Ενδεικτικές Απαντήσεις

στο: Η κοινωνία των πολιτών σε δράση (δείτε το κείμενο και τα θέματα)

επιμέλεια: Δρ. Πολύβιος Ν. Πρόδρομος

Α.   Ο συγγραφέας πραγματεύεται την αξία και την προσφορά του εθελοντισμού στη χώρα μας. Αρχικά, καταγράφει την ισχυροποίηση του φαινομένου του οργανωμένου εθελοντισμού στη σύγχρονη Ελλάδα, ως τον αντικατοπτρισμό μιας «κοινωνίας πολιτών» σ’ αυτήν. Ορίζει ως «κοινωνία πολιτών» τους αυθόρμητους κοινωνικούς δεσμούς, απότοκο της ίδρυσης σωματείων και ιδρυμάτων που εδραιώνουν την ιδέα ότι το ατομικό και κοινωνικό συμφέρον μπορούν να συνυπάρξουν. Επισημαίνει τον φιλάνθρωπο χαρακτήρα της εθελοντικής εργασίας ως ειδοποιό διαφορά του οργανωμένου εθελοντισμού. Με δεδομένα αυτά τα χαρακτηριστικά οι εθελοντικές οργανώσεις, μέσα από πολύπλευρες δράσεις, προωθούν και προασπίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, στηρίζουν τις ευπαθείς κοινωνικά ομάδες, προστατεύουν το φυσικό περιβάλλον και την πολιτιστική κληρονομιά, υποστηρίζουν ανθρωπιστικά, επισιτιστικά και αναπτυξιακά τις αναπτυσσόμενες χώρες και τον άμαχο πληθυσμό εμπόλεμων περιοχών. Ο συγγραφέας καταλήγει αναγνωρίζοντας τον εθελοντισμό ως μορφή «Κοινωνικής εγγύησης», η οποία δεν περιορίζεται στην διεκδίκηση των δικαιωμάτων των συνανθρώπων μας, αλλά έμπρακτα συμβάλλει στην εφαρμογή τους.

Β₁.  Ο Εθελοντισμός θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως μια μορφή «κοινωνικής εγγύησης» των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Πιο συγκεκριμένα οι θεμελιώδεις αρχές της αλληλεγγύης και του σεβασμού προς τον πάσχοντα, αλλά και το δικαίωμα του πολίτη να παρεμβαίνει και να αλλάζει την κοινωνία, αποτελούν μορφή κοινωνικής εγγύησης. Υπό το πρίσμα αυτό ο εθελοντισμός περιφρουρεί, υπερασπίζεται και εφαρμόζει τα ανθρώπινα δικαιώματα, των ευπαθών κυρίως ομάδων, ενσυνείδητα και με ανιδιοτέλεια, θέτοντας τις υπηρεσίες του προς όφελος του πολίτη και της κοινωνίας γενικότερα. Έτσι διευθετούνται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα διάφορα κοινωνικά ζητήματα, που δεν καλύπτονται επαρκώς ή δεν εντάσσονται στην πολιτική των κρατικών θεσμών και των πολιτικών κομμάτων.  

Β₂. Ο συγγραφέας, στην 5^η παράγραφο του κειμένου του, ακολουθεί την επαγωγική συλλογιστική πορεία. Προτάσσει τα επιμέρους στοιχεία του «Κοινωνικού εθελοντισμού», (ΕΙΔΙΚΟ), (τον τομέα στον οποίο δραστηριοποιείται: «Ένα σημαντικό μέρος…. κοινωνικής πρόνοιας» καθώς και το αντικείμενό του – παραδείγματα : «με αντικείμενο …. άστεγοι, κ.λπ.). Καταλήγει δίνοντας τον γενικό ορισμό της έννοιας «Κοινωνικός Εθελοντισμός», στο τέλος της παραγράφου. (ΓΕΝΙΚΟ). 

Β₃. Ο συγγραφέας αξιοποιεί ως μέσα πειθούς (τεκμήρια) τα παραδείγματα :

      α) «Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το δικαίωμα στο περιβάλλον» (4^η παράγραφος).

      β) «ασθενείς και άτομα τρίτης ηλικίας…. άστεγοι, κ.λπ.» (5^η παράγραφος).

