Βασίλης Συμεωνίδης

τεχνική υποστήριξη

Σταυρούλα Φώλια

συνεργασίες συναδέλφων

συνεργασία: Θεοδόσης Καβακόπουλος

έκθεση β΄ λυκείου

ΘΕΜΑΤΑ

I. Κείμενο

Η εποχή των πανεπιστημόνων έχει παρέλθει οριστικά και μαζί μ’ αυτήν η καθολική μάθηση. «Μακάρια» είχε χαρακτηρίσει αυτή την εποχή ο Γκέοργκ Λούκατς εννοώντας ότι ο κόσμος με τη φυσική και την κοινωνική του διάσταση αποτελούσε μια κλειστή ολότητα, ένα κλειστό σύμπαν, ο χάρτης του οποίου δύσκολα μπορούσε να μεταβληθεί. Το σύμπαν ήταν ταξινομημένο προσεκτικά και «νοικο­κυρεμένο» με τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορεί κανείς εύκολα να προσανατολιστεί μέσα σ’ αυτό. Ήταν ένας κόσμος οικείος.

Η επιστημονική επανάσταση του 18ου και 19ου αι. άλλαξε ριζικά την εικόνα του κόσμου, που έγινε απέραντα μεγάλος και πλου­σιότερος. Οι γνώσεις πολλαπλασιάστηκαν και οι θεωρίες πλήθυναν. Ο όγκος των πληροφοριών που πρέπει να αφομοιωθούν είναι τέτοιος ώστε το άτομο δεν μπορεί να γνωρίζει παρά μόνο τον κλάδο της γνώσης που αντιστοιχεί στην έρευνά του. Η ειδίκευση είναι πλέον η καινούρια πραγματικότητα. Γνώρισμά της είναι η επιστράτευση όλων των πνευματικών δυνάμεων και προσόντων σ’ ένα μόνο τομέα γνώσης. Ο ειδικός αφιερώνει τις προσπάθειές του, και πολλές φορές τη ζωή του, σε μια συγκεκριμένη αλλά και πολύ μικρή περιοχή του επιστητού, στην οποία πρέπει να εμβαθύνει όλο και περισσότερο. Έχει τη δυνατότητα να μελετήσει σε βάθος το αντικείμενό του καθώς επικεντρώνει την προσοχή του αποκλειστικά σ’ αυτό. Έργο ζωής γίνεται η ενασχόληση με ένα μόνο τομέα της πραγματικότητας.

Η ειδίκευση όμως, παρόλη την αναγκαιότητα και την αποτελεσματικότητά της, γίνεται ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της εποχής μας με διαστάσεις απειλητικές για το σύγχρονο άνθρωπο. Είναι μια απειλητική αναγκαιότητα. Ο ειδικός είναι υποχρεωμένος να περιορίσει το οπτικό του πεδίο, ακόμη και τα ενδιαφέροντά του, προκειμένου να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στο επάγγελμά του. Η ειδικότητά του είναι ένας μικρός κλάδος γνώσης, ο οποίος τείνει να εξελιχθεί –σε πολλές περιπτώσεις έχει ήδη γίνει– σε ανεξάρτητη επιστήμη με δική της ορολογία, τις δικές της απαιτήσεις, τα δικά της μέτρα και σταθμά. Είναι φυσικό λοιπόν να θυσιάζεται όλη η πνευματικότητά του στις απεριόριστες ανάγκες της ειδικότητας. Μήπως ο ειδικός είναι ένας αιχμάλωτος; Μήπως στο πρόσωπο του ειδικού εστιάζεται μια καίρια αντίφαση του αιώνα μας; Πραγματικά, από τη μια πλευρά είναι άξια θαυμασμού η ποσότητα και η ποιότητα των γνώσεων κι από την άλλη η στενότητα και η μονομέρειά τους. Πρέπει κανείς να αγνοεί ηθελημένα άλλους τομείς γνώ­σης, να αδιαφορεί για την πνευματική καλλιέργειά του προκειμένου να είναι συνεπής στις ολοένα αυξανόμενες απαιτήσεις της ειδί­κευσής του.

