Γ. Ράλλης, Ώρες Ευθύνης, Το Βήμα βιβλιοθήκη, 2010

7. [εκτιμήσεις, απολογισμός]

[πολιτικές εκτιμήσεις, Απρίλιος 1981]

[απολογισμός, 1980-1981]

[πολιτικές εκτιμήσεις, Απρίλιος 1981]

Εκείνο που μου έκαμε εντύπωση είναι ότι, καθώς μου έλεγε φίλος δημοσιογράφος που ήταν παρών, ο Ανδρέας έγινε δεκτός με θερμές εκδηλώσεις στη μονάδα της αεροπορίας στην Ελευσίνα και με ακόμα θερμότερες στη Σχολή της Αστυνομίας. Αυτή η υποδοχή του Ανδρέα μού θύμισε την ανάλυση που μας έκαμαν οι ξένοι ειδικοί που μετακαλέσαμε για την έρευνα των τάσεων της κοινής γνώμης στην περίοδο από 15 μέχρι τέλους Φεβρουαρίου.

Παρακάλεσα τους ξένους ειδικούς και επανέλαβαν την ανάλυση αυτή μπροστά στον Αβέρωφ, με την ελπίδα ότι θα συνειδητοποιούσε πως, αν θέλουμε να διεκδικήσουμε τη νίκη στις εκλογές, θα πρέπει να απευθυνθούμε όχι προς τη Δεξιά αλλά προς το Κέντρο. Δυστυχώς, οι τελευταίες δηλώσεις του Αβέρωφ, όπως π.χ. εκείνες που έκαμε όταν περιόδευα στην Κρήτη και η πολιτεία του στο θέμα της αυξήσεως του αριθμού των υποψηφίων, αποδείχνουν ότι η ανάλυση που του έγινε ήταν μάταιη.

Οι ξένοι ειδικοί στο κεφάλαιο «απήχηση και εντυπώσεις των κομμάτων στη διεθνή γνώμη», σημειώνουν τα εξής: α) Η Νέα Δημοκρατία είναι κόμμα του οποίου εκτιμάται η δράση για το παρελθόν περισσότερο παρότι για το μέλλον. Εκτιμούν οι ψηφοφόροι την προσπάθεια της Νέας Δημοκρατίας να μεταπέσουμε ομαλά από τη δικτατορία στη δημοκρατία και γενικότερα την όλη πολιτεία της, που αποκατέστησε συνθήκες ηρεμίας και ησυχίας στο εσωτερικό αλλά και στο εξωτερικό. Γίνεται όμως αυστηρή κριτική για την οικονομική της πολιτική και θεωρείται ότι το κόμμα αυτό είναι συνδεδεμένο με μεγάλα συμφέροντα και ότι επηρεάζεται περισσότερο από ό,τι πρέπει από ξένες δυνάμεις και ειδικότερα από τις Ηνωμένες Πολιτείες, β) Το ΠΑΣΟΚ θεωρείται ως κόμμα του μέλλοντος. Έχει συνδεθεί με την έννοια της αλλαγής. Η κριτική που γίνεται εναντίον του ΠΑΣΟΚ συνδέεται με τις ουτοπιστικές υποσχέσεις του, ελάχιστοι όμως το αποδοκιμάζουν για τη ριζοσπαστική του πολιτική. Λίγοι επίσης το επικρίνουν για την απομονωτική του τάση στην εξωτερική πολιτική, γ) Η Νέα Δημοκρατία θεωρείται πως είναι περισσότερο τοποθετημένη προς την Άκρα Δεξιά. Το 61% του εκλογικού σώματος θεωρεί ότι η Νέα Δημοκρατία πρέπει να κινηθεί προς το Κέντρο και μόνο 25% είναι ικανοποιημένοι από την παρούσα ιδεολογία του κόμματος, δ) Το ΠΑΣΟΚ θεωρείται ένα κόμμα που ανήκει στον χώρο μεταξύ του Κέντρου και του Αριστεροκεντρώου χώρου. Δεν θεωρείται ακροαριστερό, και αυτό γιατί στην αντίληψη του κόσμου αυτή τη θέση την κατέχουν οι κομμουνιστές. Παρ' όλα αυτά, οι ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ ταυτίζονται σχεδόν στις θέσεις τους με τις επιδιώξεις των οπαδών του Κομμουνιστικού Κόμματος, ε) Η κριτική που έχει γίνει εναντίον του ΠΑΣΟΚ, ότι δηλαδή δεν έχει ικανά στελέχη που να μπορούν να ασκήσουν εξουσία, ότι είναι αναξιόπιστο και ότι πολλές φορές υποστηρίζει θέσεις διαφορετικές από εκείνες που υποστήριζε την προηγούμενη και ότι δεν λαμβάνει σαφή θέση πάνω στα θέματα, δεν γίνεται πιστευτή από τη μεγάλη μάζα του κόσμου η οποία, αντίθετα, έχει σχηματίσει καλή εικόνα για το ΠΑΣΟΚ στ) Οι εκλογείς θεωρούν ότι η Νέα Δημοκρατία θα έπρεπε να λάβει πολύ πιο φιλελεύθερες θέσεις για τα διάφορα θέματα και ότι θα έπρεπε να είναι πιο αποφασιστική στις διάφορες πολιτικές αποφάσεις που καλείται να λάβει.

