[Μικρασιατική καταστροφή]

Την εγκατάλειψη της Ελλάδας από τους Συμμάχους της ακολούθησε η τελική επίθεση των κεμαλικών δυνάμεων στα αποδυναμωμένα μέτωπα του ελληνικού στρατού. Έτσι. οι Έλληνες δεν είχαν άλλη επιλογή από την αποχώρηση προς τη Σμύρνη, το λιμάνι εισόδου τους. και τελικά την οριστική αποχώρηση τους από τα τουρκικά εδάφη, αφήνοντας την πόλη να καεί ολοκληρωτικά.

Οι Τούρκοι απέδιδαν την ευθύνη για την πυρπόληση της Σμύρνης στους Έλληνες και στους Αρμένιους, αλλά ένας ανταποκριτής της εφημερίδας Chicago Daily News έστειλε την ακόλουθη ανταπόκριση για την καταστροφή του Σεπτεμβρίου του 1922:

Εκτός από τον φτωχικό τουρκικό μαχαλά, η Σμύρνη έπαψε να υπάρχει. Καμία αμφιβολία δεν υπάρχει για τους δράστες της πυρκαγιάς... την φωτιά την έβαλαν Τούρκοι τακτικοί στρατιώτες.⁹

Οι φωτιές ξεκίνησαν πρώτα από την αρμενική συνοικία και ακολούθησαν οι ελληνικές και ευρωπαϊκές συνοικίες.

Καθώς η φωτιά χιμούσε από την καταρρακωμένη πόλη προς τη θάλασσα, οι απεγνωσμένοι Έλληνες και Αρμένιοι κάτοικοι της Σμύρνης συνωστίζονταν στην προκυμαία, εκλιπαρώντας για τη σωτηρία τους. Την ίδια ώρα, είκοσι επτά αμερικανικά, βρετανικά, ιταλικά και γαλλικά πολεμικά πλοία περίμεναν στο λιμάνι. Αποφασισμένοι να επιδείξουν «αυστηρή ουδετερότητα», οι πλοίαρχοι. Αμερικανοί και Σύμμαχοι, έδωσαν αρχικά εντολές να επιτρέπεται η επιβίβαση στα πλοία μόνο στους υπηκόους της κάθε χώρας. Καθώς, όμως, περνούσαν οι μέρες, η απόγνωση μεταφέρθηκε και στους πλοιάρχους και το πλήρωμα των πλοίων, αφού όλοι είχαν γίνει μάρτυρες της καταστροφικής πυρκαγιάς που έσβηνε την πάλαι πότε πανέμορφη Σμύρνη και έβλεπαν τους κατοίκους της να οδύρονται δυστυχισμένοι και πανικοβλημένοι στις ακτές. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, Τούρκοι στρατιώτες κατάτρεχαν τους Αρμένιους και τους ξυλοκοπούσαν μέχρι θανάτου. Η σφαγή του αρμενικού και ελληνικού πληθυσμού άφησε τους δρόμους διάσπαρτους από πτώματα που συγκεντρώνονταν κάθε βράδυ και απομακρύνονταν με φορτηγά για να αποτεφρωθούν. Πτώματα Ελλήνων και Αρμενίων επέπλεαν ακόμα και μέσα στο λιμάνι. Κάποιοι είχαν αυτοκτονήσει, πηδώντας στη θάλασσα. Άλλοι είχαν πηδήξει για να πλησιάσουν τα πλοία, ελπίζοντας ότι κάποιος θα τους επέτρεπε να επιβιβαστούν.¹⁰

Εντέλει, ο Μουσταφά Κεμάλ εξέδωσε διάταγμα με το οποίο όλοι οι αρτιμελείς Έλληνες και Αρμένιοι άντρες μεταξύ δεκαοχτώ και σαράντα πέντε ετών, θα αντιμετωπίζονταν ως αιχμάλωτοι πολέμου και θα οδηγούνταν στα βάθη της Τουρκίας, ενώ όλοι οι υπόλοιποι Έλληνες και Αρμένιοι θα έπρεπε να αποχωρήσουν από τη χώρα μέχρι την 1^η Οκτωβρίου. Όποιος έμενε πίσω θα αναγκαζόταν και αυτός να πορευτεί προς το εσωτερικό της Τουρκίας, γεγονός που σήμαινε ουσιαστικά σίγουρο θάνατο. Πράγματι, όσοι στάλθηκαν ανατολικά χάθηκαν και κανείς δεν έμαθε ποτέ τίποτα για την κατάληξη τους.

