Πώς μπορεί να καλλιεργηθεί στο σχολείο ο προφορικός λόγος;

Δημοσιεύτηκε από το χρήστη Χριστίνα Παπαγγελή στις 6 Μάρτιος 2010 στις 19:07 στην ομάδα σχέση προφορικού και γραπτού λόγου

Είναι σκόπιμο να γίνει ο προφορικός λόγος -η τρέχουσα, μητρική γλώσσα- αντικείμενο διδασκαλίας; Αν ναι, ποιοι είναι οι επί μέρους στόχοι μιας τέτοιας διαδικασίας και πώς μπορεί να γίνει αυτό μέσα στο σχολείο;

(τα ερωτήματα αυτά προκύπτουν άμεσα από την προηγούμενη συζήτηση της ομάδας)

Απάντηση από τον/την Vasilis Simeonidis στις 7 Μάρτιος 2010 στις 17:29  

Νομίζω ότι το αρχικό ερώτημα είναι ρητορικό. Θα προσπαθήσω να το πλησιάσω λίγο διαφορετικά ξεκινώντας από αυτό που ονομάζουμε γλωσσικές ποικιλίες.

Η μητρική γλώσσα των μαθητών συνήθως δεν είναι κοινή μητρική γλώσσα όλων των μαθητών, δηλαδή άλλη γλωσσική ποικιλία της ελληνικής έχει σα μητρική ένας μαθητής μεγαλωμένος σε περιβάλλον που, για παράδειγμα, υπάρχουν επιρροές της ποντιακής, άλλη ένας στο περιβάλλον ενός χωριού, κλπ. Αυτή τη γλώσσα την κατέχει ο μαθητής πριν ακόμα πάει στο σχολείο. Η μητρική γλώσσα, συνήθως, δεν είναι η τυποποιημένη (standard) κοινή νεοελληνική που διδάσκουμε στα σχολεία και θα πρέπει να διδάσκουμε συνειδητά και σαν προφορικό λόγο.

Σχετικά με τους στόχους:

Το ερώτημα είναι ποια είναι η σχολική γλώσσα, δηλαδή ποια θα διδαχτεί σαν κοινή νεοελληνική γλώσσα και με ποια αντίληψη θα γίνει δεκτή η μητρική ιδιόλεκτός του μαθητή. Εδώ βρίσκεται η δυσκολία: πρώτον, να οριοθετήσουμε, όσο γίνεται, αυτό που ονομάζουμε κοινή νεοελληνική, μακριά από ιδιωματισμούς και αρχαϊσμούς και να αποδεχτούμε τη μητρική γλώσσα του μαθητή (παραλλαγή της κοινής νεοελληνικής), ώστε να μη νιώθει μειονεξία, για να διδάξουμε τη επίσημη σχολική γλώσσα ως κοινή και όχι ως σωστή ή ανώτερη.

(Φέρνω και παραδείγματα από την περιοχή της Δράμας, ώστε να γίνω σαφέστερος. Είναι συνηθισμένη προφορική εκφορά οι τύποι: οι ανθρώποι, οι πολέμοι, του διεθνή, πενταήμερη κλπ. Επίσης, είναι συνηθισμένη σύνταξη η χρήση των συνδέσμων αφού και γιατί στο τέλος των προτάσεων. Πώς αντιμετωπίζονται οι μαθητές που χρησιμοποιούν αυτά τα στοιχεία της μητρικής γλώσσας;)

Σχετικά με τους τρόπους:

Είναι αναγκαία η επιμόρφωση όλων των εκπαιδευτικών σε ζητήματα γλωσσολογίας, κοινωνικής γλωσσολογίας και ψυχολογίας.

Είναι αναγκαίο να μιλούν περισσότερο οι μαθητές μέσα στην τάξη, χωρίς να διακόπτονται από τον δάσκαλο και με επιδοκιμασία της συμμετοχής τους.

Για τη συνέχεια συζητάμε...

