κουβεντιάζοντας με τον Κάφκα,

Καθένας ζει πίσω από κάγκελα που κουβαλάει μέσα του

Εκείνο τον καιρό έβλεπα συχνά ένα φοιτητή, τον Μπάχραχ, που δεν ενδιαφερότανε — απ' όσο ξέρω τουλάχιστον — παρά για τρία πράγματα: τη μουσική, τ’ αγγλικά και τα μαθηματικά. Γι’ αυτό μια μέρα μου δήλωσε: «Η μουσική είναι ο απόηχος της η άμεση φωνή του εσωτερικού κόσμου. Η αγγλική γλώσσα αντιστοιχεί στην αυτοκρατορία του χρήματος, που έχει τις διαστάσεις του κόσμου. Ήδη τα μαθηματικά παίζουν εκεί ένα ρόλο, όμως δεν είν’ αυτό το πιο σημαντικό. Τα μαθηματικά ξεπερνάνε κατά πολύ την αυτοκρατορία όπου βασιλεύει η βαριά μηχανική των αριθμών. Είναι οι ρίζες κάθε ρασιοναλιστικής τάξης κι αυτές οι ρίζες απλώνονται ως τις αλήθειες της μεταφυσικής».

Παρακολουθούσα πάντοτε αυτούς τους διαλογισμούς με μια έκπληξη που μ' άφηνε βουβό. Αυτό τον ευχαριστούσε. Γι’ ανταμοιβή μου ‘φερνε πολύ συχνά περιοδικά, βιβλία και εισιτήρια για το θέατρο. Δε δοκίμασα λοιπόν καμιά έκπληξη όταν μια μέρα. μου 'δωσε ένα βιβλίο που μόλις είχε εκδοθεί. —• Σήμερα σου έφερα κάτι εντελώς ξεχωριστό.

Το βιβλίο ήταν αγγλικό κι ονομαζόταν Lady into Fox του Ντέηβιντ Γκάρνετ.

— Τι μου το 'φερες να το κάνω; του είπα απογοητευμένος. Ξέρεις πολύ καλά ότι δεν ξέρω αγγλικά.

— Το ξέρω. Και δε σ’ το ‘φερα για να το διαβάσεις, αλλά για να σου αποδείξω αυτό που θα σου πω τώρα. Ο Δρ Κάφκα σου, που τόσο θαυμάζεις, γίνεται τώρα διάσημος σ' όλο τον κόσμο. Η απόδειξη: τον αντιγράφουν ήδη. Αυτό το βιβλίο του Γκάρνετ μιμείται Τη Μεταμόρφωση.

— Λογοκλοπία; ρώτησα διστακτικά.

Ο Μπάχραχ σήκωσε τα χέρια αρνητικά:

— Όχι, δεν είπα τέτοιο πράγμα. Το βιβλίο του Γκάρνετ έχει μόνο την ίδια αφετηρία. Μια κυρία μεταμορφώνεται σε αλεπού. Ένα ανθρώπινο ον μεταμορφώνεται σε ζώο.

— Μπορείς να μου το δανείσεις;

— Φυσικά, γι’ αυτό σ’ το έφερα. Μπορείς να το δείξεις στον Κάφκα.

Την άλλη μέρα πήγα στο σπίτι του Κάφκα, γιατί δεν ήταν στο γραφείο. Αυτή ήταν — ειρήσθω εν παρόδω — η πρώτη μου κι η τελευταία μου επίσκεψη στο σπίτι του Φραντς Κάφκα. Μια γυναίκα ήρθε και μου άνοιξε, αδύνατη και ντυμένη μαύρα. Η λάμψη των γκριζογάλανων ματιών της, το σχήμα του στόματος κι η λίγο κυρτή μύτη της μ’ έκαναν να καταλάβω πως ήταν η μητέρα του Κάφκα.

Συστήθηκα λέγοντας πως είμαι ο γιος ενός συναδέλφου του γιου της και τη ρώτησα, αν μπορούσα να τον δω. Μου απάντησε:

— Είναι στο κρεβάτι. Θα τον ρωτήσω.

Μ’ άφησε να περιμένω στην πόρτα. Σε λίγα λεπτά ξανάρθε. Το πρόσωπο της έλαμπε από μια χαρά που την ένιωθες αν και δεν την εκφράζανε τα λόγια της.

— Η επίσκεψη σας τον ευχαριστεί. Ως και να φάει ζήτησε. Αλλά, σας παρακαλώ, μη μείνετε πολύ. Είναι κουρασμένος. Δεν μπορεί να κοιμηθεί.

