλιοθήκη, 2010, σ. 63

από κείμενα του Καραμανλή

[1962 βασιλική χορηγία και προίκα της Σοφίας]

Κατά την ίδια εποχή, τα Ανάκτορα έθεσαν και πάλι θέμα αυξήσεως της χορηγίας. Αρνήθηκα το αίτημα αυτό, διότι θεωρούσα τη στιγμή ακατάλληλη. Κάλεσαν μάλιστα στα Ανάκτορα τον Αβέρωφ και τον Θεοτόκη και, αφού τους ανέπτυξαν τις οικονομικές δυσκολίες τις οποίες αντιμετώπιζαν, τους παρακάλεσαν να γίνουν συνήγοροι των απόψεων τους. Μετά από πολυήμερες και μάταιες συζητήσεις, κατά τις οποίες προσπαθούσα να τους πείσω να περιορίσουν τις δαπάνες τους, έδωσα εντολή στον υπουργό Οικονομικών να καταθέσει το σχετικό νομοσχέδιο. Κατά τη συζήτηση του νομοσχεδίου αυτού εξαπολύθηκε, όπως προέβλεπα, μία χυδαία επίθεση κατά του Στέμματος, κατά την οποία η αντιπολίτευση ανέμιξε και θέματα άσχετα προς τη χορηγία. Συγχρόνως, ο αντιπολιτευόμενος Τύπος άρχισε τη δημοσίευση ιστορικών αναγνωσμάτων, τα οποία έθιγαν και τη μνήμη των προγόνων του βασιλέως.

Αλλά χειρότερης μορφής πολιτική εκμετάλλευση έγινε στο θέμα της προικοδοτήσεως της πριγκίπισσας Σοφίας, την άνοιξη του 1962. Ο θόρυβος που δημιουργήθηκε όχι μόνο τραυμάτιζε ψυχικά τους βασιλείς και τη θυγατέρα τους, αλλά εξέθετε και διεθνώς τη χώρα.

Οι βασιλείς είχαν διαπραγματευθεί το συνοικέσιο με τον Χουάν Κάρλος της Ισπανίας και φαίνεται ότι είχαν δεσμευθεί με την υποχρέωση να προικοδοτήσουν τη Σοφία με το ποσό των 300.000 δολαρίων χωρίς να συμβουλευθούν προηγουμένως την κυβέρνηση. Μόλις πληροφορήθηκα την υπόσχεση αυτή, δυσφόρησα και διεμήνυσα στους βασιλείς τις ακόλουθες απόψεις μου: 'Οτι το θέμα έχει ανάγκη μελέτης, διότι η αντιπολίτευση θα εγείρει και πάλι, κατά τη συνήθεια της, θόρυβο, ο οποίος στην περίπτωση αυτή, λόγω της φύσεως του θέματος, θα είναι πολύ δυσάρεστος, πρόβλεψη που δικαιώθηκε πλήρως από τις εξελίξεις.

Και ενώ βρισκόμουν στο στάδιο της μελέτης του θέματος, με κάλεσε η βασίλισσα, για να πληροφορηθεί την απόφαση μου. Στην παρατήρηση μου ότι το θέμα απαιτεί λεπτούς χειρισμούς, η βασίλισσα κατελήφθη από νευρικότητα και μου αντέτεινε: «Εάν ήταν ο Πλαστήρας, θα το έκανε». Οπότε της απαντώ και εγώ: «Ασφαλώς θα το έκανε, διότι θα ήταν βέβαιος ότι εγώ δεν θα έκανα αυτό το οποίο κάνει η σημερινή αντιπολίτευση». Η συζήτηση αυτή τερματίστηκε κατά τρόπο ιδιαίτερα δυσάρεστο και σ' αυτό συνέβαλε ο έντονος τρόπος της διεξαγωγής της.

Όπως προέβλεψα, η αντιπολίτευση, μόλις εγνώσθη το θέμα, εξαπέλυσε τόσο με τον Τύπο όσο και στη Βουλή μια επίθεση όχι απλώς απρεπή αλλά και υβριστική κατά του Στέμματος, με δυσάρεστες και πάλι αναφορές για την οικογένεια και την ιστορία της δυναστείας.