      Τα τεκμήρια (παραδείγματα) έχουν συνάφεια με το θέμα, διασαφηνίζουν και επεξηγούν τις θέσεις του συγγραφέα. Επειδή αναφέρονται στην πραγματικότητα και στην κοινή λογική είναι έγκυρα και αξιόπιστα. (Ωστόσο, τα παραδείγματα ως τεκμήρια, δεν έχουν μεγάλη αποδεικτική ισχύ, γιατί έχουν υποκειμενικό χαρακτήρα).  

Β₄. α) ξεπερνούν, βοήθεια, μέριμνας, υλοποίηση, οικουμενικής.

      β) ανοργάνωτη, ανελευθερίας, ασήμαντη, εξαφανίζεται, στέρηση.

Γ. Επικοινωνιακό πλαίσιο : ομιλία

Προσφώνηση (επίσημο/τυπικό ύφος) : Κυρίες και Κύριοι

Πρόσωπο : α΄, β΄, γ΄ πληθ., γ΄ εν.

Αναφορική λειτουργία της γλώσσας

Προσφώνηση (πριν από τον επίλογο)

Αποφώνηση : Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας. 

                  ή Σας ευχαριστώ θερμά για την αμέριστη προσοχή σας.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ :

Σήμερα είμαστε όλοι – συνειδητά ή όχι, ηθελημένα ή όχι – πλανητικοί θεατές, αυτόπτες μάρτυρες του κακού που πλήττει τις ανθρώπινες υπάρξεις παντού στον κόσμο. Το ότι είμαστε θεατές σημαίνει ότι είμαστε εκτεθειμένοι σε μια γιγάντια ηθική πρόκληση. Ανταποκρινόμενοι στην πρόκληση αυτή δεν μπορούμε να κάνουμε ασπίδα μας την άγνοια και να παρακολουθούμε με ακόμη περισσότερη απανθρωπιά και αναισθησία τα δυσεπίλυτα προβλήματα που αντιμετωπίζει η σύγχρονη κοινωνία. Οφείλουμε ως άτομα, ως κοινωνικές ομάδες και ως λαοί να συνεργασθούμε σε μια σχέση ειλικρίνειας και αμοιβαίας εμπιστοσύνης.

ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ :

Η συνεργασία και η αλληλεγγύη ως υπέρβαση του ατομικισμού σημαίνει απεγκλωβισμός από το εγωιστικό κέλυφος της προσωπικής μας καθημερινότητας, απόδοση σημασίας στον Άλλο, αναγνώριση της σπουδαιότητας του κοινωνικού συνόλου, χωρίς το οποίο δεν θα είχαμε νόημα ζωής. Άλλωστε, Πολιτεία, κατά τον Αριστοτέλη, δεν είναι απλά μια κοινωνία σε κοινό τόπο, με σκοπό την ασφάλεια και τη συμβίωση. Η πολιτική κοινωνία δεν έχει ως σκοπό την απλή συντροφιά των πολιτών, αλλά την επιδίωξη υψηλών επιτευγμάτων, τα οποία αποτελούν καρπό της αγαθής συνεργασίας και αλληλεγγύης μεταξύ ατόμων, κοινωνικών ομάδων και λαών.

Α΄ ΕΡΩΤΗΜΑ : Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ

α) Κυριαρχικό αίτημα κάθε κοινωνίας είναι το πνεύμα της αμοιβαιότητας μεταξύ των μελών της διότι αυτό συμβάλλει στην ατομική και κοινωνική πρόοδο. Η συνύπαρξη του ανθρώπου με τους συνανθρώπους του επιβάλλει τη συνεργασία διότι ο άνθρωπος δεν ζει μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο ως αυτοτελής και αυτάρκης μονάδα, αλλά διαρκώς έχει την ανάγκη των συνανθρώπων του, οι οποίοι, όπως κι αυτός, χρειάζονται τη δική του βοήθεια για ν’ αντιμετωπίσουν τα πολυσχιδή προβλήματα και τις δυσκολίες της ζωής. Η συναίσθηση λοιπόν της ανθρώπινης ανεπάρκειας και η ανάγκη αντιμετώπισης των δυσεπίλυτων προβλημάτων οδήγησε τον άνθρωπο να καταστήσει τη συνεργασία θεμελιώδη κοινωνική αρετή, συστατικό στοιχείο της κοινωνικής του ζωής, βίωμα και τρόπο ζωής. Άλλωστε, η συνεργασία προϋποθέτει : σεβασμό, ανατροπή του πνεύματος της κυριαρχίας και της εκμετάλλευσης. Γίνεται συνειδητή η σημασία της επικοινωνίας και των ανταλλαγών σε βάση ενιαία. Προωθείται η διάλογος, η κατανόηση, η αμοιβαιότητα. Η υποχωρητικότητα δίνει τη θέση της στην απολυτότητα και την ακαμψία. Η συνεργασία, τέλος, δυναμώνει τα άτομα, προωθεί την αλληλεγγύη, ενθαρρύνει τη συμμετοχή, ενισχύει την κοινωνική συνοχή, συνεισφέρει στην εξεύρεση λύσεων σε σημαντικά κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά προβλήματα που ανακύπτουν. Σε επίπεδο λαού δίνει την αίσθηση στους πολίτες του «συν-ένοχου» και του «συν-μέτοχου», και άρα του «συν-αγωνιστή» αποκρούοντας τον απεχθή πειρασμό τού «δεν το γνώριζα».