Απάντηση από τον/την Γιάννης Μαργιούλας στις 7 Μάρτιος 2010 στις 20:40  

Συμφωνώ με τις παρατηρήσεις του Βασίλη. Σχετικά με τους τρόπους, αξίζει νομίζω να συζητηθούν οι αγώνες επιχειρηματολογίας - αντιλογίας (η σχετική σελίδα του ΥΠΕΠΘ εδώ: http://www.ypepth.gr/el_ec_pagesst1084.htm)

Ποια είναι η γνώμη σας;

Απάντηση από τον/την Χριστίνα Παπαγγελή στις 7 Μάρτιος 2010 στις 21:47  

Βασίλη, πολύ ενδιαφέρουσα διάσταση έδωσες στο θέμα, αν και μετατοπίστηκε κάπως το ερώτημα. Το ζήτημα λοιπόν δεν είναι μόνο πώς θα καλλιεργηθεί ο προφορικός λόγος, αλλά και ποια ενδείκνυται να είναι η στάση μας απέναντι στις γλωσσικές ποικιλίες κι απέναντι στη σχολική "νόρμα".
Δε νομίζω ότι, θεωρητικά τουλάχιστον, θα διαφωνούσε κανείς στο να δέχεται και να σέβεται τη γλωσσική ιδιαιτερότητα των μαθητών και να μη τη χαρακτηρίζει "λάθος". Αντίθετα, οι φωτισμένοι εκπαιδευτικοί θα' πρεπε να συντελούν στο να μη χαθεί ο γλωσσικός πλούτος κάποιων ιδιωμάτων με το να καλλιεργούν την αγάπη των μαθητών τους προς τη γλώσσα των πατεράδων, των παππούδων. Η "σχολική" γλώσσα απο την άλλη είναι απαράιτητο εργαλείο στη συνεννόηση μιας ευρύτερης κοινωνικά ομάδας, κι έτσι θα πρέπει να παρουσιάζεται στους μαθητές.

Ωστόσο, έχω μια απορία στο σημείο που γράφεις: "Αυτή τη γλώσσα την κατέχει ο μαθητής πριν ακόμα πάει στο σχολείο. Τι εννοείς; πότε κατέχει κάποιος μια γλώσσα; όταν υιοθετεί τις βασικές της δομές, όταν την καταλαβαίνει, όταν αναγνωρίζει τα 2/3 των λέξεων, όταν μπορεί να τη μιλήσει, όταν μπορεί να την χρησιμοποιήσει σ όλες τις επικοινωνιακές περιστάσεις; ποιες επικοινωνιακές ανάγκες καλύπτει το εξάχρονο ώστε να λέμε ότι κατέχει τη γλώσσα; κι αν είναι έτσι, γιατί μαθαίνουμε τη γλώσσα στο σχολείο; (προσωπικά μεγάλωσα σε αστικό περιβάλλον και στο σπίτι μου μιλούσαν τη "σχολική" γλώσσα. Την κατείχα από έξι χρονών;)

Η επιμόρφωση των καθηγητών και η προφορική συμμετοχή των μαθητών στη διαδικασία είναι αδιαπραγμάτευτοι όροι.

Όσο αφορά την "αντιλογία", Γιάννη, είναι μια από τις μεθόδους που είχα υπόψη, ΄πάιρνοντας παράδειγμα από τα debate κατά την εκμάθηση των ξένων γλωσσών. Το λινκ που έδωσες το βρήκα πολύ ενδιαφέρον (εδω καλλιεργείται η γλώσσα, η κρίση η σκέψη των μαθητών, άλλωστε η γλώσσα και η σκέψη είναι σαν τις δυο όψεις ενός φύλλου χαρτιού, όπως είπε ο Saussure). Μόνο που δε μπορώ να μπω στις σελίδες "πλαίσιο", "διεξαγωγή", "αξιολόγηση".

Απάντηση από τον/την Γιάννης Μαργιούλας στις 8 Μάρτιος 2010 στις 9:47  

Δείτε και εδώ : http://www.e-yliko.gr/Lists/ContestsTOP10/Attachments/34/%CE%B1%CE%...

