Η θέση των διαλέκτων στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Ένα παράδειγμα αξιοποίησης της ποντιακής

(περίληψη ανακοίνωσης στο γλωσσολογικό συνέδριο 4α Τζαρτζάνεια, "Οι γεωγραφικές και κοινωνικές ποικιλίες της Νέας Ελληνικής Γλώσσας και η παρουσία τους στην εκπαίδευση", Τύρναβος, 7-9 Δεκεμβρίου 2012)

η εργασία από τα Πρακτικά του Συνεδρίου

Γιώργος Ανδρουλάκης (επιμ), Οι γεωγραφικές και κοινωνικές ποικιλίες της Νέας Ελληνικής Γλώσσας και η παρουσία τους στην εκπαίδευση, Εργαστήριο Μελέτης, Διδασκαλίας και Διάδοσης της Ελληνικής Γλώσσας, Βόλος 2015

Η περίληψη σε αρχείο .doc

Η παρουσίαση (.ppt)

Φωτογραφίες και άλλα από τη δράση της χρονιάς (Μάιος 2010)

Βασίλης Συμεωνίδης

φιλόλογος, 3^ο Γενικό Λύκειο Δράμας

Σκοπός της εργασίας είναι να συσχετίσει μια περίπτωση αξιοποίησης διαλέκτου στη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής, αφενός με θεωρητικές προσεγγίσεις και αφετέρου με την πραγματικότητα της γλωσσικής εκπαίδευσης όπως αποτυπώνεται στα βιβλία γλωσσικής διδασκαλίας της δευτεροβάθμιας. Αρχικά γίνεται σύντομη αναφορά στο θεωρητικό πλαίσιο όπου μπορεί να ενταχθεί η αξιοποίηση των διαλέκτων στη γλωσσική διδασκαλία· πρόκειται για προσεγγίσεις της ποντιακής διαλέκτου που δείχνουν και τη χρησιμότητά της στην παιδαγωγική της νεοελληνικής. Επίσης, στο θεωρητικό πλαίσιο περιλαμβάνονται προσεγγίσεις που δείχνουν τη σημασία της σχολικής γλώσσας, της υποβάθμισης του προφορικού λόγου και των διαλέκτων στην επίδοση των μαθητών.

 Στη συνέχεια εξετάζονται τα σχολικά βιβλία και διαπιστώνεται ότι οι αναφορές στις γλωσσικές ποικιλίες γενικά απουσιάζουν ακόμα και σε ενότητες σχετικές με τον τοπικό πολιτισμό διαφόρων περιοχών. Πολύ περισσότερο απουσιάζει η ένταξή τους στη διδασκαλία. Επιπλέον, από σχετική έρευνα φάνηκαν στοιχεία αρνητικής στάσης των εκπαιδευτικών απέναντι στα βιβλία. Έτσι πιθανότατα ακυρώνεται και η επικοινωνιακή τακτική που προτείνουν τα βιβλία. Τέλος, αν και στη νέα γραμματική που αντικατέστησε την σχολική γραμματική Τριανταφυλλίδη παρατηρείται πιο ανεκτική στάση απέναντι στην πολυτυπία, η ανοχή αφορά ακόμη περισσότερο τα λόγια στοιχεία και όχι τις γεωγραφικές ποικιλίες. Οι προηγούμενες διαπιστώσεις γίνονται κατανοητές έχοντας υπόψη και τις δεσμεύσεις που απορρέουν από τα αναλυτικά προγράμματα. Στα βιβλία του Λυκείου η γλωσσική διδασκαλία δεν έχει κανονιστικό χαρακτήρα και μάλιστα στο πρώτο τεύχος γίνεται εκτενής λόγος για τις γεωγραφικές ποικιλίες. Ίσως είναι η καταλληλότερη στιγμή για να δοκιμάσουμε την αξιοποίηση των διαλέκτων στη διδασκαλία.