β) Η δύναμη της συνεργασίας και αλληλεγγύης εκδηλώνεται σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας και τους εξελίσσει. Η τέχνη, φτάνει σε νέες μορφές – σχήματα, ανανεώνονται τα εκφραστικά μέσα και μέσα από την οδύνη της γέννας οδηγούνται σε ατομικές και συλλογικές επαναστάσεις.       

γ) Η επιστήμη, η γνώση, μόνο μέσα από συνεργατικές δημιουργικές ανατροπές προσεγγίζει την αλήθεια και τον κόσμο. Καθημερινά σημειώνονται κατακτήσεις και επιτυχίες που απορρέουν από τις συλλογικές προσπάθειες πολλών χεριών και πνευμάτων.

δ) Στον επαγγελματικό χώρο, η σωστή συνεργασία δεν αφομοιώνει την προσωπική σφραγίδα της προσωπικότητας του εργαζομένου. Αντίθετα λειτουργεί ως εφαλτήριο για πρωτοτυπία και καινοτομίες. Ωθεί στην απελευθέρωση δημιουργικών δυνάμεων. Η συνεργασία γίνεται δύναμη ενωτική και συντελεί στον πολλαπλασιασμό των δυνάμεων, στη μείωση των αντιξοοτήτων και προκαλεί ένα αίσθημα σιγουριάς και βεβαιότητας.

ε) Αποτελεί τον δρόμο που οδηγεί προς την ηθική εκείνη απελευθέρωση, που σημαίνει υπέρβαση του ατομικισμού, της μικρότητας και της μικροψυχίας. Μαθαίνουμε να αναγνωρίζουμε τους άλλους, να σεβόμαστε και να βιώνουμε τις αξίες της ελευθερίας και της αλληλεγγύης. Γκρεμίζεται το τείχος της δυσπιστίας, της καχυποψίας, της εχθρότητας, της αδικίας, που αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα ατομικής και κοινωνικής προόδου. Μάλιστα, σε μια εποχή στην οποία κυριαρχεί η υλιστική νοοτροπία, η απροσωποποίηση του ανθρώπου και η εγωπάθεια που οδηγούν τον άνθρωπο στην εσωστρέφεια και στη μοναξιά, με τη συνεργασία και την αλληλεγγύη θα στραφεί ο άνθρωπος προς τον συνάνθρωπό του χωρίς ιδιοτέλεια και ωφελιμιστικές βλέψεις, προσφέροντας πολύτιμη συμπαράσταση και αρωγή. Αίρεται, συνεπώς, ο μυωπικός εγωκεντρισμός των σύγχρονων κοινωνιών.

στ) Βοηθά τον άνθρωπο να εντοπίσει τα δυνατά και αδύνατα σημεία όλων των πτυχών της προσωπικότητάς του, συντελώντας στην αξιολόγηση του εαυτού του. Αποκτά θάρρος και αυτοπεποίθηση καταπολεμώντας τα όποια συμπλέγματα κατωτερότητας.

