Για το νέο βιβλίο ιστορίας γενικής παιδείας της γ΄ λυκείου Ιστορία του Νεότερου και του Σύγχρονου Κόσμου.

Για το Μεταξά και τη δικτατορία της 4^ης Αυγούστου. (σελ. 106- 108 και 118-120)

(δεύτερο μέρος) προηγούμενο

5. Τι λέει για τον πολιτικό Μεταξά:

Σχολικό βιβλίο, λεζάντα στη φωτογραφία του Μεταξά (σελ. 107)

Ο Ιωάννης Μεταξάς (1871­1941) επέβαλε δικτατορικό καθεστώς την 4η Αυγούστου του 1936, επηρεασμένος από τα φασιστικό καθεστώτα και με τη συναίνεση του Βασιλιά Γεωργίου του Β'. Σε διεθνές επίπεδο, προσέδεσε την Ελλάδα στο άρμα της φιλοαγγλικής επιρροής και ηγήθηκε της ελληνικής αντίστασης στην ιταλική εισβολή έως το θάνατό του, τον Ιανουάριο του 1941.

Σχολικό βιβλίο, αφήγηση (σελ. 119)

Ο Ιωάννης Μεταξάς απέρριψε την ιταμή αξίωση: η Ελλάδα θα υπεράσπιζε, έστω και με τα όπλα, τα κυριαρχικά της δικαιώματα. Η αντίδραση του Έλληνα πρωθυπουργού θα συνοψιστεί έκτοτε στη λέξη «Όχι».

Σχολικό βιβλίο, πηγή (σελ. 118-119)

η αφήγηση του Γκράτσι για την επίδοση του τελεσιγράφου ( ... Ο φρουρός άρχισε να χτυπά ένα ηλεκτρικό κουδούνι ... επιτέλους το κουδούνισμα ξύπνησε τον ίδιο τον Μεταξά... Ο Μεταξάς είχε φορέσει μία σκούρη μάλλινη ρόμπα, από το γιακά της οποίας φαινόταν ένα μετριότατο βαμβακερό νυχτικό ... Τα χέρια που κρατούσαν το χαρτί έτρεμαν ελαφρά ... έβλεπα τα μάτια να βουρκώνουν ...)

Εμανουέλε Γκράτσι, Η αρχή του τέλους, Εστία, σελ. 284-285)

Τι δε λέει:

1.                  Ο Μεταξάς σ’  όλη τη διάρκεια της στρατιωτικής και πολιτικής του σταδιοδρομίας ήταν οπαδός αυταρχικών μεθόδων και συστημάτων, ότι η απέχθειά του προς τη Δημοκρατία ενισχύθηκε με τη θητεία του στον κοινοβουλευτισμό. (Ιστορία Ελληνικού Έθνους, ΙΕ, σελ.380)