Το τρίτο μέρος του κειμένου περιγράφει το παράδειγμα στο οποίο αξιοποιήθηκε η ποντιακή διάλεκτος ως γλώσσα μετάφρασης αρχαίου κειμένου. Η επιλογή της συγκεκριμένης διαλέκτου έγινε, επειδή πολλοί μαθητές ήταν εξοικειωμένοι, εφόσον η ποντιακή αποτελεί μέρος του γλωσσικού περιβάλλοντός τους. Η επιλογή του μαθήματος της αρχαίας γλώσσας έγινε, επειδή το ζητούμενο της μετάφρασης μπορεί εύκολα να αφορά άλλη γλωσσική ποικιλία και όχι την κοινή νεοελληνική. Η περίπτωση που παρουσιάζεται, εκτός από τη μετάφραση ενός εκτενούς κειμένου από τα «Ελληνικά» του Ξενοφώντα, αφορά και τη δημιουργία ενός βίντεο με σκίτσα και ανάγνωση της ποντιακής μετάφρασης από τους μαθητές. Ακόμη, αναφερόμαστε στη μαθητική οπτική για τη δραστηριότητα και τα συνακόλουθα οφέλη της· μέσα από τις κρίσεις των μαθητών επιβεβαιώνονται οι θεωρητικές προσεγγίσεις.

Τέλος, συμπεραίνεται ότι θα πρέπει να γίνουν προσπάθειες για να αρθεί η διάσταση ανάμεσα στη θεωρία και την επίσημη πραγματικότητα της γλωσσικής διδασκαλίας για να αρθούν και τα εμπόδια αξιοποίησης των γεωγραφικών ποικιλιών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

λέξεις κλειδιά: ποντιακή διάλεκτος, γλωσσική διδασκαλία

βιβλιογραφία

Cohen, L., Manion, L., Morrison, K., 2008, Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας, Αθήνα, Μεταίχμιο, σ. 309-325, 430-438

Drettas, G. 1999, «Το ελληνo-πoντιακό διαλεκτικό σύνoλo». Στο Α.-Φ. Χριστίδης κ.ά. (επιμ.) Διαλεκτικοί θύλακοι της ελληνικής, Αθήνα: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, σ. 15-24

Drettas, G., 2000, «Η ποντιακή διάλεκτος και η χρησιμότητά της στην παιδαγωγική της σύγχρονης ελληνικής». Στο Α.Φ. Χριστίδης, Μ. Αραποπούλου, Γ. Γιανουλοπούλου (επιμ.), Η Ελληνική Γλώσσα και οι Διάλεκτοί της, Αθήνα: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, σ. 35-42

http://linguistics.nured.uowm.gr/Nimfeo2009/praktika/files/down/poster/andrulakisPadidu.pdf

Ανδρουλάκης, Γ., Ανθοπούλου, Β., Παντίδου, Γ. 2010, «Διδακτική αξιοποίηση του λαϊκού παραμυθιού για τη γλωσσική διδασκαλία στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση». Στο Ντίνας, Κ., Χατζηπαναγιωτίδη, Α., Βακάλη, Α., Κωτόπουλος, Τ., Στάμου, Α.  (επιμ.) Πρακτικά Πανελλήνιου Συνεδρίου με διεθνή συμμετοχή: Η Διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας (ως πρώτης/μητρικής, δεύτερης/ξένης), ημερομηνία πρόσβασης 9/9/2012

Βελούδης, Γ., 2010, «Η Βαβέλ της γλωσσικής διδασκαλίας». Φιλόλογος, τχ. 140, σ. 232-236

Δημόπουλος Κ., 2007, «Δημιουργική σκέψη και δημιουργικά άτομα: επιπτώσεις για την πρακτική στη σχολική τάξη». Στο Β. Κουλαϊδής (επιμ.), Σύγχρονες Διδακτικές Προσεγγίσεις για την Ανάπτυξη Κριτικής – Δημιουργικής Σκέψης, Αθήνα, ΟΕΠΕΚ, σ. 223-238