Ο εφοπλιστής Αρ. Ωνάσης, λόγω του θορύβου που δημιουργήθηκε στο εξωτερικό, μου έστειλε την 8η Μαρτίου μία επιταγή 300.000 δολαρίων και μου έγραφε ότι έχω τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσω το ποσό αυτό για την προικοδότηση της πριγκίπισσας.

Του επέστρεψα την επιταγή και διετύπωσα τις ευχαριστίες μου με την ακόλουθη επιστολή:

«Αγαπητέ κ. Ωνάση,

Σε συγχαίρω διά την χειρονομίαν σου, η οποία είναι πράγματι συγκινητική. Η μικρολόγος συζήτησις η οποία διεξάγεται γύρω από το θέμα της προικοδοτήσεως της πριγκιπίσσης ήτο φυσικόν να θίξη την εθνικήν σας φιλοτιμίαν.

Παρ' όλον ότι εκτιμώ την προσφοράν σου, δεν δύναμαι να την αποδεχθώ διά λόγους αρχής. Είναι ανάγκη να μάθη κάποτε ο λαός μας να ακούη την αλήθεια και να αντιδρά κατά της δημαγωγίας. Διότι θα απετέλη σφάλμα με δυσάρεστους συνεπείας, εάν η κυβέρνησις φοβούμενη τον θόρυβον της αγοράς εγκατέλειπεν μέτρα τα οποία θεωρεί ορθά και τίμια. Ούτε είναι σωστόν να υποκύψη εις ωμάς εκβιάσεις της αντιπολιτεύσεως, η επικράτησις των οποίων θα οδήγηση θάττον ή βράδιον εις την κατάλυσιν του πολιτεύματος.

Σε παρακαλώ να μου γνωρίσης εις ποίον να παραδώσω την επιταγήν.

Μετά τιμής»

Πράγματι, μετά τρεις ημέρες και χωρίς, για λόγους εθνικής αξιοπρέπειας, να το ανακοινώσω δημοσία, παρέδωσα την υπ' αριθμ. 76735 επιταγή στον αντιπρόσωπο του κ. Ωνάση, κ. Μ. Τόμπρα.

Τάκης Λαμπρίας, Καραμανλής, ο φίλος, Το Βήμα βιβλιοθήκη, 2010, σ. 294-296

[1948-1953 σχέσεις με το κεφάλαιο]