Υποσχέθηκα να φύγω γρήγορα. Με πέρασε λοιπόν από ένα στενόμακρο χολ κι από ένα μεγάλο δωμάτιο γεμάτο σκούρα ξύλινα έπιπλα και μ’ έμπασε σ' ένα στενό δωμάτιο, όπου ο Κάφκα αναπαυόταν σ' ένα κρεβάτι απλό, σκεπασμένος μ’ ένα λεπτό κάλυμμα ραμμένο σ' ένα άσπρο πάπλωμα.

Μου άπλωσε χαμογελώντας το χέρι και με μια κουρασμένη κίνηση μου έδειξε μια καρέκλα στα πόδια του κρεβατιού του:

— Καθίστε. Δίχως άλλο δε θα μπορέσω να μιλήσω πολύ. Σας ζητώ συγγνώμη.

— Εγώ σας ζητώ συγγνώμη, απάντησα, που ήρθα έτσι να σας ενοχλήσω. Σκέφτηκα όμως ότι θα ήταν πραγματικά σημαντικό να σας δείξω αυτό.

Έβγαλα απ' την τσέπη του σακακιού μου το αγγλικό βιβλίο, το ακούμπησα στο κάλυμμα και διηγήθηκα την πρόσφατη συνομιλία μου με τον Μπάχραχ. Όταν είπα ότι το βιβλίο του Γκάρνετ αντέγραφε τη μέθοδο Της Μεταμόρφωσης, ο Κάφκα χαμογέλασε κουρασμένα και με μια μικρή αρνητική κίνηση είπε:

— Μα όχι. Δεν προέρχεται αυτό από μένα. Είναι της εποχής. Απ’ αυτή έχουμε αντιγράψει κι οι δύο. Το ζώο μας είναι κοντινότερο απ' τον άνθρωπο. Είναι τα κάγκελα. Η συγγένεια με το ζώο είναι πιο εύκολη παρά με τους ανθρώπους.

Η μητέρα του Κάφκα μπήκε στο δωμάτιο.

— Τι μπορώ να σας προσφέρω; Σηκώθηκα.

— Ευχαριστώ. Δε θέλω να ενοχλήσω περισσότερο.

Η κυρία Κάφκα κοίταξε το γιο της. Είχε σηκωμένο το πηγούνι και κλειστά τα μάτια. Είπα:

 — Ήθελα μόνο να φέρω αυτό το βιβλίο.

Ο Φραντς Κάφκα άνοιξε τα μάτια και είπε κοιτάζοντας το ταβάνι:

 — Θα το διαβάσω. Ίσως ξαναπάω στο γραφείο την άλλη βδομάδα, θα σας το επιστρέψω.

Μου ‘σφιξε το χέρι κι έκλεισε τα μάτια. Την άλλη βδομάδα δεν ήταν στο γραφείο. Δεν μπόρεσα να. τον συνοδέψω σπίτι του παρά δέκα ή δεκαπέντε μέρες αργότερα. Μου γύρισε το βιβλίο και μου είπε:

— Καθένας ζει πίσω από κάγκελα που κουβαλάει μέσα του. Να γιατί τόσα βιβλία μιλάνε σήμερα για ζώα. Αυτό εκφράζει τη νοσταλγία για μια ζωή ελεύθερη, φυσική. Μα η φυσική ζωή για τους ανθρώπους είναι η ζωή του ανθρώπου. Μόνο που δεν το βλέπουν. Δεν μπορούν να το δουν. Η ανθρώπινη υπόσταση είναι πολύ βαριά, γι' αυτό θέλουν να απαλλαγούν απ’ αυτή, τουλάχιστο με τη φαντασία.

Ακολούθησα την πορεία της σκέψης του λέγοντας:

— Είν’ ένα κίνημα ανάλογο μ' αυτό που προηγήθηκε της Γαλλικής Επανάστασης, Μιλούσαν τότε για επιστροφή στη φύση.

— Ναι, απάντησε ο Κάφκα. Όμως σήμερα πάμε μακρύτερα. Δε μας φτάνει να μιλάμε, το κάνουμε. Επιστρέφουμε στο ζώο. Είναι πολύ πιο απλό απ' την ανθρώπινη υπόσταση. Καλά προφυλαγμένοι στους κόλπους του κοπαδιού, περπατάμε στους δρόμους της πόλης, για να πάμε στη δουλειά, στις ταβέρνες, στις διασκεδάσεις. Είναι μια ζωή μ’ ακρίβεια οριοθετημένη, όπως στο γραφείο. Δεν υπάρχουν πια θαύματα, δεν υπάρχουν πια παρά τρόποι χρήσης, συνταγές, κανονισμοί. Φοβούνται την ελευθερία και την ευθύνη. Γι’ αυτό προτιμάνε να πνίγονται πίσω απ’ τα κάγκελα που μόνοι τους φτιάξανε.

Γκούσταβ Γιάνους, Κουβεντιάζοντας με τον Κάφκα, Κέδρος, 1984, σ. 17-20