Επιμορφωτικό Υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα Κέντρα Στήριξης Επιμόρφωσης, τεύχος 1: γενικό μέρος, Α΄ έκδοση, Πάτρα 2010

Θεοδωρίδου, Ελ., 2009, «Τα νέα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας στο Γυμνάσιο», Απόψεις φιλολόγων εκπαιδευτικών, Θεσσαλονίκη, (αδημοσίευτη μεταπτυχιακή εργασία), ημερομηνία πρόσβασης 9/9/2012 http://invenio.lib.auth.gr/record/113692/files/GRI-2009-3255.pdf?version=1

Καβουκόπουλος Φ., Παραδιά Μ., Μήτσης Ν., Χατζησαββίδης Σ., 2010, «Οι γραμματικές περιγραφές της Νέας Ελληνικής και η Νέα Σχολική Γραμματική Γυμνασίου». Νέα Παιδεία, τχ. 134, σ. 92-124

Καβουκόπουλος Φ., Παραδιά Μ., Μήτσης Ν., Χατζησαββίδης Σ., 2011, «Η κλιτική πολυτυπία στις γραμματικές της Νέας Ελληνικής». Νέα Παιδεία, τχ. 137, σ. 15-42

Μαλικούτη-Drachman, Α., 2000, «Συρρίκνωση διαλεκτικών συστημάτων». Στο Α.Φ. Χριστίδης, Μ. Αραποπούλου, Γ. Γιανουλοπούλου (επιμ.), Η Ελληνική Γλώσσα και οι Διάλεκτοί της, Αθήνα, σ. 23-28

Μαρωνίτης, Δ.N., 2001, «Eνδογλωσσική ανισοτιμία». Στο Α.-Φ. Χριστίδης, Μ. Θεοδωροπούλου (επιμ.), Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη γλώσσα, Θεσσαλονίκη, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, σ. 291-294

Μαρωνίτης, Δ.Ν., 2005, «Χρήσεις της γλώσσας: η γλώσσα της εκπαίδευσης». Στο Επιστημονικό Συμπόσιο: Χρήσεις της Γλώσσας, Αθήνα, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, σ. 225-234

Μοσχονάς, Σπ., 2005, «Διορθωτικές πρακτικές». Στο Επιστημονικό Συμπόσιο: Χρήσεις της Γλώσσας, Αθήνα, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, σ. 151-174

Ντίνας, Κ., Ζαρκογιάννη Ευ., 2009, Διδακτική αξιοποίηση των νεοελληνικών διαλέκτων, Θεσσαλονίκη, University Studio Press, σ. 101-122

Πεσμαζόγλου, Στ., 2008, «Εθνική και γλωσσική κυριαρχία: Θεωρίες του εθνικισμού και γλώσσα». Στο Μαρία Θεοδωροπούλου (επιμ.) Θέρμη και φως, Θεσσαλονίκη, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, σ. 499-526

Σετάτος, Μ., 2010, «Κοινή γλώσσα και κοινή νεοελληνική (ΚΝΕ)». Φιλόλογος, τχ. 140, σ. 220-231

Τζιτζιλής, Χρ., 2000, «Νεοελληνικές διάλεκτοι και νεοελληνική διαλεκτολογία». Στο Α.Φ. Χριστίδης, Μ. Αραποπούλου, Γ. Γιανουλοπούλου (επιμ.), Η Ελληνική Γλώσσα και οι Διάλεκτοί της, Αθήνα, σ. 15-22

Τριανταφυλλίδης, Μ., κ.ά., 1996 [1941], Νεοελληνική Γραμματική (της δημοτικής), Θεσσαλονίκη, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών

Τσαγγαλίδης Α., 2011, «Η νέα γραμματική του Γυμνασίου». Φιλόλογος, τχ. 144, σ. 174-175

ΦΕΚ, 1976, Εφημερίς της Κυβερνήσεως, Περί Οργανώσεως και Διοικήσεως της Γενικής Εκπαιδεύσεως, νόμος 309, ΦΕΚ 100, τχ πρώτον, 30/4/1976, σ. 643