σ. 232-233

[πάνω] 

[απολογισμός, 1980-1981]

Ανέλαβα την αρχηγία και την πρωθυπουργία ύστερα από έξι χρόνια που το κόμμα βρισκόταν στην εξουσία. Είχα να αντιμετωπίσω μια φυσιολογική φθορά και μια σκληρή αντιπολίτευση, που διεκδικούσε με πείσμα και πάθος τη διαδοχή. Η εναλλαγή στην αρχηγία του κόμματος συντελέστηκε για πρώτη φορά στην ελληνική πολιτική Ιστορία με δημοκρατική διαδικασία, αλλά δημιούργησε ένταση και κατέλιπε πικρία. Οι διεθνείς οικονομικές συγκυρίες ήταν δυσμενείς και σοβαρά προβλήματα της εξωτερικής πολιτικής παρέμεναν σε εκκρεμότητα.

Παρ’ όλα αυτά, τόσο μέσα στο κόμμα όσο και στις σχέσεις μου με την αντιπολίτευση, πιστεύω ότι κατάφερα να διατηρήσω ένα ήπιο πολιτικό κλίμα. Αντιμετώπισα πολλά προβλήματα, και πολιτικά και συνειδησιακά. Η άσκηση της εξουσίας για όσους την δοκίμασαν έχει πικρή γεύση. Κάθε φορά που έπρεπε να κάνω μια επιλογή, προτιμούσα να αδικηθώ παρά να αδικήσω. Γιατί αυτή πίστευα ότι είναι η δημοκρατική αντίληψη της ασκήσεως της εξουσίας. Κατά τον προεκλογικό αγώνα, που προσπάθησα να τον κρατήσω σε ένα επίπεδο ευπρέπειας, αρκετές φορές προτίμησα να παραβλέψω παρά να προκαλέσω αδιέξοδα. Γιατί το αδιέξοδο είναι το σάπιο σανίδι στο δρόμο της δημοκρατίας. Και τη διατήρηση του ήπιου πολιτικού κλίματος μέχρι και την ημέρα των εκλογών την θεωρώ πολιτικό επίτευγμα.