Κατά την εποχή εκείνη, η Αγγλική Ηλεκτρική Εταιρεία Πάουερ βρισκόταν σε αδυναμία να ικανοποιήσει τις ανάγκες της πρωτεύουσας σε ηλεκτρική ενέργεια. Όχι μόνο δεν ήταν σε θέση να χορηγήσει βιομηχανικό ρεύμα, που είναι απαραίτητο για την παραγωγική προσπάθεια της χώρας, αλλά και το φωτιστικό το χορηγούσε με ενοχλητικούς περιορισμούς. Κάλεσα τη Δ/νση της εταιρείας και της ζήτησα να ενισχύσει τις εγκαταστάσεις της, για να μπορέσει να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της, που ορίζονταν από τη σύμβαση. Η Διεύθυνση έφερε το θέμα στο Συμβούλιο του Λονδίνου, το οποίο μετά ένα μήνα περίπου μού απάντησε ότι η εταιρεία λυπείται, διότι δεν είναι σε θέση να διαθέσει τα απαραίτητα κεφάλαια και ζητούσε να καλυφθούν αυτά από την αμερικανική βοήθεια. Μετά την εξέλιξη αυτή, έφερα το θέμα στο υπουργικό συμβούλιο και εισηγήθηκα να συνδυάσουμε τη χρηματοδότηση προς την εταιρεία με την αναθεώρηση της συμβάσεως. Η άποψη αυτή ήταν η πιο ενδεδειγμένη για τους ακόλουθους λόγους: Πρώτον γιατί, αντί να διαθέσει, όπως είχε την υποχρέωση, η εταιρεία δικά της κεφάλαια, θα χρησιμοποιούσε κεφάλαια της βοηθείας, τα οποία όμως θα αφαιρούντο από άλλους τομείς της οικονομίας, και δεύτερον διότι η σύμβαση, η οποία είχε επαχθείς από την αρχή όρους, γινόταν δυσεφάρμοστη με τις νέες μεταπολεμικές συνθήκες. Η εταιρεία αντέδρασε έντονα και επικαλέσθηκε την επέμβαση της αγγλικής κυβερνήσεως. Την ίδια ημέρα, ο Άγγλος υπουργός Εξωτερικών έκανε διάβημα προς τον ευρισκόμενο στο Λονδίνο Κ. Τσαλδάρη και ο Άγγλος πρεσβευτής στην Αθήνα προς τον Σοφούλη. Και οι δύο, επειδή ανησύχησαν, με παρεκάλεσαν να εγκαταλείψω ή τουλάχιστον να παγώσω το θέμα. Είπα στον Σοφούλη ότι είναι τόσο δίκαια η θέση μας, ώστε είμαι βέβαιος ότι, αν αναπτυχθεί στην αγγλική κυβέρνηση, αυτή θα αποδεχόταν την πρόταση μου. Πράγματι, με πρωτοβουλία του Σοφούλη έγινε συνάντηση μεταξύ εμού και του Άγγλου πρεσβευτού Νόρτον. Επιχείρησα να του εξηγήσω τους λόγους για τους οποίους η αναθεώρηση της συμβάσεως ήταν όχι μόνο αναγκαία αλλά και συμφέρουσα στην εταιρεία, η οποία βρισκόταν σε συνεχείς διενέξεις με την κυβέρνηση λόγω των αναχρονιστικών διατάξεων της συμβάσεως. Αυτός αρνήθηκε να εισέλθει στην ουσία του θέματος και δήλωσε ότι για την κυβέρνηση του είναι θέμα αρχής να μην θιγεί η σύμβαση. Του απάντησα ότι δεν αντιλαμβάνομαι τη θέση αυτή, δεδομένου ότι η αδυναμία της εταιρείας να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της και η αίτηση της να χρησιμοποιήσει χρήματα της βοηθείας επέβαλαν τη συζήτηση. Αυτός επέμενε στη θέση του και πρόσθεσε κατά τρόπο προκλητικό ότι δεν έπρεπε να λησμονείται το γεγονός ότι η αγγλική κυβέρνηση συμπαρίσταται στην Ελλάδα τις δύσκολες εκείνες στιγμές. Αγανάκτησα με τη στάση του και αφού σηκώθηκα απότομα τερμάτισα τη συζήτηση με την παρατήρηση ότι πλανάται εάν πιστεύει ότι η χώρα του μπορεί να μεταχειρίζεται ως αποικία την Ελλάδα.

Στο Λονδίνο περίμεναν από τη συνάντηση αυτή τη διευθέτηση του θέματος. Αντί γι' αυτό έλαβαν τηλεγράφημα του Άγγλου πρεσβευτού, ο οποίος, μεταξύ των άλλων, ανέφερε ότι τον μεταχειρίσθηκα σκαιώς. Ο κ. Τσαλδάρης ανάστατος με πήρε στο τηλέφωνο από το Λονδίνο και μου έκανε έκκληση να σώσω την κατάσταση. Παράλληλα, με κάλεσε ο Σοφούλης, για να του εξηγήσω τι ακριβώς συνέβη. Όταν του εξέθεσα πώς διεξήχθη η συζήτηση, ο πρωθυπουργός μού δήλωσε «καλά του έκανες, αλλά ανεξαρτήτως αυτού πρέπει να βρούμε έναν τρόπον να διευθετήσωμεν το θέμα, διότι υφιστάμεθα μεγάλην πίεσιν». Του απήντησα ότι «τόσον για λόγους ουσίας όσον και για λόγους φιλοτιμίας δεν δύναμαι να παραιτηθώ των απόψεων μου, επειδή όμως κατανοώ την δυσχερή θέσιν της κυβερνήσεως θα υποβάλω την παραίτησίν μου προς διευκόλυνσίν της». Ο Σοφούλης, ο οποίος με περιέβαλλε με ιδιαίτερη συμπάθεια, αντέδρασε και μου είπε: «Ας περιμένουμε λίγες ημέρες και τα ξαναλέμε».