 Απάντηση από τον/την Σωτήρης Γκαρμπούνης στις 8 Μάρτιος 2010 στις 18:09  

Γεια κι από μένα. Θα πιαστώ και θα επικεντρωθώ στο ζήτημα που έθεσε ο Γιάννης. Πριν λίγο καιρό είχα μια μικρή εμπειρία ως ακροατής και παρακολούθησα ρητορικούς αγώνες. Με την επιφύλαξη ότι δεν γνωρίζω ακριβως το αντικέιμενο και τους όρους συμμετοχής και κρίσης, μπορώ να καταγράψω μερικά βασικά συμπεράσματα. Καταρχάς διαπίστωσα μια αρκετά στημένη και κάθε αλλο παρά αυθόρμητη διαδικασία, παρόλο που το σκέλος που παρακολούθησα αφορούσε τον λεγόμενο αυθόρμητο λόγο των παιδιών. Κλισαρισμένες εισαγωγές, στημένο ύφος, προμελετημένες και προετοιμασμένες εκφραστικές διατυπώσεις και σε κάποιες περιπτώσεις μίμηση του λόγου και του ύφους των ενηλίκων. Να διευκρινίσω εδώ πως ο διαγωνισμός αφορούσε και τα παιδιά του γυμνασίου κι εγώ αυτά παρακολούθησα. Άλλο ένα στοιχείο που μου προκάλεσε αρνητική εντύπωση ήταν αυτό του ανταγωνισμού. Ίσως βέβαια αυτό να οφειλόταν και στο γεγονός ότι συμμετείχαν κυρίως ιδιωτικά εκπαιδευτήρια με ό,τι αυτό κι αν σημαίνει για τη διαφήμισή τους. Πρόκειται για τους ρητορικούς αγώνες που διοργανώνουν τα Αρσάκεια στη Θεσσαλονίκη. Τέλος, κατάλαβα πως οι συμμετέχοντες είναι κυρίως παιδιά που έτσι κι αλλιώς διακρίνονται για μια σχετική άνεση στην επικοινωνία μπροστά σε κοινό και στο σχολείο κινούνται στην κλίμακα των καλών μαθητών. Δεν διαπίστωσα δηλαδή να προσφέρουν κάτι σε μαθητές που έχουν την ανάγκη του ξεκλειδώματος. Όσον αφορά το διαγωνσμό του υπουργείου δεν γνρίζω κάτι περισσότερο. Ίσως μόνο ότι πριν μερικά χρόνια, δυστυχώς δεν θυμάμαι ακριβώς:(, είδα στην τηλεόραση μια εκπομπή που αποτελούσε τον τελικό αγώνα λόγων μεταξύ δύο μαθητικών ομάδων. Στην επιτροπή μάλιστα βρισκόταν και ο Χαραλαμπάκης ο καθηγητής γλωσσολογίας στην Αθήνα. Είχε ενδιαφέροντα στοιχεία αλλά δεν απέφυγε να μου δώσει και πάλι την εντύπωση του στημένου. Χριστίνα, ζητώ συγγνώμη αν οδήγησα τη συζήτηση αλλού.

Απάντηση από τον/την Χριστίνα Παπαγγελή στις 8 Μάρτιος 2010 στις 23:34  

Όχι, Σωτήρη, δεν οδήγησες τη συζήτηση "αλλού", αντίθετα η εμπειρία που κατέθεσες είναι πολύτιμη.

Το έργο, όπως το περιέγραψες, είναι γνωστό: γίνεται κάτι "θεσμός" και φτάνουμε στο επίπεδο ενός "διαγωνισμού", χωρίς να έχει υπάρξει σωστή υποδομή, προεοιμασία, χωρίς να έχουν προϋπάρξει τα απαραίτητα στάδια εκπαίδευσης. Το ίδιο δε γίνεται και με τους "σχολικούς αγώνες θεάτρου, χορού" κλπ; (ποιος δεν ξέρει ότι οι διαγωνιζόμενοι ουσιαστικά εκπροσωπούν όχι τα σχολεία τους αλλά τους συλλόγους τους; μήπως έγινε ποτέ σωστή διδασκαλία μουσικής, χορού ή θεάτρου στα σχολεία;) Το ίδιο δε γίνεται και με τη βουλή των εφήβων;

Αλλά τώρα ξεφεύγω εγώ σίγουρα από το θέμα.