2.                  Κατ’ ουσίαν υπήρξε ένας τυχοδιώκτης. Αφοσιώνεται στον Κωνσταντίνο του οποίου τις ικανότητες δεν εκτιμά. Γίνεται υπασπιστής του Βενιζέλου, κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών, προς τον οποίο όμως έχει δυσπιστία. Φτάνει ως την Αρχηγία του Επιτελείου το 1915. Δημιουργεί το παραστρατιωτικό σώμα των Επίστρατων (1916) και συγκρούεται με το Βενιζέλο. Μετά την απομάκρυνση του Κωνσταντίνου από τους συμμάχους, τον Ιούνιο 1917 μαζί με άλλους επίλεκτους φιλοβασιλικούς εξορίζεται στην Κορσική. Καταδικάζεται σε θάνατο για τη συμμετοχή του στα γεγονότα του Νοεμβρίου 1916. Επιστρέφει στην Αθήνα μετά την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές Νοεμβρίου 1920. Παραγκωνίζεται από το Δ. Γούναρη. Διαφωνεί με τη Μικρασιατική εκστρατεία και αφοσιώνεται στην πολιτική. Συμμετέχει στο κίνημα 1923 και μετά την αποτυχία του καταδικάζεται για δεύτερη φορά σε θάνατο. Το Κόμμα των Ελευθεροφρόνων συμμετέχει στην Οικουμενική Κυβέρνηση Αλέξανδρου Ζαΐμη και το Δεκέμβρη 1926 ο Μεταξάς γίνεται υπουργός Συγκοινωνιών. Συνάπτει μεγάλες συμβάσεις για τις οποίες αμφισβητείται η ανιδιοτέλειά του (Το 1927 φτιάχνει και καινούργιο σπίτι). Συμμετέχει σε κυβέρνηση Συνασπισμού. Συνεργάζεται με τον στρατηγό Πλαστήρα. Στις εκλογές Αυγούστου 1928 νικά ο Βενιζέλος ενώ ο Μεταξάς ηττάται και προσωπικά στην Κεφαλλονιά, αποφασίζει να εγκαταλείψει την πολιτική. Το 1931 ο Βενιζέλος τον απαλλάσσει από τις κατηγορίες για το διάστημα που υπήρξε υπουργός Συγκοινωνιών. Το 1932 συμμετέχει στις εκλογές του Σεπτεμβρίου, στρέφεται προσωπικά εναντίον του Ελ. Βενιζέλου. Το 1934 συμφωνεί με το Βενιζέλο για την υπογραφή του βαλκανικού συμφώνου. Πίσω από τις πλάτες του Π. Τσαλδάρη Μεταξάς και Κονδύλης δυσπιστώντας μεταξύ τους σχεδιάζουν δικτατορία. Συμμετέχει στην καταστολή του κινήματος 1^ης Μαρτίου 1935. 25 Νοεμβρίου 1935 επιστρέφει ο Γεώργιος που δέχεται και παρασημοφορεί το Μεταξά.  Ιανουάριος 1936, πεθαίνει ο Κονδύλης, Μάρτιος 1936, πεθαίνει ο Βενιζέλος – ο Μεταξάς είναι αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης Δεμερτζή και Υπουργός Στρατιωτικών. Απρίλιος 1936, πεθαίνει  ο Δεμερτζής και ο Μεταξάς γίνεται πρωθυπουργός. Μάϊος 1936, πεθαίνει ο Τσαλδάρης. Αιματηρά γεγονότα στη Θεσσαλονίκη αλλά και σε άλλες πόλεις όπως ο Βόλος. Προκήρυξη πανελλαδικής απεργίας για 5 Αυγούστου 1936. 4 Αυγούστου 1936, Βασιλικά Διατάγματα α) «περί διαλύσεως της Γ΄  Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων» και β) περί αναστολής των διατάξεων των άρθρων 5, 6, 10, 11, 12, 14, 20, και 95 του Συντάγματος καθ’ όλην την χώραν».

(Επιλογή από το βιογραφικό σημείωμα του Χρ. Χρηστίδη στην έκδοση των ημερολογίων του Ιωάννη Μεταξά.)

3.                  Ο Μεταξάς, όταν κλήθηκε ως στρατιωτικός να πάει στο μέτωπο της Μικράς Ασίας, αρνήθηκε επειδή έκρινε ότι η εκστρατεία θα οδηγούσε στην καταστροφή! Προφανώς 20 χρόνια μετά δεν είχε πρόβλημα να ηγηθεί ενός πολέμου στον οποίο δε συμμετείχε και δεν υπήρχε κίνδυνος να σκοτωθεί ο ίδιος.

4.                  Ο Μεταξάς υπήρξε ένας ανασφαλής ανθρωπάκος που έγραφε στο ημερολόγιό του: «Με προσέχουν πολύ ολίγον. Δεν ξέρω αγγλικά. Είμαι και κοντός». Έφτασε να παρουσιάζεται ως γίγαντας και σωτήρας στα προπαγανδιστικά περιοδικά της δικτατορίας του. (Πετράκη σελ. 53 και 77)

5.                  Και ένα ανέκδοτο: θαυμάζουμε τον Μεταξά που είπε το «όχι» γιατί είναι ο μόνος που ήθελε να πει «ναι».

6. Τι λέει για τα κόμματα και την εκπαίδευση:

Σχολικό βιβλίο, παράθεμα, (σελ. 107)

Ωστόσο ο Μεταξάς δε δημιούργησε ένα μονοκομματικό κράτος. Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου ήταν κατά κύριο λόγο σχετικά ήπιο, πιο κοντά στο ιταλικό -εγώ θα έλεγα στο πορτογαλικό- παρά στο γερμανικό μοντέλο. [...] Το καθεστώς έχτισε σχολεία, εξέτασε και επανεξέτασε προγράμματα κοινωνικής ασφάλισης, από το 1940 υιοθέτησε έναν νέο αστικό κώδικα και ενθάρρυνε την καθιέρωση της δημοτικής.