ζ) Εδραιώνεται και διασφαλίζεται η ειρήνη. «Το πρόβλημα της ειρήνης, λέει ο Αϊνστάιν, πρέπει να γίνει πρόβλημα όλων των ανθρώπων όπου κι αν βρίσκονται : στο δρόμο, στη δουλειά, στην εκκλησία, μέχρι να γίνει κοινή συνείδηση και να βρει τη λύση του». Η συνεργασία μεταξύ των λαών θα προσδώσει καθολικό χαρακτήρα και καθολική συνείδηση του προβλήματος με τον ειλικρινή και ανυπόκριτο διάλογο, που θα έχει ως σκοπό την ομαλή και ειρηνική επίλυση των διαφορών, την σωστή και ταχεία αντιμετώπιση των προβλημάτων. Η συνεργασία θα οδηγήσει σε συμβιβαστικές λύσεις και αμοιβαίες υποχωρήσεις. Παράλληλα η συνεργασία των λαών σε αθλητικά, πολιτιστικά και φιλανθρωπικά έργα, θα ομαλοποιήσει τις «άγονες» περιοχές – διαφορές μεταξύ των κρατών. Με τη συνεργασία αποβάλλεται η ανταγωνιστική νοοτροπία που επικρατεί στις σχέσεις των σύγχρονων ανθρώπων. Ο ανταγωνισμός είναι καταλυτικός για τη συνεργασία και την αλληλεγγύη των ανθρώπων και για το λόγο αυτό, απειλεί τη συνοχή των μελών μιας κοινωνίας ή της διεθνούς κοινότητας και ευνοεί την εκδήλωση αλαζονικής και επιθετικής συμπεριφοράς. Διχάζει τους ανθρώπους και αναδεικνύεται σε βασική αιτία των αντιπαραθέσεων και των ερίδων ανάμεσά τους. Η συνεργασία αντίθετα, θα οδηγήσει σε σύγκλιση και θα διαμορφώσει ένα κλίμα αλληλοκατανόησης και αμοιβαίας εμπιστοσύνης, έχοντας κάνει ένα πολύ μεγάλο βήμα για την εδραίωση της ειρήνης. Οι διαφωνίες, οι αντιθέσεις και τα συμφέροντα των μελών μιας κοινωνίας ή της διεθνούς κοινότητας, που ευνοούν την εκδήλωση αλαζονικής και επιθετικής συμπεριφοράς, θα υποταχθούν με την συνεργασία και την αλληλεγγύη στην ειρηνική διευθέτησή τους, εκτονώνοντας τις εντάσεις και εδραιώνοντας την ειρήνη. Τέλος, με τη συνεργασία αναλαμβάνονται πρωτοβουλίες για τον ειρηνικό διακανονισμό των διαφορών ανάμεσα στα Έθνη ενισχύοντας την ειρηνική συμβίωση.  

η) Η συνεργασία διασφαλίζει τη Δημοκρατία, αφού οι πολίτες ως ελεύθεροι άνθρωποι συμμετέχουν στα κοινά, ελέγχουν την εξουσία και έμπρακτα προτάσσουν το κοινό συμφέρον έναντι του ατομικού, ξεπερνώντας τον όποιο ατομοκεντρισμό. Αντιδρούν στα φαινόμενα διαφθοράς και στηλιτεύουν τον έκλυτο πολιτικό βίο. Περιφρουρούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και αλληλέγγυοι αγωνίζονται για ισότητα, ισονομία, ισοπολιτεία και δικαιοσύνη. Με τον τρόπο αυτό συγκροτούν κοινωνίες – και κατ’ επέκταση λαούς – με ισχυρή συνοχή και με πίστη στον προορισμό τους. Η εξάρτηση της δημοκρατίας από την ποιότητα των ατόμων αποτελεί και τη δύναμή της. Στο πλαίσιο της Δημοκρατίας, ο αγώνας για μια ανθρωπινότερη κοινωνία περνάει μόνο μέσα από τον ειρηνικό, επαναστατικό δρόμο της συνεργασίας και της αλληλεγγύης. Συνεργαζόμενοι συμμετέχουμε σε κάθε περίπτωση αντιπροσώπευσης, σε κάθε αναγκαιότητα κοινής εκδήλωσης, σε κάθε μορφή συμβίωσης. Με τον τρόπο αυτό η ενεργός παρουσία των πολιτών εκδηλώνεται σε όλες τις συλλογικές εκφράσεις που έχουν ως στόχο την προστασία της ποιότητας της ζωής. Θωρακίζεται το δημοκρατικό πολίτευμα, ώστε να αποτελέσει μια ευοίωνη προοπτική. Άλλωστε η δημοκρατία ή θα είναι συμμετοχική ή δεν θα είναι καθόλου δημοκρατία.  