Στους δεκαεφτά μήνες της δικής μου πρωθυπουργίας προσπάθησα να εφαρμόσω μια πραγματική δημοκρατική διακυβέρνηση. Σεβάστηκα τη Βουλή και παρακολούθησα όσο ταχτικότερα μπορούσα τις συνεδριάσεις. Ήμουν παρών σε κάθε συζήτηση που απαιτούσε την παρουσία του πρωθυπουργού ή του αρχηγού του κυβερνώντος κόμματος. Απέδωσα στην αντιπολίτευση όλα της τα δικαιώματα και σεβάστηκα σχολαστικά τον κοινοβουλευτικό έλεγχο. Δεν χρησιμοποίησα ποτέ την τηλεόραση και το ραδιόφωνο για κομματική προπαγάνδα. Στο διάστημα της πρωθυπουργίας μου εμφανίστηκα στην τηλεόραση μόνο δύο φορές, παρόλο που και στη Δυτική Ευρώπη η συχνή εμφάνιση του πρωθυπουργού θεωρείται αυτονόητη και δεν προκαλεί αντιδράσεις, ενώ στην Ανατολική μονοπωλείται από την ηγεσία. Κατά τον προεκλογικό αγώνα η χρήση της τηλεοράσεως συμφωνήθηκε από κοινού με την αντιπολίτευση.

Το οικονομικό πρόβλημα του Τύπου το αντιμετώπισα με ισότητα και αφού εξασφάλισα τη σύμφωνη γνώμη του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολιτεύσεως, παρ’ όλη την κακοπιστία με την οποία πολλές φορές με αντιμετώπιζαν οι αντιπολιτευόμενες εφημερίδες. Και μπορώ να υπερηφανευτώ ότι στο διάστημα της πρωθυπουργίας μου κανείς υπάλληλος στο Δημόσιο, στους Οργανισμούς, στις Τράπεζες ή οπουδήποτε αλλού, που εκτελούσε ευσυνείδητα το καθήκον του, δεν στερήθηκε την προαγωγή του, δεν μετατέθηκε, δεν τιμωρήθηκε, δεν διώχτηκε, επειδή ανήκε σε αντιπολιτευόμενο κόμμα.

Βέβαια, η κυβέρνηση μου εδραίωσε ένα πλαίσιο ουσιαστικής δημοκρατίας. Και εγώ αγωνίστηκα ώστε η δημοκρατία αυτή να εφαρμοστεί. Αλλά η λειτουργία της δημοκρατίας απαιτεί την εφαρμογή των κανόνων του παιχνιδιού από όλους τους παράγοντες, και λυπάμαι που είμαι αναγκασμένος να πω ότι δεν τήρησαν όλοι τους κανόνες του, με όση αξιοπιστία επιβάλλει η εφαρμογή της.

Είχα την τύχη στις μέρες της πρωθυπουργίας μου να γίνει η Ελλάδα ισότιμο μέλος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας. Ένα γεγονός που κάποτε θα αναγνωρισθεί ως το σπουδαιότερο επίτευγμα της νεότερης Ελλάδας. Βέβαια, η τιμή δεν ανήκει σε μένα. Ήταν το επιστέγασμα της ευρωπαϊκής πολιτικής και των οραματισμών του Καραμανλή. Αλλά η επιτυχία της δικής μου κυβερνήσεως ήταν η ομαλή και χωρίς κλυδωνισμούς ένταξη.

Μέσα στους λίγους μήνες που ακολούθησαν, καταφέραμε με μια υπερεντεταμένη προσπάθεια της κρατικής μηχανής να καταρτίσουμε και να υποβάλουμε ολοκληρωμένα προγράμματα που μας εξασφάλισαν χρηματοδοτήσεις, πετύχαμε σημαντικές διευθετήσεις υπέρ των γεωργικών μας προϊόντων και εξασφαλίσαμε την ενίσχυση των κατοίκων των ορεινών και προβληματικών περιοχών. Όλα αυτά ήταν ουσιαστικές επιτυχίες παρά τη συστηματική δημαγωγική αντίδραση της αντιπολιτεύσεως.