Παναγιώτης Βατικιώτης, Μια πολιτική βιογραφία του Ιωάννη Μεταξά Ευρασία, Αθήνα 2005, σ. 300-301.

Τι δε λέει:

1.                  Τα πολιτικά κόμματα τέθηκαν εκτός νόμου (Βουρνάς 408, Άλκης Ρήγος, Ιστορικά, 3 Αυγούστου 2000). Ο Μεταξάς δεν είχε κατορθώσει ποτέ να συμπαρασύρει το λαό όπως ο Μουσολίνι ή ο Χίτλερ. Κάθε κάθοδος του σε εκλογές ήταν απόδειξη της περιφρόνησης που του έδειχνε ο κόσμος.

2.                  Η δικτατορία Μεταξά διαφέρει από το ιταλικό και γερμανικό μοντέλο όχι γιατί υπήρξε πιο ήπια αλλά γιατί το καθεστώς της 4η Αυγούστου δεν ήταν στρατιωτική δικτατορία, ο στρατός δεν άσκησε εξουσία, παρέμενε στυλοβάτης του καθεστώτος υπό τον έλεγχο του Γεώργιου Β΄.  Δεν είχε επιβληθεί από μαζικό κόμμα, ούτε κατόρθωσε να δημιουργήσει τέτοιο κόμμα (Ιστορία Ελληνικού Έθνους, ΙΕ, σελ.382-383) ... υπήρξε στην πράξη ένα αστυνομικό καθεστώς με ολοκληρωτικές και φασιστικές τάσεις, που όμως δε μπόρεσε να αλλοιώσει τη δομή του υφιστάμενου κράτους (Ιστορία Ελληνικού Έθνους, ΙΕ, σελ. 383)

3.                  Κάψιμο βιβλίων. Από τις πρώτες μέρες επιβολής της δικτατορίας οι οπαδοί του Μεταξά καίγαν βιβλία τελετουργικά (όπως οι Ναζί) μπροστά στις στήλες του Ολυμπίου Διός και στα Προπύλαια. Το ίδιο και σε άλλες πόλεις όπως η Αθήνα και ο Πειραιάς. Καλούνται άπαντες οι εθνικόφρονες γονείς της πόλεως Πειραιώς όπως προσέλθουν κομίζοντες μεθ’  εαυτών άπαντα τα κομμουνιστικά διδακτικά βιβλία των σχολείων, ίνα καώσι ομού μετά σειράς κομμουνιστικών εντύπων τη ενεργεία της Εθνικής Φοιτητικής Νεολαίας Πειραιώς. Επιτροπή Εθνικοφρόνων Γονέων Πειραιώς. Απαγορεύονται και καίγονται βιβλία ακόμη και του Καρκαβίτσα και του Παπαδιαμάντη. (Λιναρδάτος, Πετράκη)

Για τη διδασκαλία του Επιτάφιου και της Αντιγόνης που όταν διδάσκονταν γινόταν επιλεκτικά χωρίς τα σημεία που δεν άρεσαν στο καθεστώς. Για τη λογοκρισία... (Βουρνάς 484, Πετράκη 72). Για την επιβολή τελών και επιβαρύνσεων στη μέση και ανώτατη εκπαίδευση απαγορευτικών για τα παιδιά των περισσότερων οικογενειών. Για τον ευτελιστικό ρόλο που επεφύλασσε στη γυναίκας (ο προορισμός διά τον οποίον μορφώνεστε πρέπει να αποβλέπει μόνον εις την οικογένειαν ...η γυναίκα είναι το στολίδι της ζωής του ανθρώπου, κηρύσσει ο ίδιος ο Μεταξάς, προφανώς εννοώντας ότι άλλο είναι η γυναίκα και άλλο ο άνθρωπος). Βασική της αποστολή ήταν μόνο η μητρότητα και μόνο ως μητέρες αποκτούσαν αξία για το καθεστώς. (Λιναρδάτος, Πετράκη 189, 282).