θ) Η συνεργασία και η αλληλεγγύη στο χώρο του Σχολείου και μέσα από το θεσμό των μαθητικών κοινοτήτων που αποτελούν τη μικρογραφία του τρόπου οργάνωσης του δημοκρατικού πολιτεύματος, εξοικειώνουν έμπρακτα τους μαθητές με τις βασικές αρχές της λειτουργίας του. Ωθούν τους μαθητές στην ανάληψη δράσης σε ζητήματα που αφορούν τη σχολική και ευρύτερη κοινότητα και προετοιμάζουν την ανάδειξή τους σε υπεύθυνους, σκεπτόμενους και ενεργούς πολίτες με ήθος και υπευθυνότητα.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ Β΄ ΕΡΩΤΗΜΑ : ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΠΟΔΥΝΑΜΩΣΗΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΘΕ ΑΤΟΜΟΥ ΚΑΙ ΣΤΗ ΣΥΝΟΧΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Μεταβατική παράγραφος

Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η βαθμιαία αποδυνά­μωση της ομαδικότητας εντοπίζεται, σήμερα, σε διάφορους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Αυτό συμβαίνει στον επαγγελματικό χώρο, αλλά και στον κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό στίβο. Ο ατομικισμός, η φθορά των συλλογικών θεσμών, η αποδυνάμωση των ηθικών και ανθρωπιστικών αξιών αποδεικνύουν περίτρανα την ορθότητα της παραπάνω άποψης. Η σύγχρονη εποχή δεν ευνοεί τη σύζευξη δυνάμεων, τη συλλογική δράση, αλλά αντίθετα, προωθεί μια αντίληψη ζωής, που θέτει ως υπέρτατη αξία την εξυπηρέτηση ιδιοτελών σκοπών. Η αναζήτηση της προσωπικής επιτυχίας αποτελεί για πολλούς αυ­τοσκοπό και οδηγεί στην υιοθέτηση οποιουδήποτε μέσου. Οι επιπτώσεις της αποδυνάμωσης της ομαδικότητας είναι εμφανείς τόσο στην προσωπικότητα κάθε ατόμου, όσο και στη συνοχή της κοινωνίας.

α) στην προσωπικότητα κάθε ατόμου

1) Το άτομο γίνεται εγωκεντρικό, αναπτύσσει αλαζονική συμπεριφορά γιατί διαμορφώνει αναιμική κοινωνική συνείδηση. Αυτό έχει ως συνέπεια να καθίσταται δυσχερής η πο­ρεία προς την αυτογνωσία. Η αδυναμία συνύπαρξης και κοινής δράσης μ’ άλλους ανθρώπους δεν επιτρέπει τον ε­ντοπισμό λαθών και αδυναμιών.

2) Το άτομο είναι καταδικασμένο στη μονόπλευρη θεώρη­ση του κόσμου. Εγκλωβίζεται, συχνά, σε προσωπικές, α­πόλυτες θέσεις, δεν έρχεται σε επαφή με άλλες απόψεις

3) Δεν ενεργοποιούνται ηθικά στοιχεία της προσωπικότητας και κοινωνικές αρετές, όπως ο σεβασμός, η συλλογικότητα, η υπευθυνότητα κ.ά. Αναπτύσσει συναισθήματα αριβισμού και αμοραλισμού, που εξευτελίζουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

4) Η δυστοκία στη σύναψη σχέσεων συνδέεται με το συναισθηματικό μαρασμό και καλλιεργεί την καχυποψία και τη δυσπιστία προς το συνάνθρωπο. Συχνά, λοιπόν, το άτομο αλλοτριώνεται, αντιμετωπίζει με κυνισμό τη ζωή, αισθάνεται ανασφαλές, ενώ απομα­κρύνεται από δραστηριότητες που στηρίζονται στη συντροφικότητα και συμβάλλουν στην εξέλιξη και ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του. Αποποιείται τις ευθύνες του, αναζητά «εξιλαστήρια θύματα» και μειώνεται το επίπεδο των στόχων του.

5) Η εξίσωση της συλλογικότητας με την μαζοποίηση κονιορτοποιεί το ανθρώπινο πρόσωπο και το καθιστά έρμαιο χειραγώγησης. 