Άλλη μία, εθνική θα έλεγα, επιτυχία ήταν η επανένταξη μας στο στρατιωτικό σκέλος του NATO με τους όρους που ίσχυαν πριν από την αποχώρηση μας και παρά την αντίδραση της Τουρκίας. Πιστεύω ότι η ένταξη αυτή μάς κατοχύρωσε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο από την τουρκική πρόκληση. Αναλογίζομαι τι θα γινόταν αν δεν είχαμε πετύχει την ένταξη, τώρα που ανέλαβε την εξουσία το ΠΑΣΟΚ. Πώς θα μπορούσε να διαπραγματευτεί μια ένταξη η οποία προστατεύει την εθνική ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα της χώρας -και το γνωρίζει καλά αυτό ο Παπανδρέου- όταν φώναζε από το μπαλκόνι «Έξω από το ΝΑΤΟ» και όταν για την ένταξη απαιτείται ομόφωνη απόφαση όλων των μελών, δηλαδή και της Τουρκίας; Ενώ τώρα βρισκόμαστε μέσα, έχουμε εξασφαλισμένα τα πλευρά μας και έχει όλη την άνεση η κυβέρνηση να αφήσει να ξεχαστούν τα δημαγωγικά της συνθήματα, που γνωρίζει καλά ότι αντιστρατευόντουσαν τα πραγματικά εθνικά μας συμφέροντα.

Λυπάμαι μόνο που δεν πείστηκαν οι Αμερικανοί να δεχτούν τις προτάσεις μας και να υπογράψουμε τη συμφωνία για τις βάσεις. Πιστεύω ειλικρινά ότι η παραμονή των βάσεων στην Ελλάδα εξυπηρετεί τα συμφέροντα των Αμερικανών και του NATO, αλλά αποτελεί και μια πρόσθετη εξασφάλιση των ευρύτερων εθνικών μας συμφερόντων στην περιοχή. Φοβούμαι πολύ ότι η νέα κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ δεν θα μπορέσει εύκολα να προωθήσει τη συμφωνία, γιατί εδώ και 4-5 χρόνια που το ΠΑΣΟΚ βρισκόταν στην αντιπολίτευση αξίωνε συνεχώς την απομάκρυνση των βάσεων. Ενώ αν είχαμε υπογράψει τη συμφωνία για πέντε χρόνια με το δικαίωμα να την καταγγείλουμε οποτεδήποτε κατά τη διάρκεια της πενταετίας και να παύει να ισχύει ένα χρόνο μετά την καταγγελία, η νέα κυβέρνηση θα μπορούσε να την τηρήσει ή να την καταγγείλει κατά την κρίση της. Όλο το πλέγμα των συμφωνιών που πετύχαμε στους δεκαεφτά τελευταίους μήνες, η ένταξη στην ΕΟΚ και η εξομάλυνση των σχέσεων με το NATO μάς εξασφάλισε ένα αυξημένο κύρος στη διεθνή σκηνή. Και αναλογίζομαι με ικανοποίηση την άνεση και την εκτίμηση που αντιμετώπιζα ως πρωθυπουργός της Ελλάδος στις συναντήσεις μου με τον Πρόεδρο Ζισκάρ, τον καγκελάριο Σμιτ, τον Πρόεδρο Μιτεράν, την κυρία Θάτσερ, τον λόρδο Κάρινγκτον, τους Σουηδούς ομολόγους μου στις διάφορες επαφές μας. Σημαντικό τέλος επίτευγμα είναι ότι εκτονώσαμε την ένταση με την Τουρκία, με την οποία αποκτήσαμε ένα συνεχή διάλογο.