Το γεγονός όμως ότι περιορίζεται δραστικά το φάσμα των ενδιαφερόντων έχει ως αποτέλεσμα την απομόνωση του ειδικού από άλλες περιοχές της πραγματικότητας και, τελικά, την πεποίθηση ότι αποκλειστικός τομέας ευθύνης του είναι μόνο η ειδικότητά του. Ο ειδικός ομολογεί έμμεσα την ανευθυνότητά του για οτιδήποτε δεν εμπίπτει στα στενά πλαίσια της ενασχόλησής του. Αλλά τα πλαίσια αυτά διαρκώς στενεύουν! Και συμβαίνει συχνά να συναντώνται ειδικοί για να συζητήσουν ένα πρόβλημα (μόνο ένα) και να αδυνατούν να επικοινωνήσουν καθώς χρησιμοποιεί ο καθένας τη γλώσσα της ειδικότητάς του, η οποία είναι άγνωστη στον άλλον. Αυτή η σύγχρονη Βαβέλ είναι το σκηνικό στο οποίο εκτυλίσσεται το δράμα της σύγχρονης γνώσης με πρωταγωνιστές την ανευθυνότητα και την πνευματική μονομέρεια.

Η πραγματικότητα όμως δεν γνωρίζει ειδικότητες· είναι πλούσια, ζωντανή, πολύπλοκη και πολύμορφη. Μεταμορφώνεται διαρκώς σαν τον Πρωτέα. Το ίδιο και η ζωή δεν είναι τεμαχισμένη σε τομείς γνώσης. Και όταν λέμε ότι ο άνθρωπος είναι το μόνο πνευματικό ον, εννοούμε ασφαλώς ότι μόνο αυτός έχει τη δύναμη να κατανοεί τον κόσμο και να παρεμβαίνει σ’ αυτόν. Επομένως, η πνευματική καλλιέρ­γεια στοιχειοθετεί την κοινωνική παρουσία του ανθρώπου και φανερώνει το βαθμό συνειδητοποίησής του. Αντίθετα, η πνευματική μονομέρεια περιορίζει την όραση και τη δεκτικότητα, στενεύει τους πνευματικούς ορίζοντες και, πολλές φορές, οδηγεί σε μια μυωπική αντίληψη του κόσμου.

Α. Γιαβρής, Η οργάνωση του λόγου, τ.Α΄.

II. Ερωτήσεις

Α. Στο πλαίσιο μιας συζήτησης που γίνεται στην τάξη σας για την αναγκαιότητα και τις επιπτώσεις της εξειδίκευσης να παρουσιάσετε στους συμμαθητές σας το περιεχόμενο του παραπάνω κειμένου σε περίπου 80-100 λέξεις.

Μονάδες 25

Β1. Αφού διαβάσετε προσεκτικά το κείμενο που σας δόθηκε, να χαρακτηρίσετε κάθε πρόταση αν νομίζετε πως είναι σωστή ή λαθεμένη.

 α. Ο ειδικός εμβαθύνει και ερευνά διεξοδικά όλες τις περιοχές του επιστητού.

β. Η ειδίκευση συνδυάζει την ποσότητα και την ποιότητα των γνώσεων με τη στενότητα και τη μονομέρεια του πνεύματος.

γ. Ο όρος καθολική μάθηση παραπέμπει σ’ έναν κόσμο ειδικών, που δύσκολα μπορεί να γίνει κατανοητός.

δ. Η καθολική μάθηση οδήγησε τους πανεπιστήμονες σε μια μυωπική αντίληψη του κόσμου.

ε. Η πραγματικότητα είναι τεμαχισμένη σε τομείς γνώσης.

Μονάδες 10

Β2. Να διατυπώσετε έναν τίτλο µε σχόλιο και έναν χωρίς σχόλιο για το κείμενο που σας δόθηκε.

Μονάδες 5

Β3. Να αντιστοιχήσετε τα στοιχεία της στήλης Α με τα συνώνυμά τους της στήλης Β.

Μονάδες 5

Β4. Η πραγματικότητα όμως… του κόσμου: Να επισημάνετε τις διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις στην παράγραφο αυτή του κειμένου.

Μονάδες 5

Γ. Συμμετέχετε ως εκπρόσωπος νέων στη Βουλή των Εφήβων, όπου εκθέτονται οι προβληματισμοί σας σχετικά με τη σύγχρονη επαγγελματική πραγματικότητα. Μεταξύ άλλων έχετε αναλάβει να παρουσιάσετε μια εισήγηση για την αναγκαιότητα αλλά και τους κινδύνους που εγκυμονεί η εξειδίκευση στις μέρες μας (300-400 λέξεις).

Μονάδες 50