Βασίλης Συμεωνίδης

τεχνική υποστήριξη

Σταυρούλα Φώλια

Νέα γενιά comics: χωρίς γέλια, συναισθηματισμούς και κακούς.

Και όλα αυτά αληθινά!

του Michael Kimmelman, The New York Times, Φεβρουάριος 2008

Βερολίνο 2008. Ένα πρωί ο Jens Augner, 45χρονος καθηγητής Γυμνασίου στο εκπαιδευτικό ίδρυμα «Humboldt», εξέταζε τους μαθητές του της Γ΄ τάξης στο μάθημα της ημέρας. Στα πλαίσια ενός πειραματικού εκπαιδευτικού προγράμματος είχε πριν από λίγο καιρό εντάξει ένα καινούριο βιβλίο Ιστορίας στο πρόγραμμα του σχολείου. Για την ακρίβεια επρόκειτο για ένα βιβλίο με κόμικ! Τίτλος του βιβλίου ήταν «Η Αναζήτηση», ενώ το κεντρικό θέμα του αφορούσε τις διώξεις και το ολοκαύτωμα των Εβραίων κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ανάμεσα σε άλλα, το πρωτότυπο αυτό βιβλίο αναδεικνύει δύο ζητήματα που αφορούν τόσο το μέσο διδασκαλίας, όσο και το περιεχόμενό της. Κατά πρώτο λόγο λοιπόν, το βιβλίο αποδεικνύει ότι, ενάντια στις προσδοκίες πολλών, τα κόμικ έχουν εδραιωθεί πλέον ως «πολιτιστικό μέσο επικοινωνίας», αλλά κυρίως ως μορφή τέχνης, συνυφασμένη και με την εκπαίδευση. Δεύτερον, από ιστορικής και κοινωνικής άποψης, γίνεται πια εμφανές ότι το ζήτημα του Ολοκαυτώματος έχει διανύσει μεγάλη απόσταση στην γερμανική ιστορία του 20^ου αιώνα και έχει ωριμάσει αρκετά στις συνειδήσεις των ανθρώπων, με αποτέλεσμα στο κατώφλι του 21^ου αιώνα οι νεαροί Γερμανοί να το αντιμετωπίζουν με ένα εντελώς νέο σκεπτικό.

Ταυτόχρονα, στην γειτονική χώρα ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί, ανακοίνωνε ότι από το επόμενο φθινόπωρο οι μαθητές της Γαλλίας θα μελετούν την ιστορία ενός από τα 11.000 παιδιά της χώρας τους που σκοτώθηκαν από Γερμανούς κατά την ίδια περίοδο. Οι επικρίσεις ήταν ποικίλες, ενώ ο διακεκριμένος Γάλλος φιλόσοφος Πασκάλ Μπρυκνέρ απαυδισμένος παρατήρησε ότι κάτι τέτοιο «είναι τουλάχιστον αντιφατικό στην Ενωμένη Ευρώπη του 21^ου αιώνα».

Από την άλλη πλευρά, στο εξώφυλλο του νέου γερμανικού βιβλίου Ιστορίας, μία έφηβη εβραιοπούλα η Έστερ, τρέχει για να διαφύγει από τους NAZI. Στα καρέ του κόμικ παρουσιάζεται παραστατικά ολόκληρη η περιπέτεια της νεαρής Εβραιοπούλας, καθώς και το δίλημμα που καλείται να αντιμετωπίσει. Ένας Γερμανός αστυνομικός, γείτονας και φίλος των γονιών της, προσφέρεται να τη βοηθήσει να αποφύγει την σύλληψη. Η Έστερ βρίσκεται σε σύγχυση. Οι γονείς της έχουν ήδη συλληφθεί και οδηγούνται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Στην πορεία της διδασκαλίας αποδεικνύεται ότι το βιβλίο λειτουργεί βιωματικά, ενώ δημιουργεί εύφορο πεδίο για συζήτηση. «Τι θα κάνατε αν ήσασταν στη θέση της Έστερ;». Ο καθηγητής ζητάει από τα παιδιά να υπολογίσουν όλες τις παραμέτρους ώστε να απαντήσουν στην ερώτηση. Όλοι είναι πρόθυμοι να συμμετέχουν! Οι περισσότεροι υποθέτουν ότι θα ήταν σωστό πράγματι να δεχθούν τη βοήθεια και να αποφύγουν τη σύλληψη, κάτι που θα ήταν επιθυμητό και από τους ίδιους τους γονείς τους. Από την άλλη πλευρά, αρκετοί ήταν επίσης οι μαθητές που δήλωσαν ότι θα ακολουθούσαν τους γονείς τους. Άλλοι εστίασαν στη ματαιότητα της απόφασης λέγοντας ότι το δίλημμα δεν αφορούσε το αν θα ακολουθούσαν ή όχι τους γονείς τους, αλλά το αν θα ήθελαν να πεθάνουν μαζί τους ή μακριά τους.