ΦΕΚ, 2003, Εφημερίς της Κυβερνήσεως, Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (Δ.Ε.Π.Π.Σ) και Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (Α.Π.Σ) Δημοτικού – Γυμνασίου, 21072α/Γ2, ΦΕΚ 303, τχ δεύτερο, 13/3/2003, σ. 3778-3794

Φραγκουδάκη, Ά., 1999, Γλώσσα και ιδεολογία, Αθήνα, Οδυσσέας

Χριστίδης, Α.-Φ., 2002, Γλώσσα, πολιτική, πολιτισμός, Αθήνα, Πόλις

σχολικά βιβλία

Αγγελάκος Κ., Κατσαρού Ε., Μαγγανά Α., 2006^α, Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Γυμνασίου, Αθήνα, ΟΕΔΒ, σ. 7, 149-161, 162-163

Αγγελάκος Κ., Κατσαρού Ε., Μαγγανά Α., 2006^β, Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Γυμνασίου, Τετράδιο Εργασιών, Αθήνα, ΟΕΔΒ, σ. 73-79

Αγγελάκος Κ., Κατσαρού Ε., Μαγγανά Α., 2006^γ, Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Γυμνασίου, Βιβλίο Εκπαιδευτικού, Αθήνα, ΟΕΔΒ, σ. 7-11, 110

Γαβριηλίδου Μ., Εμμανουηλίδης Π., Πετρίδου-Εμμανουηλίδου Έλ., 2006^α, Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου, Αθήνα, 2006, ΟΕΔΒ, σ. 7, 9-26, 149-150

Γαβριηλίδου Μ., Εμμανουηλίδης Π., Πετρίδου-Εμμανουηλίδου Έλ., 2006^β, Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου, Τετράδιο Εργασιών, Αθήνα, ΟΕΔΒ, σ. 7-16

Γαβριηλίδου Μ., Εμμανουηλίδης Π., Πετρίδου-Εμμανουηλίδου Έλ., 2006^γ, Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου, Βιβλίο Εκπαιδευτικού, Αθήνα, 2006, ΟΕΔΒ, σ. 7-15

Καρανικόλας, Α., κ.ά., 2004, Νεοελληνική Γραμματική, αναπροσαρμογή της μικρής νεοελληνικής γραμματικής του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Αθήνα, ΟΕΔΒ, σ. 7-9, 246-248

Κατσαρού Ε., Μαγγανά Α., Σκιά Αι., Τσέλιου Β., 2006^α, Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου, Αθήνα, ΟΕΔΒ, σ. 7, 23, 29-44, 45-62, 151-152

Κατσαρού Ε., Μαγγανά Α., Σκιά Αι., Τσέλιου Β., 2006^β, Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου, Τετράδιο Εργασιών, Αθήνα, ΟΕΔΒ, σ. 7-26

Κατσαρού Ε., Μαγγανά Α., Σκιά Αι., Τσέλιου Β., 2006^γ, Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου, Βιβλίο Εκπαιδευτικού, Αθήνα, ΟΕΔΒ, σ. 7-38

Τσολάκης Χ., Αδαλόγλου Κ., Αυδή Α., Λόππα Ε., Τάνης Δ., 2010^α, Έκθεση – έκφραση για το λύκειο, αναθεωρημένη έκδοση, τχ Α΄, Αθήνα, ΟΕΔΒ, σ. 22-29

Τσολάκης Χ., Αδαλόγλου Κ., Αυδή Α., Λόππα Ε., Τάνης Δ., 2010^β, Έκθεση – έκφραση για το λύκειο, αναθεωρημένη έκδοση, τχ Β΄, Αθήνα, ΟΕΔΒ, σ. 79-86

Χατζησαββίδης Σ., Χατζησαββίδου Α., 2011, Γραμματική νέας ελληνικής γλώσσας, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου, Αθήνα, ΟΕΔΒ, σ. 11-13, 15-16, 82, 91-92, 98