β) στη συνοχή της κοινωνίας

1) Διασπάται η κοινωνική συνοχή, αφού παρεμποδίζονται η συνεργασία, η ομοψυχία, η αλληλεγγύη ανάμεσα στα μέλη της κοινωνίας. Απορυθμίζεται ο αξιακός κώδικας και προλειαίνεται το έδαφος για κοινωνική αποσάθρωση. «Χωρίς την κοινωνική ομάδα μέσα στην κοινωνία υπάρχει το χάος» (Ντυρκάιμ). 

2) Οι διαπροσωπικές σχέσεις υποβαθμίζονται, αφού συχνά επιδιώκεται η εξυπηρέτηση του ατομικού συμφέροντος σε βάρος του συλλογικού. Διαμορφώνεται κλίμα πόλωσης και αναπτύσσονται συνωμοτικά σύνδρομα.

3) Καλλιεργείται κλίμα εχθρότητας, ενώ η ηθική αναλγη­σία και ο ανταγωνισμός ευνοούν συγκρούσεις και ανατα­ραχές. Έτσι, η έξαρση φαινομένων κοινωνικής παθογένειας αποτελεί αναπόφευκτη εξέλιξη.

4) Δυσχεραίνεται η επίλυση προβλημάτων, επειδή δεν υπάρχει πρόσφορο έδαφος για τη διενέργεια εποικοδομη­τικού διαλόγου.

5) Πλήττεται η δημοκρατία εξαιτίας της ιδιώτευσης του ατόμου, καθώς θεωρεί ότι τα κοινωνικοπολιτικά δρώμενα δεν ανάγονται στην προσωπική σφαίρα δράσης. Συνεπώς περιφρονούνται οι θεσμοί, καταπατώνται τα ανθρώπινα δικαιώματα και πλήττονται οι θεμελιώδεις αρχές της δικαιοσύνης και της αξιοκρατίας. Απόρροια τα φαινόμενα μεσσιανισμού και η αναστολή του πολιτικού και κοινωνικού εκσυγχρονισμού. Αμβλύνεται η εθνική συνείδηση.

6) Ευνοούνται φαινόμενα ποδηγέτησης του κοινωνικού συνόλου, αποδυνάμωσης των ενοποιητικών στοιχείων της κοινωνίας, συγκεντρωτισμού εξουσίας, και εκφυλισμού του πολιτικού βίου.

7) Η πρόταξη του ατομικού συμφέροντος έναντι του κοινωνικού έχει επιπτώσεις και στην εθνική οικονομία, γεγονός που πιστοποιείται και από την αναπτυσσόμενη έξαρση φαινομένων παραοικονομίας (φοροδιαφυγή, τοκογλυφία).

8) Γενικά, η αποδυνάμωση της ομαδικότητας στέκεται τροχοπέδη στη σύζευξη όλων των δυνάμεων της κοινωνίας για την επίτευξη του υψηλού στόχου της προόδου, καθώς ο πολιτισμός δεν αποτελεί ατομικό δημιούργημα αλλά συλλογικό και απαιτεί την ομαδικότητα – σύμπνοια για να εμπλουτισθεί και να ανελιχθεί.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Κυρίες και Κύριοι,

            Παρ’ όλη την πίεση που ασκούν στο άτομο τα κοινωνικά δεδομένα, η ελευθερία της βούλησης και η προσωπικότητά του βρίσκουν διέξοδο ν’ αναπτυχθούν μέσα από την συνεργασία. Το «Εγώ» συλλειτουργεί με το «Εσύ» και αναπτύσσει μια δυναμική μεγαλύτερη από το υποτιθέμενο άθροισμα των επιμέρους δυναμικών των ατόμων. Χρέος μας ανθρώπινο είναι, στην καθημερινή επανάληψη του παγκόσμιου δράματος της ανθρώπινης δυστυχίας και της αγωνίας του κάθε ανθρώπου για ευοίωνο μέλλον, να μην εξακοντιστούμε στο ρόλο των θεατών. Η συνεργασία και η αλληλεγγύη δεν αποτελούν μόνο ηθική μας υποχρέωση, αλλά πρώτιστα αποτελούν τον ακρογωνιαία λίθο του γνήσιου πολιτισμού.

                                                                                                Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.-