Είναι γνωστό ότι στη Γερμανία, ακόμα και σήμερα, το Ολοκαύτωμα παραμένει μάθημα το οποίο διδάσκεται υποχρεωτικά ως μεμονωμένο αντικείμενο. Ακόμη περισσότερο επικρατεί η άποψη ότι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία Γερμανοί εξακολουθούν να είναι όμηροι της ιστορικής τους ενοχής για τα εγκλήματα των ΝΑΖΙ. Παρόλα αυτά, πολύ λίγα παιδιά σήμερα έχουν τη δυνατότητα να ζητήσουν εξηγήσεις από τους παππούδες, αν βέβαια αυτοί είναι ακόμα ζωντανοί, σε σχέση με τη δική τους στάση την περίοδο που ο Χίτλερ κυβερνούσε την Γερμανία. Παραδόξως, με την πάροδο του χρόνου, οι νέες γενιές των Γερμανών απελευθερώνονται σταδιακά από τα ενοχικά συμπλέγματα, με αποτέλεσμα να μπορούν να συζητούν πιο άνετα και από διάφορες πλευρές το ακανθώδες ως τώρα ζήτημα των ΝΑΖΙ και του Ολοκαυτώματος.

Στην αρχή του βιβλίου «Η Αναζήτηση», η Έστερ, γιαγιά πια, εξιστορεί στα εγγόνια της όλα όσα συνέβησαν στην οικογένειά της και στην ίδια κατά τις δεκαετίες 1930-40. Παράλληλα με την αφήγηση μιας προσωπικής ιστορίας, προκύπτουν γενικές πληροφορίες για ιστορικά και πολιτικά γεγονότα, όπως η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία, οι διωγμοί εναντίον των Εβραίων και άλλων ομάδων, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης κλπ. Ωστόσο, η κυρίως αφήγηση δεν επικεντρώνεται στην ενοχοποίηση ή στη διατύπωση κατηγοριών, ούτε εξαντλείται σε περιγραφές της γεωπολιτικής στρατηγικής του Χίτλερ. Στόχος του βιβλίου είναι περισσότερο να αναδείξει περιστατικά με ήρωες καθημερινούς ανθρώπους οι οποίοι έρχονται αντιμέτωποι με διλήμματα, ή παρουσιάζουν αμφιλεγόμενη, ακόμα και εγωιστική στάση. Πρόκειται στην ουσία για ανθρώπους με ανθρώπινη συμπεριφορά! Η οικειότητα και η αμεσότητα που προσφέρει το κόμικ ως μέσο επικοινωνίας και διδασκαλίας δίνει τη δυνατότητα σε μικρούς και μεγάλους αναγνώστες να προσεγγίσουν το ζήτημα στις πραγματικές του διαστάσεις, χωρίς τις υπερβολές, τις προκαταλήψεις και τη δαιμονοποίηση άλλων εποχών.

Αυτό το νέο βιβλίο απευθύνεται λοιπόν σε μία νέα γενιά μαθητών με έναν εντελώς ανατρεπτικό τρόπο, όπως παρατήρησε ο υπεύθυνος καθηγητής κος. Augner. Για το λόγο αυτό γίνεται εφικτή η ουσιαστική ερμηνεία του παρελθόντος, η οποία απογυμνώνεται πια από συναισθηματισμούς και στερεότυπα, καθώς το κόμικ με την προσεγμένη εικόνα και τους ζωντανούς διαλόγους, επαναφέρει τα γεγονότα στις πραγματικές τους διαστάσεις. Οι προσδοκίες των εκπαιδευτικών από τη διδασκαλία της Ιστορίας με ένα τέτοιο βιβλίο, αποπνέουν αισιοδοξία για τον τρόπο με τον οποίο οι νέοι Γερμανοί θα αντιμετωπίζουν το «ένοχο» παρελθόν τους. Ενδεικτικό είναι το περιστατικό κατά το οποίο ένας επισκέπτης στην τάξη του κ. Augner ρώτησε τους μαθητές κατά πόσο ταυτίζονται με τους Γερμανούς που πολέμησαν στο πλευρό του Χίτλερ. Τα παιδιά έμοιαζαν αμήχανα με την ερώτηση, αφού θεώρησαν ότι δεν αντιπροσώπευε το πνεύμα του βιβλίου. Κάποιος μάλιστα απάντησε ότι εκείνοι (οι ΝΑΖΙ) ήταν μια άλλη, εντελώς διαφορετική γενιά. Με αυτήν την απάντηση, ένα σκοτεινό κεφάλαιο της γερμανικής ιστορίας, έμοιαζε πλέον πραγματικά να κλείνει.

Μετάφραση – διασκευή: Δώρα Ψωμά