Παρόλο που ο Αμερικανός πρόεδρος Ουίλσον είχε επιδείξει μεγάλο ενδιαφέρον για τη προστασία των χριστιανών και των ιεραποστολικών σχολών στη Τουρκία και υιοθετούσε την άποψη της αυτοδιάθεσης των λαών της Μέσης Ανατολής -η οποία θα τους επέτρεπε να επιλέξουν και να εγκαθιδρύσουν τις κυβερνήσεις της επιλογής τους- η προτεραιότητα για τον διάδοχο του, τον πρόεδρο Ουόρεν Γκαμάλιελ Χάρντινγκ, βρισκόταν στο εντελώς αντίθετο άκρο του πολιτικού φάσματος. Συμφέροντα, όπως αυτά των πετρελαίων και του εμπορίου με τη Τουρκία, είχαν πλέον καταστεί πρωταρχικής σημασίας, πολύ περισσότερο από τις πολιτικές υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που είχε υιοθετήσει ο Ουίλσον.

Όταν κάποιες αμερικανικές εκκλησιαστικές ομάδες, όπως η Μεθοδική Επισκοπική Εκκλησία, παρότρυναν την αμερικανική κυβέρνηση να παρέμβει με στρατιωτικά μέτρα για να σταματήσουν οι σφαγές των χριστιανών της Τουρκίας, λίγοι ήταν οι Αμερικανοί που κατανόησαν τις συνέπειες της πεισματικής επιθυμίας του προέδρου Χάρντινγκ για έναρξη εμπορικών συναλλαγών με τη Τουρκία. Ο Χάρντινγκ -του οποίου η κυβέρνηση θα ελεγχόταν αργότερα για το σκάνδαλο Teapot Dome και άλλα παρόμοια σκάνδαλα πετρελαϊκών συμβάσεων-εξέφρασε τα παράπονα του στον Αμερικανό Υπουργό των Εξωτερικών Τσαρλ Έβανς Χιουζ:

Πραγματικά, είναι ιδιαίτερα δύσκολο για μένα να είμαι συνεχώς υπομονετικός με τους καλούς μας φίλους της Εκκλησίας, οι οποίοι είναι ορθώς και ειλικρινώς αφοσιωμένοι στην προώθηση της ειρήνης, εκτός και αν πρόκειται για εχθροπραξίες με οπαδούς κάποιας αντιμαχόμενης θρησκείας...11

Ο ίδιος ο Χιουζ είχε υπάρξει υψηλόβαθμο στέλεχος της πετρελαϊκής εταιρίας Standard Oil of New Jersey, πριν γίνει Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ.¹²

Σε μια απεγνωσμένη έκκληση, ο Αρχιεπίσκοπος Σμύρνης Χρυσόστομος έγραψε στον εξόριστο πρωθυπουργό Βενιζέλο, ο οποίος, όμως, αδυνατούσε να προσφέρει βοήθεια:

Ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας, το ελληνικό κράτος και ολόκληρο το ελληνικό έθνος έχουν υποστεί τα μαρτύρια της κολάσεως απ' όπου καμία δύναμη δεν θα μπορέσει να τους σώσει...¹³

Λίγες μέρες αργότερα, η δήλωση του Αρχιεπισκόπου ότι πιθανά να μην είναι ακόμα ζωντανός όταν ο Βενιζέλος θα διάβαζε την επιστολή του αποδείχτηκε προφητική, όπως προφητική υπήρξε και η εκτίμηση του ότι αυτός και οι Έλληνες της Μικράς Ασίας ήταν «καταδικασμένοι... σε θυσία και μαρτυρικό τέλος». 0 Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος ήταν καταζητούμενος από τον Τούρκο στρατηγό Νουρεντίν και πληροφορήθηκε ότι είχε ήδη καταδικαστεί σε θάνατο από κάποιο επαναστατικό στρατοδικείο της Άγκυρας. 0 Χρυσόστομος μετά τη σύλληψη του παραδόθηκε στον τουρκικό όχλο με την εντολή: «Να του φερθείτε όπως του αξίζει!» Ο όχλος ξυλοκόπησε και μαχαίρωσε τον Χρυσόστομο, κόβοντας του τα αυτιά και τη μύτη και βγάζοντας του τα μάτια. Ο όχλος συνέχισε τον διαμελισμό του Χρυσοστόμου μέχρις ότου υπέκυψε στα πολλαπλά του τραύματα.¹⁴

Thea Halo, Ούτε το όνομά μου Γενοκτονία και επιβίωση: Μια αληθινή ιστορία του Πόντου, Γκοβόστης, 2001, σ. 193-196

συνέχεια 4