Η επιθυμία να μιλήσω για αυτό δημιουργήθηκε εξαρχής. Διαφοροποιείται από τα άλλα γιατί κατ’ ουσίαν δεν είναι λεξικό. Καταχρηστικά ονομάζεται έτσι. Αποτελεί συλλογή λέξεων μιας διαλέκτου της οποίας ο συγγραφέας είναι φυσικός ομιλητής. Καταχρηστικός είναι ο τίτλος στο σύνολό του. Δεν είναι ένα πλήρες λεξικό της γλώσσας που μιλιέται στα Σφακιά. Ακόμη, πολλές από τις λέξεις που περιλαμβάνει δε χρησιμοποιούνται μόνο στα Σφακιά, ούτε μόνο στην Κρήτη. Πιο συγκεκριμένα, οι εννιακόσιες – περίπου – λέξεις που περιλαμβάνει προφανώς δεν αποτελούν το σύνολο αυτών που χρησιμοποιούνται. Κατά δεύτερο λόγο σε αυτές περιλαμβάνονται λέξεις όπως οι παρακάτω που σταχυολογώ τυχαία: λίγδες (ακαθαρσίες), τσάκνα (ξερά χόρτα), ριζικό (τυχερό), κουρά (κούρεμα), άπραχτος (που δεν πέτυχε την αποστολή του). Δεν είναι σαφές γιατί καταγράφονται ως λέξεις της σφακιανής διαλέκτου εφόσον είναι κοινές σε πολλά μέρη της Ελλάδας και μάλιστα περιλαμβάνονται σε λεξικά της νεοελληνικής. (Λεξικό Κοινής Νεοελληνικής, Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη 1998). Κατά συνέπεια το συγκεκριμένο «σφακιανό λεξικό» ούτε πλήρες είναι, ούτε περιλαμβάνει λέξεις που χρησιμοποιούνται μόνο στα Σφακιά. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε σύγχυση.
Όμως πίσω από αυτή την ερασιτεχνική προσπάθεια και έκδοση κρύβεται αγάπη για τη γλώσσα. Ο συγγραφέας σημειώνει με αστερίσκο τις λέξεις «που έχουν ήδη αποβληθεί από την τοπολαλιά». Μερικά παραδείγματα: απαταχλή (δεν ακούγεται τίποτα σχετικό), αποπανωθιός (επιπλέον, από πάνω), αρμόνα (δυνατός αέρας από τη θάλασσα που μεταφέρει σταγόνες), γλυκοσάλιση (ευχαρίστηση), λαλίνια (ξύλινα παπούτσια) κλπ. Βέβαια δεν έχουμε συστηματική προσπάθεια να καταγραφεί ο γλωσσικός πλούτος, αλλά έχουμε ένα βιβλίο που μπορεί να γίνει πηγή για μια τέτοια προσπάθεια.
Παράλληλα, είναι πολλά τα λαογραφικά στοιχεία που «κουβαλούν» οι λέξεις και έτσι καταγράφονται και αυτά. Από τις λέξεις με αστερίσκο και τις σημασίες που δίνονται: η κουμούρι: όπως λιχνούσαμε, αλλού πήγαινε ο καρπός και αλλού τα άχερα, μα και μια σκόνη που την έπαιρνε ο αέρας πολύ πιο πέρα, αυτή τη λέγαμε κουμούρι, η λεπίδα: είναι το ειδικό αργιλόχωμα που βάζαμε στις χωματοστέγες για να το περνά δυσκολότερα το νερό, η λοτζέτα: το δώμα χαμηλότερου σπιτιού που είναι η αυλή του ψηλότερου, το όργο: όταν οι άνθρωποι στη σειρά σκάβανε ή θερίζανε, όσο τομέα είχε ο καθένας λέγαμε ότι αυτό ήταν το όργο του, ψωμομαντήλα: ένα καθαρό πανί που σκέπαζαν το ψωμί άμα το ζύμωναν και το άφηναν κάμποση ώρα πριν το φουρνίσουνε, για να πάρει ανέβαση. Βλέπουμε καθαρά ότι μαζί με έναν κόσμο που χάνεται, χάνονται και οι λέξεις που τον περιγράφουν.
Αυτή η γοητεία του παρελθόντος έρχεται να προστεθεί στην αγάπη για τη γλώσσα και να προσθέσει στην αξία του βιβλίου. Τριάντα δύο σκίτσα περιλαμβάνονται στις τελευταίες σελίδες, οπτικοποιούν τη ζωή στα Σφακιά και συνοδεύονται με υπομνήματα με τις λέξεις που ονομάζουν κάθε αντικείμενο.
Βασίλης Συμεωνίδης