Για να επανέλθουμε, έχουμε -νομίζω-συμφωνήσει ότι η διδασκαλία και η άσκηση του προφορικού λόγου προϋποθέτει χρόνο, λίγους μαθητές στις τάξεις, εκπαιδευμενους δασκάλους και "στόχους". Και ελευθερία και σεβασμό στις γλωσσικές ποικιλίες.
Θα επαναλάβω εδώ αυτά που σημείωσε ο Βασίλης ως κριτήρια αξιολόγησης της χρήσης των ξένων γλωσσών στην προηγούμενη συζήτηση:

προφορά και επιτονισμός (όσο αφορά τη μητρική γλώσσα ορθοφωνία ;)

λεξιλογική ακρίβεια και ποικιλία

γραμματική ακρίβεια

καταλληλότητα γλωσσικών επιλογών

συνοχή, συνεκτικότητα, ευχέρεια λόγου

συνομιλιακές δεξιότητες

διαμεσολαβητικές δεξιότητες

Διαφέρουν λίγο από τα κριτήρια που επισημαίνονται στους αγώνες αντιλογίας (βλ. λινκ Γιάννη) που αφορούν την πειστικότητα των απόψεων (μεθοδολογία, επιχειρηματολογία, ομαδικότητα, αντιλογος κλπ.)

Άλλωστε, η -συστηματική-άσκηση στον προφορικό λόγο ίσως θα'πρεπε να ξεκινήσει από απλές ασκήσεις αφήγησης και περιγραφής, να προχωρήσει σε διαλόγους (όπου καλλιεργούνται και άλλες "εξωγλωσικές ἁρετές") και μετά να καταλήξει σε "αγώνες επιχειρημάτων" που είναι πιο σύνθετοι και πιο απαιτητικοί. Και φυσικά εξασφαλίζοντας ελευθερία και αυθόρμητη έκφραση, ώστε να μην υπάρχουν οι "στημένοι"διάλογοι που αναφέρει ο Σωτήρης.

Απάντηση από τον/την Βάλια Λουτριανάκη στις 23 Απρίλιος 2010 στις 16:41  

Καλησπέρα σε όλους!

Πολύ ενδιαφέρον θέμα, για το οποίο τρέφω προσωπικό και επιστημονικό ενδιαφέρον τα τελευταία δέκα χρόνια και θα συνεχίσω για άλλα δύο τουλάχιστον, μέχρι να ολοκληρώσω (αμήν και πότε...) το διδακτορικό μου με θέμα "Η Ρητορική ως μέθοδος και ως αντικείμενο διδασκαλίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση". Θα ήθελα να προσθέσω στη συζήτηση μερικές πληροφορίες:

α) Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα, απ' όσο γνωρίζω, λειτουργούν 100-120 περίπου μαθητικοί και 5 φοιτητικοί όμιλοι ρητορικής τέχνης, καθώς και 6 αντίστοιχοι όμιλοι ενηλίκων. Σε αγγλόφωνα σχολεία και κολλέγια η παράδοση υπάρχει πολύ πριν ξεκινήσουν οι αγώνες αντιλογίας του Υπουργείου με τους αγώνες Forensics. Ο κοινός στόχος όλων των ομίλων είναι η καλλιέργεια του προφορικού λόγου μέσω συστηματικής εξάσκησης των μελών σε ρητορικά αγωνίσματα (εκφραστική ανάγνωση, αυθόρμητο λόγο, προτρεπτικό λόγο και debate). Ορισμένοι δίνουν έμφαση και στην ανάπτυξη της κριτικής και δημιουργικής σκέψης μέσα από τεχνικές και ασκήσεις.