Ο Μεταξάς προς τους φοιτητές στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης: Σας απαγορεύω να έχετε διαφορετικές ιδέες από αυτές του Κράτους. Σας ζητώ όχι μόνο να έχετε τις ίδιες ιδέες, αλλά να πιστεύετε σ’  αυτές και να δουλεύετε γι’  αυτές με ενθουσιασμό. Αν κάποιος από σας έχει διαφορετικές ιδέες, καλύτερα να μείνει αμόρφωτος. (Άλκης Ρήγος, Ιστορικά, 3 Αυγούστου 2000)

7. Μέτρο σύγκρισης: τι λέει με 152 λέξεις το σχολικό βιβλίο Θέματα νεοελληνικής Ιστορίας, Γ΄ Λυκείου, θεωρητική κατεύθυνση, (σελ. 109-111. εκδ. ΟΕΔΒ)

«Έτσι, την 4η Αυγούστου 1936, με την προσυπογραφή των περισσότερων υπουργών και με την πρόφαση του κομμουνιστικού κινδύνου λόγω επικείμενης 24ωρης πανελλαδικής απεργίας, ο Μεταξάς, με τη σύμφωνη γνώμη του βασιλιά, ανέστειλε την ισχύ βασικών άρθρων του συντάγματος και διέλυσε τη Βουλή. Ο Μεταξάς ήταν σε όλη του τη σταδιοδρομία εχθρός του κοινοβουλευτισμού και υποστηρικτής αυταρχικών μεθόδων στην πολιτική. Όταν του δόθηκε η ευκαιρία, έκανε πράξη τις θεωρίες του. Η δικτατορία Μεταξά έβαλε τέλος στη Δημοκρατία του Μεσοπολέμου και σε μία ολόκληρη εποχή της πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας.

Το καθεστώς του Μεταξά κυβέρνησε απολυταρχικά. Στην ουσία υπήρξε ένα αστυνομικό καθεστώς με φασιστικές τάσεις, δεν πρόφτασε όμως να αλώσει τον κρατικό μηχανισμό ολοκληρωτικά, όπως έγινε στην περίπτωση της Γερμανίας και της Ιταλίας. Αντιμετώπισε τους αντιπάλους του, ιδιαίτερα τους κομμουνιστές, τους οποίους προσπάθησε να εξοντώσει, με φυλακίσεις και εκτοπίσεις. Απαγόρευσε, μεταξύ άλλων, την ελευθερία του λόγου και την ελευθερία του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι.»

Συμπέρασμα: Μάλλον στο νέο σχολικό βιβλίο ιστορίας γενικής παιδείας της γ΄ λυκείου επιχειρείται μονόπλευρη παρουσίαση και εξωραϊσμός του Μεταξά και της δικτατορίας του. Η ιστορία ξαναγράφεται επιλεκτικά για να υπηρετήσει νέες σκοπιμότητες. Και αυτά με άκομψο τρόπο, το όνομα του Μανιαδάκη, υφυπουργού Ασφαλείας του Μεταξά, το όνομα του Νικολούδη, υφυπουργού Τύπου (προπαγάνδας) και Τουρισμού! δύσκολα θα ξεχαστούν. Το βιβλίο θα μπορούσε να είναι συνοπτικότερο και πληρέστερο.

Χρησιμοποιήθηκε υλικό από:

Ελευθεροτυπία, Ιστορικά, 3-8-2000

Μακεδονία, Μία περιδιάβαση στον 20^ο αιώνα μέσα από τις σελίδες της Μακεδονίας, 16-12-2001

Καθημερινή, επτά ημέρες, τόποι εξορίας, 16-11-2003

Καθημερινή, επτά ημέρες, η Ελλάδα τον 20^ο αιώνα 1930-1940, 7-11-1999

Καθημερινή, επτά ημέρες, Ελληνικά αναγνωστικά, 7-2-1999

Θέματα νεοελληνικής Ιστορίας, Γ΄ Λυκείου, θεωρητική κατεύθυνση, εκδ. ΟΕΔΒ

Μαρίνα Πετράκη, Ο μύθος του Μεταξά, δικτατορία και προπαγάνδα στην Ελλάδα. εκδ. Ωκεανίδα.

Ημερολόγια του Ιωάννη Μεταξά, εκδ. Γκοβόστη

Τάσος Βουρνάς, Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας 1909-1940, εκδ. αφων Τολίδη

Σπύρος Λιναρδάτος, 4^η Αυγούστου, εκδ. Θεμέλιο

Ιστορία Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΕ΄

το site του ΙΚΑ

το site της Γενικής Γραμματείας Κοινωνικών Ασφαλίσεων, http://www.ggka.gr/

Μπορείτε να βρείτε το σχολικό βιβλίο στο site του παιδαγωγικού ινστιτούτου. http://www.pi-schools.gr/lessons/history/

(το κείμενο δημοσιεύτηκε σε αποσπάσματα και στο http://istoria3.blogspot.com/)

Βασίλης Συμεωνίδης