Στο τέλος της εβδομάδος εκείνης έγινε μερικός ανασχηματισμός της κυβερνήσεως και παρακλήθηκα να αναλάβω το Υπουργείο Προνοίας, με δήλωση του προέδρου και αντιπροέδρου της κυβερνήσεως ότι η παρουσία μου στον τομέα αυτό εθεωρείτο απαραίτητη, λόγω του οξυτάτου προβλήματος των συμμοριοπλήκτων. Αποδέχθηκα με την παράκληση να μην εγκαταλειφθεί η πολιτική της αναθεωρήσεως της συμβάσεως, τοσούτον μάλλον που είχε υιοθετηθεί και από το υπουργικό συμβούλιο. Και παρότι δόθηκε η διαβεβαίωση ότι οι διαπραγματεύσεις θα προωθηθούν με τη διπλωματική οδό, η υπόθεση με την πάροδο του χρόνου εγκαταλείφθηκε. Και χρειάστηκε να γίνω πρωθυπουργός για να εξαγοράσω την Πάουερ και να την εντάξω στη ΔΕΗ.

Το 1953 εξάλλου ήρθα σε σύγκρουση με την Πάουερ για το ζήτημα της καταργήσεως των τροχιοδρόμων και αναγκάστηκα να καταφύγω σε αυθαιρεσία, για να προστατεύσω τα συμφέροντα της χώρας. Είχα αρχίσει την ανακατασκευή των λεωφόρων Βασιλίσσης Σοφίας και Πατησίων και είχαμε έλθει σε συμφωνία με την εταιρεία, ότι μετά ορισμένο χρόνο θα αντικαθιστούσε τους τροχιοδρόμους με τρόλεϊ. Όταν όμως έφθασε η κρίσιμη στιγμή, η εταιρεία αρνήθηκε να συμμορφωθεί με τα συμφωνηθέντα και πρόβαλε νέες αξιώσεις, οι οποίες όμως κατά τη γνώμη μου ήταν απαράδεκτες. Έθεσα στην εταιρεία προθεσμία τριών ημερών, με τη σαφή δήλωση ότι, αν δεν συμμορφωθεί, θα αναγκαστώ να λάβω τα αναγκαία μέτρα. Η εταιρεία υπολογίζοντας στην αγγλική κυβέρνηση και στην ξένη διαιτησία, την οποία της αναγνώριζε η σύμβαση, δεν έλαβε σοβαρά υπόψη της την προειδοποίηση μου. Το μεσονύκτιο της τέταρτης ημέρας, επικεφαλής δύο συνεργείων ειδικών, αχρήστευσα τις γραμμές των τροχιοδρόμων και έλυσα έτσι τον γόρδιο δεσμό.

Το 1955, ήρθα σε ανοικτή ρήξη με την εταιρεία Ζήμενς, εξαιτίας μιας συμβάσεως την οποία η εταιρεία αυτή είχε διαπραγματευθεί με τα Υπουργεία Εξωτερικών και Συντονισμού και η οποία ήταν όχι μόνον επαχθής, αλλά και σκανδαλώδης, όπως απεδείχθη εν συνεχεία. Αρνούμενος, παρά τις πιέσεις, να υπογράψω τη σύμβαση, υπέβαλα την παραίτηση μου. Το αποτέλεσμα ήταν να εξυφανθεί από τον αντιπρόσωπο της εταιρείας Βουλπιώτη, ενθαρρυνόμενο και από ορισμένους κυβερνητικούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων ο Στεφανόπουλος και ο Μπόμπολας, εναντίον του τότε υφυπουργού μου κ. Παπακωνσταντίνου η γνωστή σκευωρία. Σκευωρία η οποία έχει σχεδιασθεί αρχικά για να πλήξει εμένα, αλλά δεν γνωρίζω γιατί τελικά δεν αποτολμήθηκε αυτό. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν να ματαιωθεί η σύμβαση και να σταλεί και ο αντιπρόσωπος της εταιρείας στη φυλακή.

Τάκης Λαμπρίας, Καραμανλής, ο φίλος, Το Βήμα βιβλιοθήκη, 2010, σ. 310-312