β) Το 2008 συστάθηκε η Ελληνική Ένωση για την Προώθηση της Ρητορικής στην Εκπαίδευση (www.rhetoricineducation.com), που ασχολείται με τη συστηματική επιμόρφωση εκπαιδευτικών και την ίδρυση ομίλων.

γ) Το μάθημα της Ρητορικής, ως συνδυασμός Καλλιλογίας και Λογικής, απουσιάζει από τα ελληνικά σχολεία περίπου 120 χρόνια! Το τελευταίο σχολικό βιβλίο που έχω βρει είναι του 1896! Αναζητώ ακόμη τα αίτια, αν και η γλωσσική διαμάχη σε συνδυασμό με την αδιαφορία μάλλον έκαναν πάλι τη ζημιά τους (όπως σε πολλά ζητήματα).

δ) Γενική εκτίμηση: μέσα στην επόμενη δεκαετία το μάθημα θα επανέλθει στο αναλυτικό πρόγραμμα, αρκεί να μην αναλωθούν πάλι οι συζητήσεις στο "ποια προφορική γλώσσα μιλάμε"; Ας μιλάει όπως ξέρει ο κάθε μαθητής, αρκεί να φροντίζει το λόγο του αισθητικά, να τον εμπλουτίζει με κάθε τρόπο, να τον καθιστά πειστικό, να τον θεωρεί αποτελεσματικό εργαλείο επικοινωνίας και να έχει το θάρρος να τον χρησιμοποιει για να διατυπώνει τις απόψεις του - με σεβασμό πάντα σε όποιον έχει απέναντί του. Κάπως έτσι φαντάζομαι τους αυριανούς πολίτες (και με μια κόρη 11 μηνών... κάνω ό,τι μπορώ για να συμβάλω έστω απειροελάχιστα...)

Απάντηση από τον/την ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ στις 28 Απρίλιος 2010 στις 0:23  

Βάλια και λοιποί συνάδελφοι, έρχομαι να επισημάνω ότι η ανάγκη της τέχνης του δια-λόγου που διακονούν εξαίρετοι συνάδελφοι με προεξάρχουσα τη Βάλια, δεν μπορεί να συνυπάρχει με την επιβολή της αποστήθισης από τον διδάσκοντα στο μαθητή. Σε μια ημερίδα που επιμελήθηκε η Βάλια στο δημαρχείο Χολαργού είχαμε θαυμάσει την καλλιέπεια και την ορθοέπεια των μαθητών της. Όμως πάντα υπάρχει η αίσθηση του ματαίου, όταν στη διπλανή αίθουσα διδασκαλίας επιβάλλεται στανικά η αποστήθιση. Έρρωσθε άπαντες και κυρίως η οσονούπω χρονιάρα θυγατέρα της συναδέλφισσάς μας.

Απάντηση από τον/την Βάλια Λουτριανάκη στις 28 Απρίλιος 2010 στις 1:32  

Αντώνη, σε ευχαριστώ και συμφωνώ! Γι' αυτό πρέπει πρώτα εμείς οι φιλόλογοι να δώσουμε το καλό παράδειγμα παραχωρώντας γενναιόδωρα το λόγο στους μαθητές και είμαι σίγουρη ότι η διαφορά θα φανεί και στα άλλα μαθήματα, μέσω των ίδιων των παιδιών που θα ζητούν το λόγο και θα εκφράζουν απορίες και γνώμες, και θα συμπαρασύρουμε και λοιπούς συναδέλφους... Γνωρίζω μαθηματικούς και φυσικούς και κοινωνιολόγους που συντονίζουν ομίλους ρητορικής τέχνης και εφαρμόζουν τεχνικές και μέσα στην τάξη τους με πολύ μεράκι. Μπορούμε, λοιπόν, αν θέλουμε, να ενθαρρύνουμε και τους συναδέλφους της διπλανής τάξης να απαγκιστρωθούν και εκείνοι από την αποστήθιση ως μοναδικό τρόπο αξιολόγησης της επίδοσης...