Στον οικονομικό τομέα, όλοι προέβλεπαν ότι ο πρώτος χρόνος της εντάξεως μας στην ΕΟΚ θα ταλαιπωρούσε την ελληνική οικονομία και θα είχαμε φέτος πληθωρισμό πολύ μεγαλύτερο από το 1980. Οι ψευτο-Κασσάνδρες όμως διαψεύστηκαν, γιατί η οικονομία αναπροσαρμόστηκε χωρίς μεγάλη δυσκολία στη νέα κατάσταση και ο πληθωρισμός όχι μόνο δεν αυξήθηκε, αλλά αντίθετα είναι αυτή τη στιγμή μειωμένος σε σχέση με πέρσι. Και η πτώση του τιμαρίθμου έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί σημειώθηκε αν και είχαμε καταστροφές από την εξαιρετική βαρυχειμωνιά και τους μεγάλους σεισμούς του Φεβρουαρίου που μας ανάγκασε, για να αντιμετωπίσουμε αυτές τις απρόβλεπτες θεομηνίες, να αυξήσουμε κατά ένα σημαντικό ποσοστό τις δαπάνες του προϋπολογισμού.

Συνέβαλε ακόμα στην αύξηση κατά 2-3 μονάδες και η πρόσφατη προεκλογική περίοδος, γιατί η αγορά ανέβασε το τελευταίο δίμηνο τις τιμές από τον φόβο ότι ενδεχόμενη νίκη του ΠΑΣΟΚ θα είχε ως συνέπεια το πάγωμα των τιμών. Αν κάτι τέτοιο δεν συμβεί -και προς το παρόν τουλάχιστον δεν φαίνεται πιθανό- μέχρι το τέλος του χρόνου, ο τιμάριθμος θα πέσει γύρω στο 20 με 22%.

Αλλά και το εμπορικό ισοζύγιο διαμορφώθηκε πολύ ευνοϊκά. Αν δεν υπολογίσουμε τη δαπάνη για τα καύσιμα, έχουμε φέτος από τις εξαγωγές και τους άδηλους πόρους, έναντι της δαπάνης για εισαγωγές, θετικό κέρδος 500 εκατομμυρίων δολαρίων. Οι εισαγωγές, σε πείσμα των αντίθετων προφητειών, κινήθηκαν, κατά τον ενάμιση χρόνο της πρωθυπουργίας μου, στο ίδιο επίπεδο του 1979 και δεν σημείωσαν, όπως στα περασμένα χρόνια, αύξηση.

Βέβαια, η δαπάνη για τα καύσιμα πλησιάζει τα 3 δισεκατομμύρια δολάρια, αλλά ένα μεγάλο μέρος της αφορά στο απόθεμα που σχηματίσαμε, το οποίο θα επιτρέψει στη σημερινή κυβέρνηση να κινηθεί στον τομέα αυτόν με απόλυτη άνεση χωρίς τις δικές μας αγωνίες.

Αρχίσαμε επίσης να εφαρμόζουμε στη ΔΕΗ και στην «Ολυμπιακή» πολιτική περιορισμού των ελλειμμάτων τους και αν το ΠΑΣΟΚ και το ΚΚΕ δεν είχαν δημιουργήσει τον Φεβρουάριο τον θόρυβο που ανέφερα λεπτομερειακά στις αντίστοιχες ημερομηνίες, θα είχαμε επεκτείνει την πολιτική αυτή και στους άλλους δημόσιους οργανισμούς όπως ο ΟΤΕ, οι συγκοινωνίες και η ύδρευση, με αποτέλεσμα την εξάλειψη των ελλειμμάτων στις δημόσιες επιχειρήσεις. Και αυτά τα επιτεύγματα τα εξασφαλίσαμε χωρίς ανεργία και χωρίς να φαλκιδεύσουμε την αγοραστική δύναμη των μισθωτών στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα. Οι συνταξιούχοι μάλιστα του ΙΚΑ, του ΤΕΒΕ και του ΙΚΑ, χάρη στη γενική μας πολιτική αλλά και στα μέτρα που πήρε στο υφυπουργείο του ο Γεράσιμος Αποστολάτος, διαπίστωσαν, στους τελευταίους δώδεκα μήνες, μια σημαντική αύξηση των συντάξεων τους.

Με μια φράση μπορώ να πω ότι η επίδοση της ελληνικής οικονομίας, παρά τις αντίξοες διεθνείς και ήταν σχετικά ικανοποιητική.

σ. 371-375

[πάνω]